یکی از مهم‌ترین‌ شاخص‌ها برای نمایش توان اقتصادی کشورها، شاخص تراز حساب جاری است. تراز پرداخت‌های خارجی یکی از بزرگ‌ترین معیارهای سنجش و اندازه‌گیری جریان مبادلات تجاری و انتقال سرمایه در یک اقتصاد باز است.

در این راستا، حساب جاری یا همان تفاضل بین صادرات و واردات کالا و خدمات از  اجزای مهم روندهای اقتصادی به‌حساب می‌آیند. برای کشورهای در حال توسعه وضعیت تراز حساب جاری و تراز پرداخت‌ها از جمله مهمترین متغیرهای کلان اقتصادی به‌شمار می‌ر‌ود. 

با توجه به اهمیت تراز پرداخت‌های بین‌المللی در تعیین سطح درآمد ملی و اشتغال و نیز در فرآیند رشد و انباشت سرمایه، کشورهای در حال توسعه سیاست‌ها و استراتژی‌های مختلفی برای مقابله با محدودیـت حساب جاری برگزیده‌اند.

چالش همسایگان ایران

در این راستا عوامل متعددی بر شاخص حساب جاری تاثیرگذار است. در همین راستا، حسین اصغرپور و محمود محمودزاده؛ دو استاد دانشگاه در مطالعه‌ای که عوامل موثر بر حساب جاری را در اقتصاد کشورها مورد بررسی قرار داده بود، تاکید می کنند: «نرخ ارز حقیقی، صادرات نفت و گاز و رابطه مبادله تأثیر مثبت و کسری بودجه دولت تأثیر منفی و معنا‌دار بر مانده تراز حساب جاری داشته‌اند. شوک‌های قیمت نفت تأثیر مثبت و معنا‌دار بر مانده تراز حساب جاری دارند و همچنین اثر سیاست یکسان‌سازی نرخ ارز بر مانده تراز حساب جاری منفی بوده ولی معنا‌دار نمی‌‌باشد.»

با توجه به نظر کارشناسان اقتصادی، انرژی اثر مهمی بر حساب جاری کشورها دارد و نیاز حیاتی به این عنصر از عناصر زندگی در فضای اقتصاد و همچنین مردم سبب شده، کشورهایی که با مسائل انرژی دست و پنجه نرم می‌کنند و واردکننده این عنصر حیاتی هستند با کسری حساب جاری و کشورهایی که تولیدکننده هستند با مازاد حساب جاری مواجه شوند.

بر اساس پیش‌بینی صندوق بین‌المللی پول، در سال ۲۰۲۸ بیش از ۱۴۵ کشور دنیا از جمله همسایگان ایران با کسری حساب جاری مواجه خواهند شد که علت اصلی آن کمبود انرژی است. به استناد این اطلاعات، ایران در سال ۲۰۲۸ تراز حساب جاری مثبت دارد و منابع انرژی می‌توانند یک مزیت قابل ملاحظه برای بازیگری در جهان به حساب بیاید. همچنین 

9 همسایه از 15 کشوری که با ایران مرز آبی و خاکی دارند با کسری حساب جاری مواجه خواهند شد. مهم‌ترین دلیل حرکت به سمت کسری حساب جاری در این کشورها نیز انرژی خواهد بود. بر اساس این مطالعه، ایران در سال 2028  با مازاد حساب جاری مواجه خواهد شد و این به معنای آن است که در سناریوهای مختلف بین هفت تا 10 میلیارد دلار مازاد حساب جاری ایران خواهد بود. این در حالی است که عراق و عربستان در منطقه غرب آسیا نیز به ترتیب به 15 و 13 میلیارد دلار کسری حساب جاری، بیشترین کسری را در بین همسایگان آبی و خاکی ایران خواهند داشت. حساب جاری در ادبیات اقتصادی به معنای کاهش مابه‌التفاوت صادرات و واردات، به‌علاوه مابه‌التفاوت بهره سرمایه یا سود سهام دریافت‌شده از خارجی‌ها یا پرداخت‌شده به آنان است. با توجه به شرایط یاد شده و نیاز کشورها به انرژی، نقش‌آفرینی ایران در آینده با اتکا به تراز حساب جاری مثبت و همچنین منابع انرژی پیشرفته از جمله برق می‌تواند پررنگ‌تر از حال حاضر باشد.

مجید شاکری؛ کارشناس اقتصادی می‌گوید: «حامل‌های انرژی به‌ویژه برق در منطقه ما که عمده کشورها کسری حساب جاری ناشی از نبود انرژی دارند اهمیت بالایی داشته و می‌تواند مزیت ایران باشد.»

وسیله نقش‌آفرینی در جهان آینده

در همین راستا، نوید محمدزاده؛ کارشناس اقتصاد انرژی می‌گوید: «زمانی که یک کشور با کسری حساب جاری مواجه می‌شود و از طرفی این کسری ناشی از واردات انرژی است، یعنی حل مسئله انرژی برای آن ملت حیاتی است. در این پازل اگر ایران با اتکا به توان خود برای حل مسئله انرژی به میدان بیاید و قصد حل مسئله انرژی کشورهای همسایه را داشته باشد این توان به عنوان یک مزیت عمل خواهد کرد.»

وی می‌افزاید: «برای مثال ترکمنستان در حال حاضر با حبس انرژی مواجه است و زیرساخت انتقال حامل‌های انرژی ایران می‌تواند این کشور را از یک چالش بزرگ رها کرده و زمینه تعمیق روابط دو کشور نیز مهیا شود. پاکستان و افغانستان در کنار عراق مسئله جدی انرژی دارند و اتکا به توان ایران این مسائل حل شدنی است و ابزار جمهوری اسلامی ایران را ارتقا خواهد داد.»

با توجه به جزئیات یاد شده، استفاده از حامل‌های انرژی و به ویژه برق می‌تواند به عنوان یک مزیت برای جمهوری اسلامی ایران عمل کرده و به محور بسته‌های دیپلماسی کشور برای کنش‌گری بدل شود. موضوعی که در پازل تحریم‌ها نیز قابلیت بحث داشته و به بی‌اثر شدن تحریم نیز ختم شود.