سید یاسر جبرائیلی
رفراندوم درباره‌ نظام سیاسی در واقع مقدّمه‌ای بر تدوین قانون اساسی جدید بود و طبیعتاً مبانی، محتوا و جهت‌گیری آن را تعیین می‌کرد. بر همین مبنا رأی به جمهوری اسلامی نیز، آن‌گونه که امام(قدّس‌سرّه) تبیین کرده و با مردم در میان گذاشته بودند، رأی به قانون اساسی‌ای بود که در صورت رأی «آری» مردم در رفراندوم، باید بر مبنای «اصول مسلّم اسلام» تدوین می‌شد. طبیعتاً اگر در رفراندوم عنوانی غیر از جمهوری اسلامی به رأی گذاشته می‌شد یا مردم به آن «نه» می‌گفتند، مبانی تدوین قانون اساسی نیز تغییر می‌یافت. مخالفان با درک این مهم، تصمیم گرفتند به هر صورت ممکن، مقابل برگزاری رفراندوم درباره‌ «جمهوری اسلامی» بایستند. علاوه بر اعضای دولت موقّت، جریان‌های معارض فکری چون کمونیست‌ها، لیبرال‌ها، تجزیه‌طلبان و... که علی‌رغم قلّت اعضا و فقدان حمایت مردمی، از پشتوانه‌ رسانه‌ای داخلی و خارجی قدرتمندی برخوردار بودند، تبلیغات وسیعی علیه «جمهوری اسلامی» به راه انداختند. امام(قدّس‌سرّه) در مقابل همه‌ این جریان‌های انحرافی ایستادند و تصریح کردند: «آنچه ملّت شریف ایران در سرتاسر کشور با فریاد از آن پشتیبانی نموده است همین «جمهوری اسلامی» بوده است، نه یک‌کلمه زیاد و نه یک‌کلمه کم.»1 و حتّی در پاسخی علنی به تمایلات مهندس بازرگان فرمودند آنها که می‌خواهند کلمه‌ «دموکراتیک» را به این عبارت اضافه کنند، غرب‌زدگانی هستند که نمی‌فهمند چه می‌گویند: «اینها یا جاهلند و نمی‌فهمند چه می‌گویند، یا عامدند و خائن... ملّت ما خون داده است تا جمهوری اسلامی وجود پیدا کند نه جمهوری، نه جمهوری دموکراتیک [ که] یعنی جمهوری غربی، یعنی بی‌بندوباری غرب.»2 حزب جمهوری اسلامی نیز که در واقع محلّ تشکّل نیروهای سیاسی پیرو امام(قدّس‌سرّه) بود، در پاسخ به این فضاسازی سنگین رسانه‌ای علیه جمهوری اسلامی، روز دوّم فروردین 1358 _ به‌مناسبت سالگرد فاجعه‌ فیضیّه در سال 1342 _ تجمّعی در میدان آزادی تهران با سخنرانی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای از اعضای شورای انقلاب برگزار کرد که صدها هزار نفر از مردم تهران در آن تجمّع شرکت کردند و وزن اجتماعی تفکّر حامی «جمهوری اسلامی» به نمایش گذاشته شد. آیت‌الله خامنه‌ای در این سخنرانی اعلام کردند که جریان انقلابی اجازه نخواهد داد فرصت‌طلبان مسیری را که با صدای «لااله‌الّاالله» پیموده شده، منحرف سازند. ایشان ضمن بازخوانی حادثه‌ فیضیّه، به نقش مذهب در قیام ملّت ایران پرداخته و تشریح کردند که هرجا قیام ملّت ایران با مذهب همراه شد و هرجا بانیان و منادیان مذهب توانستند در متن مبارزه ملّی قرار بگیرند، این مبارزه شکوفایی پیدا کرد؛ از نهضت تنباکو تا قیام میرزا کوچک خان جنگلی تا نهضت ملّی صنعت نفت، اگر عامل مذهب نبود، شکوفا نمی‌شدند. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای گفتند مردم در جریان قیام امام(قدّس‌سرّه) در سال 1341، «آهسته آهسته احساس می‌کردند که گویا دین، اسلام و مذهب به‌جز تکالیف معمولی عبادت، بر دوش آنان تکالیف دیگری هم می‌گذارد... مبارزه‌ ما در این 15 سال، هم آگاهانه بود و هم الهی و اسلامی بود. مبارزه‌ ما هویّت اسلامی داشت. مبارزه‌ اسلامی یعنی آن مبارزه‌ای که با انگیزه‌های اسلامی آغاز می‌شود، با رهبری اسلامی هدایت می‌شود، از تاکتیک‌های اسلامی در آن بهره‌گیری می‌شود و بالاخره هدف آن یک هدف اسلامی یعنی جمهوری اسلامی است.»3
ایشان در پایان سخنرانی خود شهدای انقلاب اسلامی را خطاب قرار داده و با اشاره‌ تلویحی به تلاش برای انحراف انقلاب اسلامی از اهداف خود گفتند: «ما حاضر نخواهیم شد که فرصت‌طلبان، سوءاستفاده‌جویان، مزدوران، وابستگان، آن کسانی که برای این جنبش و انقلاب دلشان نمی‌سوزد، حاضر نمی‌شویم اینها خون پاک و عزیز شما را پایمال کنند و خطّی را که شما با صدای «الله‌اکبر» و «لااله‌الّاالله» پیموده‌اید منحرف سازند.»4
سرانجام رفراندوم، به‌عنوان اوّلین انتخابات آزاد در تاریخ ایران، در روزهای دهم و یازدهم فروردین‌ماه 1358 برگزار شد و آن‌گونه که رئیس ستاد انتخابات وزارت کشور دولت موقّت اعلام کرد، از مجموع 20 میلیون و 288 هزار و 21 شرکت‌کننده، 20 میلیون و 147 هزار و ۵۵ نفر، یعنی 99.3 درصد به جمهوری اسلامی رأی آری دادند.5
جمهوری اسلامی؛ قانون اساسی غربی؟!
مهم‌ترین مسئله‌ کشور پس از رفراندوم جمهوری اسلامی، مأموریّت دیگری بود که امام(قدّس‌سرّه) به دولت موقّت محوّل کرده بود، یعنی «برگزاری انتخابات مجلس مؤسّسان برای تصویب قانون اساسی جدید.» امام(قدّس‌سرّه) در پیامی که به‌مناسبت اعلام نتایج رفراندوم صادر کردند، روز 12 فروردین را عید دانسته و ضمن تبریک به ملّت، خواهان تحوّلات ریشه‌ای و همه‌جانبه در جمهوری اسلامی نسبت به پیش از آن شدند.6 ایشان چند روز بعد نیز در دیدار با اقشار مختلف، از مردم خواستند با همین عشق و علاقه‌ای که به جمهوری اسلامی رأی دادند، در انتخابات مجلس مؤسّسان، اشخاص متدیّن، فاضل و امین را برای تصویب قانون اساسی جمهوری اسلامی انتخاب کنند. در نظر امام(قدّس‌سرّه) کار اصلی که مربوط به محتوای نظام سیاسی بود هنوز باقی مانده بود: «الان لفظ است، لفظ «جمهوری اسلامی» است؛ باز معنایش نیامده است. ما باید راه‌هایی را طی کنیم تا «محتوای» جمهوری اسلامی در ایران پیاده بشود. دعا کنید ان‏شاءالله‏ موفّق بشویم و اسلام را زنده کنیم و احکام اسلام را زنده کنیم.»7
اعضای دولت موقّت و حامیان فکری آنها امّا اگر در ماجرای رفراندوم، با لفظ جمهوری اسلامی مخالفت کرده بودند، معنا و محتوای آن را به ‌طریق ‌اولی مخالف خواسته‌های خود می‌دیدند. این بود که در فرایند تدوین و تصویب قانون اساسی نیز تمام تلاش خود را به‌کار بستند تا در کالبد «جمهوری اسلامی» روحی غیر اسلامی بدمند و آنچه مطلوب امام(قدّس‌سرّه) و مردم بود، تحقّق نیابد.
پانوشت‌ها:
1- صحیفه‌ امام خمینی، ج 6، ص 265، 9/12/1357
2- همان، ص 361، 18/12/1357
3- آیت‌الله خامنه‌ای، سخنرانی به‌مناسبت سالگرد فاجعه‌ فیضیّه، 2/1/1358
4- همان.
5- روزنامه‌ اطّلاعات، 15/1/1358 (گزارش ستاد برگزاری رفراندوم)
6- صحیفه‌ امام خمینی، ج 6، ص 460، 12/1/1358
7- همان، ص 472، 15/1/1358