همگرایـی منطقـه‌ای نتیجه سیاست همسایگی دولت سیزدهم
یکی از دستورکارهای اصلی سیاست خارجی دولت سیزدهم اولویت بخشی به توسعه تعاملات و همکاری‌ها با کشورهای منطقه‌ای به منظور افزایش همگرایی است.
از ابتدای روی کار آمدن دولت سیزدهم توجه به کشورهای همسایه و منطقه از جمله اولویت‌های اساسی دستگاه دیپلماسی بوده و تاکنون و با گذشت دو سال از آغاز به کار دولت، اقدامات گسترده‌ای را در این راستا انجام داده است.
«ترافیک دیپلماتیک» در این دو سال در قالب سفرهای متعدد مقامات کشورهای منطقه به ایران و بالعکس، نشان از موفقیت دستگاه دیپلماسی دولت سیزدهم در تحرک‌بخشی به دستگاه سیاست خارجی دارد.
به گزارش ایرنا، سیاست خارجی دولت سیزدهم در خط مشی خود از ابتدا این موضوع را مطرح کرده بود که برجام و مذاکرات لغو تحریم‌ها تنها موضوع سیاست خارجی کشور نیست بلکه یکی از موضوعات و دستورکارهای دستگاه دیپلماسی است که در قالب سیاست «دیپلماسی متوازن» به آنها رسیدگی می‌کند. از همین رو سیاست همسایگی در دستگاه دیپلماسی دولت سیزدهم نقش ویژه‌ای داشته و در جهت توسعه روابط با کشورهای منطقه مورد توجه ویژه قرار گرفته است.
تاجیکستان، مقصد اول سفرهای خارجی رئیس‌جمهور
شهریور ماه سال ۱۴۰۱ آیت‌الله ابراهیم رئیسی به تاجیکستان سفری را انجام داد تا بدین‌ترتیب اولین سفر خارجی دولت سیزدهم جنبه منطقه‌ای داشته و نشان‌دهنده اولویت سیاست خارجی دولت باشد. این سفر به منظور حضور ایران در بیست‌ویکمین دوره اجلاس سران سازمان همکاری‌های شانگهای در تاجیکستان انجام شد که در آن اجلاس عضویت کامل ایران با موافقت اعضای آن سازمان، نهایی شد.
علاوه بر این و در راستای گسترش تعاملات دوجانبه، در این سفر «هشت سند همکاری» میان مقامات ایران و تاجیکستان به امضا رسید.
دو سفر به ترکمنستان
نشان از همکاری‌های گسترده دوجانبه
رئیس‌جمهور تاکنون دو مرتبه به ترکمنستان سفر داشته (آذر ۱۴۰۱ و تیر ماه ۱۴۰۱) که سفر اول به منظور حضور در اجلاس سران سازمان همکاری اقتصادی (اکو) بود که در حاشیه آن اجلاس، «قرارداد سه جانبه سوآپ گاز» که از طریق خاک ایران و سپس از ترکمنستان به جمهوری آذربایجان منتقل می‌شود در حضور رؤسای جمهور ایران و آذربایجان در عشق‌آباد پایتخت ترکمنستان امضا شد.
در سفر دوم هم، آیت‌الله ابراهیم رئیسی به منظور حضور در ششمین اجلاس سران کشورهای ساحلی خزر به ترکمنستان رفت، تا ضمن سخنرانی و تبیین دیدگاه‌های ایران، در حاشیه آن اجلاس با مقامات حاضر از کشورهای حاشیه دریای خزر از جمله روسیه، ترکمنستان، قزاقستان و آذربایجان دیدار و گفت‌وگو داشته باشد و به نوعی از فرصت مهیا شده به واسطه آن اجلاس، بر روابط دو جانبه و گسترش همکاری‌های دوجانبه با آن کشورها تاکید کند.
امضای اسناد همکاری‌های متعدد با قطر
در چهارمین سفر خارجی رئیس‌جمهور
یکی از دلایل سفر رئیس‌جمهور ایران به قطر علاوه‌بر گسترش همکاری‌ها و تعمیق روابط دو جانبه که منجر به «امضای ۱۴ سند همکاری» میان مقامات دو کشور شد، حضور در «اجلاس اوپک گازی» بود که باتوجه به این مهم که ایران دومین کشور دارنده منابع گاز در جهان به شمار می‌آید، این اجلاس برای ما از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
همانند سایر مجامع بین‌المللی که ایران در آنها حضور پیدا می‌کند، آیت‌الله ابراهیم رئیسی و هیئت همراه وی نیز از فرصت ایجاد شده به منظور تاکید بر این مطلب که باید از سیاست‌های یک‌جانبه‌گرایانه آمریکا جلوگیری کرد و اجازه دخالت و تاثیرگذاری به آنها در حوزه نفت و گاز داده نشود، استفاده کردند.
سفر به عمان
خرداد ماه سال ۱۴۰۱ بود که رئیس‌جمهور کشورمان به عمان سفر و با «هیثم بن طارق آل‌سعید» سلطان این کشور دیدار و گفت‌وگو کرد.
گفتنی است، در جریان این سفر «دوازده سند همکاری» میان دو طرف به امضا رسید که منجر به گسترش همکاری‌های ایران و عمان در حوزه‌های مختلفی از جمله سیاسی، حمل‌ونقل، روابط تجاری و اقتصادی، محیط زیست و ورزشی، انرژی و علمی شد.
اجلاس‌شانگهای و سفر به ازبکستان
شهریور سال ۱۴۰۱ بود که آیت‌الله ابراهیم رئیسی به منظور حضور در بیست و دومین نشست سران سازمان همکاری شانگهای در صدر هیئتی بلندپایه از ایران عازم ازبکستان شد. دیدار و گفت‌وگو میان رئیس‌جمهور با مقامات حاضر در آن اجلاس همچون گذشته وجود داشت اما اتفاق مهم در این اجلاس، اعلام رسمی عضویت کامل ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای از سوی رئیس‌جمهور ازبکستان بود.
همچنین و در قالب توسعه تعاملات و همکاری‌های دوجانبه، در جریان این سفر «هفده سند همکاری» میان مقامات ایران و ازبکستان در زمینه‌های ورزشی و فرهنگی، انرژی، کشاورزی و صنعت به امضا رسید.
اجلاس سیکا و عزیمت رئیس‌جمهور به قزاقستان
در مهر ماه سال ۱۴۰۱ رئیس‌جمهور به منظور حضور در اجلاس سران کشورهای عضو کنفرانس تعامل و اقدامات اعتمادساز در آسیا (سیکا) عازم قزاقستان شد.
در حاشیه این اجلاس رئیس‌جمهور با رئیس‌جمهور آذربایجان و امیر قطر دیدار و درخصوص موضوعات مورد علاقه دوجانبه و مهم‌ترین موضوعات منطقه‌ای با آنها به بحث و تبادل نظر پرداخت.
سفر تاریخی رئیس‌جمهور به سوریه پس از ۱۳ سال
اردیبهشت سال جاری آیت‌الله ابراهیم رئیسی سفری تاریخی و مهم را به دمشق پایتخت سوریه انجام داد که بسیار مورد توجه محافل سیاسی و رسانه‌ای منطقه‌ای و بین‌المللی قرار گرفت.
سوریه‌ای که تا چندی پیش درگیر جنگ و آثار منفی حضور تروریست‌ها در خاک خود بود و همچنان هم درگیر حضور نیروهای خارجی و برخی نیروهای مسلح تحت فرمان آمریکا در مناطقی از شمال و شرق سرزمین خود هست.
این کشور توانسته با پشت سرگذاشتن دوران سختی و ناامنی، به مرحله‌ای از ثبات سیاسی و امنیتی برسد و امروز هم در پی جلب نظر کشورهای منطقه جهت سرمایه‌گذاری در «پروژه‌های عمرانی و اقتصادی دوران باز‌سازی» خود است.
ایران هم در این میان به عنوان یکی از مهم‌ترین همسایه‌ها و متحدین منطقه‌ای سوریه، می‌تواند و باید نقش و سهم خود را در دوران باز‌سازی سوریه افزایش دهد که تحقق این مهم نیازمند رفع موانع از سوی دو طرف است.
گفتنی است، در جریان این سفر «۱۴ سند همکاری» در حوزه‌های مختلف از جمله همکاری تجاری نفت، انرژی، زلزله و امدادرسانی و تسهیل امور زیارتی میان مقامات دو کشور به امضا رسید.
احیای روابط ایران و عربستان
و آثار مثبت منطقه‌ای آن
ایران و عربستان به عنوان دو قدرت منطقه‌ای پس از کش و قوس‌های فراوان توانستند با میانجیگری و ایفای نقش سه کشور دیگر، روابط خود را باز‌سازی کرده و روال طبیعی ارتباط با یکدیگر را از سرگیرند.
توافقی که کلید آن با مذاکرات امنیتی در بغداد در پنج دور و سه دور مذاکره دیگر در مسقط زده شد و با سفر بهمن‌ماه ۱۴۰۱ «آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی» به چین و رایزنی با «شی جین پینگ» رئیس‌جمهور چین و رایزنی‌های رئیس‌جمهور چین با سعودی‌ها، در نهایت در ۱۹ اسفندماه با حضور علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت و همتای سعودی در پکن، محقق شد.
در نهایت هم دیدار وزرای خارجه ایران و عربستان در پکن در ۱۷ فروردین ماه سال جاری به «بیانیه مشترک» انجامید و دو طرف بر آمادگی برای از بین بردن موانع پیش روی گسترش همکاری‌ها تأکید کردند و پس از آن هم هیئت‌های فنی بین دو کشور مبادله شدند تا روند بازگشایی سفارتخانه‌ها و سرکنسولگری‌ها را مورد بررسی قرار دهند.
در راستای عملیاتی شدن مفاد توافقنامه میان دو طرف، خرداد ماه سال جاری سفارت ایران در ریاض، سرکنسولگری جمهوری اسلامی ایران در جده و نمایندگی دائم ایران نزد سازمان همکاری اسلامی با حضور «علیرضا بیگدلی» معاون وزیرخارجه در امور کنسولی، مجلس و امور ایرانیان، بازگشایی شدند. این روند مثبت روابط میان تهران و ریاض طی شد تا آنکه در ۲۷ خرداد «فیصل بن فرحان» وزیر امور خارجه عربستان به ایران سفر کرد و دیدارهایی جداگانه را با همتای ایرانی خود حسین امیرعبدللهیان و همچنین آیت‌الله رئیسی رئیس‌جمهور کشورمان انجام داد.
وزیر خارجه سعودی در این سفر با تاکید بر پایبندی دو طرف به مفاد توافقنامه صورت گرفته در پکن، از بازگشایی سفارتخانه و کنسولگری عربستان در تهران و مشهد خبر داد.
این مقام عالی رتبه سعودی در نشست خبری مشترک با همتای ایرانی خود ضمن بیان این مطلب که حامل سلام گرم «پادشاه عربستان و شخص محمد بن سلمان» به رئیس‌جمهور کشورمان است، ابراز امیدواری کرد که آیت‌الله رئیسی به زودی پاسخ دعوت از ایشان برای سفر به عربستان را بدهد.
اما علاوه بر طبیعی شدن روابط میان دو طرف ایرانی و عربستانی، این توافق با توجه به اهمیت و توان دو طرف، آثار مثبت منطقه‌ای را هم به دنبال داشته و خواهد داشت.
فراهم کردن زمینه عضویت مجدد سوریه در اتحادیه عرب
توافق ایران و عربستان رفته رفته آثار و تبعات مثبت خود را در منطقه به نمایش گذاشت و منجر به کاهش تنش‌ها در میان کشورهای منطقه شد.
در این راستا، موضوع به پایان رسیدن «لغو عضویت سوریه از اتحادیه عرب» با دیدار وزیر خارجه سوریه از ریاض و متقابلا هیئت بلندپایه به سرپرستی وزیر خارجه عربستان از دمشق آغاز شد. پس از آنکه اکثریت کشورهای منطقه به این نتیجه رسیدند که دخالت قدرت‌های بزرگ و فرامنطقه‌ای هیچ‌گونه سودی برای مردم منطقه ندارد، احیای روابط دیپلماتیک با سوریه روند صعودی به خود گرفت و مسیر برای بازگشت سوریه به اتحادیه عرب و «حضور بشار اسد در نشست اخیر این اتحادیه» در عربستان فراهم شد.
پیگیری برای احیای روابط با مصر و بحرین
در همین چارچوب هم گفت‌وگوهایی جهت احیای روابط میان ایران با برخی دیگر از کشورهای عرب منطقه‌ای از جمله «مصر و بحرین» پس از توافق صورت گرفته با عربستان شکل گرفت و در حال حاضر در سطوح مختلف و بعضا با وساطت برخی کشورهای ثالث از جمله عراق و عمان در حال انجام است.
در همین چارچوب و پس از هشت سال نبود روابط دیپلماتیک و نداشتن سفیر، نهایتا در فروردین‌ماه سال جاری، «رضا عامری» مدیرکل ایرانیان خارج از کشور وزارت امور خارجه به عنوان سفیر جدید ایران در امارات متحده عربی معرفی شد.
بنا به گفته برخی منابع، طرف مصری تمایل دارد که با ایران ارتباطات خودش را از سر گیرد.
ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان در این ارتباط گفت: «در ارتباط با مصر موضع صریح دولت و دستگاه‌ها دیپلماسی به صورت روشن اعلام شده و رهبری هم در دیدار با سلطان عمان موضع خود را بیان کردند.»
وی ادامه داد: «دولت سیزدهم اولویتش توسعه ارتباط با کشورهای اسلامی و همسایه است و در ارتباط با مصر هم شخص مقام معظم رهبری در این خصوص تصریح کردند، بنابراین در صورت تمایل طرف مصری ما از این موضوع استقبال می‌کنیم.»
علاوه بر این، درخصوص احیای روابط با بحرین هم ایران بارها اعلام آمادگی کرده که از ارتباط و همکاری با هر کشوری در منطقه از جمله بحرین، به منظور افزایش همگرایی استقبال می‌کند.
به همین منظور، ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه هم گفت: «بحرین آمادگی خود را در این خصوص اعلام کرده و ما علاقه‌مند به توسعه روابط با همه کشورهای اسلامی و منطقه هستیم.»
وی در این زمینه افزود: «گفت‌وگوهای غیرمستقیم میان ما و بحرین در این ارتباط ادامه دارد و امیدواریم روند مثبتی که در منطقه وجود دارد منجر به برقراری روابط میان دو طرف شود.»
با این اوصاف، سیاست همگرایی منطقه‌ای در راستای «ایجاد و گسترش صلح، ثبات و امنیت» یکی از دستورکارهای دستگاه دیپلماسی دولت سیزدهم از ابتدا تا به امروز بوده و سفرهای متعدد رئیس‌جمهور و وزیر امور خارجه به کشورهای منطقه و البته سفرهای دیپلماتیک مقامات کشورهای منطقه به ایران نشان از این موضوع دارد.
تاکنون و در پی سیاست تاکید بر توسعه تعاملات تجاری و همکاری‌های همه‌جانبه با کشورهای منطقه‌ای و همسایه، دولت سیزدهم توانسته است به میزان قابل توجهی رشد را در «توسعه صادرات نفتی و محصولات غیر نفتی» تجربه کرده که این مهم نقش تاثیرگذاری در کم یا خنثی کردن آثار منفی تحریم‌های یک‌جانبه علیه ایران داشته است.