ایثار رانندگان در مسیر توسعه حمل‌ونقل-بخش پایانی
پویایی شریان اقتصادی با زحـمت کامیون‌داران
گالیاتوانگر
در آذرماه سال ۱۳۶۲، تعداد کشتی‌های منتظر تخلیه در بندرهای ایران به حدود ۱۰۰ فروند رسیده بود که مشکلات زیادی را برای ترابری ایران به بار آورده بود. در سال ۱۳۶۲ با صدور فرمانی از سوی امام خمینی(ره) کامیون‌ها و تریلی‌های زیادی برای تخلیه بارها اعزام شدند. با این فرمان و اعزام کامیون‌ها مشکل تجمع کالاهای وارداتی و نوبت‌های طولانی تخلیه کشتی‌ها در بندرهای ایران به مرور تا اندازه‌ای حل شد. ۱۴ سال پس از زمان صدور این فرمان، در سال ۱۳۷۶ به پیشنهاد وزارت راه و ترابری روز ۲۶ آذر به عنوان روز حمل‌ونقل شناخته شد.
امروز کارشناسان اقتصادی کشور به اتفاق بر این نکته اذعان دادند که صنعت حمل‌ونقل، صنعتی بالقوه و توانمند است که به مدد مدیریت صحیح و درایت اقتصادی، قادر است به عنوان یکی از منابع درآمدی جایگزین درآمد نفت، در اقتصاد کشور ایفای نقش کند.
گستردگی منحصربه‌فرد فعالیت‌هایی که در بخش حمل‌ونقل انجام می‌گیرد و همچنین، تحولات سریع فن‌آوری این بخش، ارتباط میان آن و فرآیند توسعه اقتصادی و اجتماعی را آنچنان حساس و پیچیده ساخته است که کارشناسان اقتصادی، از بخش حمل‌ونقل به عنوان «نیروی محرکه توسعه» یاد می‌کنند و کارآمدی و توانمندی آن را، زمینه‌ساز توسعه همه‌جانبه کشورها می‌دانند. به عقیده کارشناسان، موفقیت‌های راهبردی در زمینه رشد و توسعه اقتصادی، مدیون سرمایه‌گذاری کلان در زیرساخت‌ها و تجهیزات حمل‌ونقل و نیز توسعه مهارت‌های حمل‌ونقل بوده است. بر این اساس، جوامعی که در این مسئله حیاتی سرمایه‌گذاری نکنند و آن را به اهمال و فراموشی بسپارند، اندک‌اندک از قافله پیشرفت و توسعه به‌دور می‌مانند و حتی برای رفع نیازهای اولیه خود نیز، نیازمند استعمارگران می‌گردند.
خلاف نکردم، خدا دستم را گرفت
«محمد حاجی اسماعیلی» درست شبیه دورنمای تصویری است که از یک راننده کامیون سراغ داریم؛ آدم هیکل‌مند و چهارشانه با صدای دورگه، چهره آفتاب‌سوخته و البته یک بغل خاطره عجیب‌وغریب از چیزهایی که فقط برای آدمی مثل او اتفاق می‌افتد.
وی با ورق‌زدن خاطرات ذهنی‌اش میگوید: «یادم هست دو سه ماهِ اول کارم، یک سربازِ پلیس‌راه را از نایین سوار کردم که ببرم اردستان. توی راه صحبت کردیم. گفتم: «شماها چرا این‌قدر به ما گیر می‌دید؟» گفت: «شما چرا خلاف می‌کنید؟» گفتم: «تهِ خلاف مگر چه هست؟ زندان؟» گفت: «نه.» گفتم: «چه از زندان بدتر؟» گفت: «اینکه زن و بچه تو بیفتند دنبالت و پیش سرباز و استوار التماس کنند برای یک دقیقه ملاقات بیشتر.» اول خیلی ناراحت شدم، ولی بعد وقتی پیاده شد، دیدم بهترین درس را به من داده. حرفش تا امروز توی گوشم مانده است.»
این راننده کامیون در ادامه میگوید: «یک‌بار پول بار زدیم.»
-پول؟
- بله. یک کانتینر پول از بندرعباس بار زدیم. البته مال الان نیست. قبلاً که کارت نبود، گاهی وقت‌ها پول جابه‌جا می‌کردند. مثلاً فکر کنید بندرعباس پول زیاد بود و اهواز کم. کامیون را خودشان بار می‌زدند و پلمب می‌کردند. وقتی راه می‌افتادیم، محافظ همراهمان بود. اسکورت شهر به شهر هم داشتیم. شهرها را خبردار می‌کردند. به هلی‌کوپتر آماده‌باش می‌دادند. پاسگاه به پاسگاه خبر می‌دادند که یک ماشین پر از پول دارد می‌آید.
- هیچ‌وقت نگران نبودید که کم بیاورید؟
- نه، خدا می‌رسانده. حتی وقتی که زمین خورده‌ام.
هشت خرداد هشتاد و نُه بود که کامیونم ذوب شد؛ توی انفجار معروفِ دکل بیست و چهار قصرشیرین، لابه‌لای آتش چاه نفت. کامیون خودم که البته نه... فقط بیست تا قسطش را داده بودم. تا به خودم آمدم، دیدم خودش دود شده و ماند چهل تا قسط دیگرش. با یک سوئیچ خالی برگشتم خانه. پسرعمه‌ام که خودش پنج تا کامیون دارد، می‌گفت: «تو چه جوری سکته نکردی آن روز؟»
بعدِ آن، من دیگر صاحب ماشین نشدم؛ تا همین امروز که هنوز هم راننده مردمم. شدم ناشکر خدا. اعتراض کردم که: «چرا ماشین من سوخت؟ منی که سیگار قاچاق و گازوئیل نکردم؟!...» ولی سرم را که بلند کردم، دیدم دو طبقه خانه دارم. یعنی خلاصه‌اش این‌طوری است: قبلِ اینکه قرارداد شرکت نفت را ببندم، تریلی را درِ حیاط فروخته بودم و با کِشنده خالی رفته بودم سرکار. با خودم گفتم سال بعد که قراردادم تمام شود، دوباره تریلی می‌خرم. پولش را هم زدم به یک زمین. این بود تا سوختن ماشین. بعدِ حادثه هم هیچ پولی نداشتم. ولی خلاصه رسید؛ از این‌ور و آن‌ور، از بیمه. جمع‌وجور کردم و سه روز بعدِ حادثه مشغول شدم به بنایی. خدا کمک کرد که از فکر ماشین بیایم بیرون و سکته نکنم. تا به خودم آمدم، دیدم دو طبقه خانه دارم. بعد دو طبقه را فروختم و دو تا خانه خریدم. انگار خدا کامیون را از من گرفت و دو تا خانه به من داد. همکارهایم ماشین‌دار شدند و من خانه‌دار. باز منِ ناشکر از آنها جلو بودم.
شیوه محاسبه سهمیه سوخت نیازمند بازبینی
اصغر محرابی یک راننده کامیون به میزان سهمیه سوخت رانندگان و مشکلاتی که برای آنها ایجاد شده است، اشاره کرده و توضیح می‌دهد: «سهمیه تعیین شده پاسخگوی مصرف ناوگان نبوده و متأسفانه کیلومتر راه (پیمایش) در سازمان راهداری، کیلومتر واقعی نیست. بسیاری از مسیر‌ها به کمربندی تبدیل شده است و طولانی شده، اما هنوز مسیر قبلی را در میزان پیمایش محاسبه می‌کنند. یا بسیاری از مسیر‌ها صعب‌العبور است و راننده مجبور است که مسیر دیگری را جایگزین کند و یا اینکه ورود کامیون به بسیاری از مسیر‌ها ممنوع است، اما سیستم همان مسیر ممنوع که کوتاه‌تر است را محاسبه می‌کند و یا اینکه ماشین‌ها فرسوده است و سوخت بیشتری مصرف می‌کند که این مسائل منجر به توقف ناوگان، ازدحام جایگاه‌ها و حتی تخلف جایگاه‌داران می‌شود.»
سید جلال موسوی، نایب رئیس کانون سراسری انجمن‌های صنفی کارفرمایی کامیون‌داران کشور و رئیس انجمن صنفی کامیون‌داران استان قزوین میگوید: «در حال حاضر رانندگان از میزان سهمیه گازوئیل ناراضی هستند. سهمیه‌ها را تغییر دادند و میزان مشخصی ندارد. به همین دلیل رانندگان در سطح کشور با مشکل مواجه شدند. خصوصاً ماشین‌های اتاق‌دار مثل ۱۰ چرخ، خاور و... زیرا کمتر مسافت‌های دور را طی می‌کنند و مسیر‌های بی‌مورد و فرعی (پرت) زیادی سر راهشان است.
برای مثال مسیر‌هایی که پایانه دارند و از اطراف شهرستان و استان در رفت‌وآمد هستند، چون پیمایش آنها با بارنامه محاسبه می‌شود، مسیر‌های فرعی (پرت) است و این مسیر‌ها در میزان سوخت محاسبه نمی‌شود. برای مثال یک راننده از تهران برای بارگیری به مقصد مشهد در کرج بارگیری را انجام می‌دهد؛ بنابراین ۶۰ کیلومتر رفت‌وبرگشت از تهران تا کرج در بارنامه محاسبه نمی‌شود، زیرا در بارنامه تهران- مشهد قید شده است و این مسیر‌ها به‌اصطلاح پرت است.»
وی در ادامه می‌افزاید: «در گذشته برای رانندگان سهمیه پایه، ۲ هزار لیتر گازوئیل در ماه وجود داشت و اگر راننده‌ای این سهمیه را کامل مصرف نمی‌کرد، باطل و دوباره صادر می‌شد، اما این سهمیه را برداشتند و اخیراً سهمیه پایه به ۱۵۰ تا ۲۰۰ لیتر در ماه کاهش یافته است و رانندگان را دچار مشکل و چالش می‌کند.»
موسوی تأکید دارد: «دی‌ماه سال گذشته در کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی با حضور دکتر علی‌اکبر نژادعلی، مدیرعامل پیشین شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی جلسه‌ای برگزار شد و در آن جلسه پیشنهادی مطرح کردم. پیشنهادم به این موضوع مربوط است که در پمپ‌های برخی استان‌ها گازوئیل آزاد در ساعات خاصی در روز عرضه می‌شود و رانندگان از آن خبر ندارند و همین مسئله باعث معطل ماندن آنها می‌شود. از سوی دیگر ۱۰۰ لیتر به راننده می‌دهند که دردی از رانندگان دوا نمی‌کند و تنها سوءاستفاده برای متصدیان پمپ‌ها است، زیرا گازوئیل را از ۲ تا ۵ هزار تومان آزاد می‌فروشند و این موضوع باعث فساد می‌شود.
من در آن جلسه پیشنهاد دادم که تمام پمپ‌های آزاد جمع‌آوری شود و هزار لیتر گازوئیل به عنوان تنخواه در کارت سوخت رانندگان در نظر گرفته شود که راننده در مواقع ضروری بتواند از آن استفاده کند. این پیشنهاد در خصوص بنزین اجرائی شد و اگر سهمیه ۶۰ لیتر تمام شود، راننده می‌تواند به میزان مشخص به صورت آزاد سوخت‌گیری کند.
دکتر محمدرضا رضایی کوچی، رئیس کمیسیون عمران از این پیشنهاد استقبال کرد و دکتر علی‌اکبر نژادعلی قول دادند که عملیاتی می‌شود، اما دو ماه دیگر سالگرد این جلسه است و جلسات مختلفی هم برگزار شده، اما به بهانه‌هایی هنوز این پیشنهاد انجام نشده است.»
نایب رئیس کانون سراسری کامیون‌داران کشور با بیان اینکه قیمت گازوئیل سهمیه‌ای لیتری ۳۰۰ تومان و قیمت گازوئیل آزاد لیتری ۶۰۰ تومان است، میگوید: «امکان سوخت‌گیری نامحدود برای رانندگان وجود ندارد، مگر با کارت آزادی که در اختیار پمپ‌ها است و آن کارت‌ها نیز سهمیه‌بندی است. برخی رانندگان کارت سوخت خود را به متصدی پمپ‌ها اجاره می‌دهند و متصدی‌ها هم سوءاستفاده می‌کنند و سهمیه روزانه خود را چندبرابر و سهمیه کارت‌های اجاره‌ای هر لیتر از ۲ تا ۵ هزار تومان می‌فروشند.»
وی در خصوص آزادسازی قیمت گازوئیل میگوید: «با آزادسازی قیمت گازوئیل موافق نیستم. چون مشخص نیست به چه نرخی قرار است آزاد شود؟ و وقتی مشخص شد باید کرایه کامیون‌داران به همان نسبت تغییر کند و تغییر کرایه‌ها به افزایش قیمت کالا‌ها و تورم منجر می‌شود، بنابراین موافق آزادسازی قیمت گازوئیل نیستم.
من معتقدم اگر مسئولان محترم طبق جدول پیمایش عمل کرده و سخت‌گیری‌ها نیز در خصوص قاچاق سوخت ادامه داشته باشد، مشکلی ایجاد نمی‌شود. من از اقدامات دکتر مجتبی قهرمانی، رئیس کل دادگستری استان هرمزگان تشکر می‌کنم، اما مسئله این است که این سخت‌گیری‌ها نیز باید سیستماتیک باشد و به طور سیستمی رانندگان رصد شوند و طبق زمان و مکان مشخص امکان سوخت‌گیری وجود داشته باشد. بدین‌ترتیب مانع سوءاستفاده‌ها خواهند شد؛ بنابراین سهمیه سوخت را باید طبق جدول پیمایش شارژ کنند.»
قیمت لاستیک ۲۹ میلیون تومان است!
موسوی نایب رئیس کانون کامیون‌داران در خصوص مشکلات کامیون‌داران میگوید: «در حال حاضر قیمت یک جفت لاستیک سامانه‌ای بارز ۱۹ میلیون تومان است که در سامانه توزیع نمی‌شود و رانندگان مجبور هستند ارزان‌ترین لاستیک، ساخت ایران را در بازار آزاد به قیمت جفتی ۲۹ میلیون تومان خریداری کنند.
مسئله دیگر سهمیه است. سهمیه سوخت رانندگان با توجه به جدول پیمایش که مربوط به ۱۲ سال گذشته است، محاسبه می‌شود. این در حالی است که ماشین‌ها فرسوده‌تر شده و سوخت بیشتری مصرف می‌کنند؛ بنابراین باید در جدول پیمایش تجدیدنظر شود.
در حال حاضر قطعات و لوازمی که رانندگان تهیه می‌کنند، اصلی نیست و چینی بی‌کیفیت است و مصرف سوخت را بالا می‌برد. اگر جدول پیمایش را بازبینی و اصلاح کنند، وضعیت بهتر می‌شود، اما مسئله این است که سهمیه سوخت حتی بر اساس جدول ۱۲ سال گذشته هم شارژ نمی‌شود. سهمیه سوخت میزان مشخصی ندارد و رانندگان دچار مشکل می‌شوند.»
وی با بیان اینکه خواست رانندگان این است که در جدول پیمایش بازبینی شود، میگوید: «سهمیه ۱۰ روز به ۱۰ روز (پیش از این هر ۱۵ روز بود) را هم مورد بازبینی قرار دهند. هر ۱۰ روز گازوئیل رانندگان را بر اساس پیمایش شارژ می‌کنند. مسئله دیگر این است که تکلیف مسیر‌های به‌اصطلاح پرت و فرعی را مشخص کنند و برای رانندگان در نظر بگیرند.»
موسوی در خصوص سهمیه سوخت ماشین‌های شهری میگوید: «ماشین‌های شهری دو نوع هستند. نوع اول در بنادر کشور فعالیت می‌کنند و روزی یک‌بار حدود ۳۰ کیلومتر مسافت از اسکله به انبار‌ها را طی می‌کنند و سهمیه گازوئیل آنها کم نیست. ولی ماشین‌های شهری نوع دوم که کمپرسی است برای پروژه‌ها کار می‌کنند و یا فله‌کش هستند و در روز ۱۰ تا ۱۵ سرویس‌کار می‌کنند که سهمیه آنها کم است و ضرر می‌کنند.»