یکی از مهم‌ترین کارهایی که والدین و کادر مدارس که باید برای آن تصمیم‌گیری هدفمند داشته باشند، برنامه‌ریزی برای اوقات فراغت در تابستان است. ویژگی‌های دانش‌آموزان موفق این است زمانی که سایر دانش‌آموزان به بطالت می‌گذرانند یا بی‌هدف فعالیت می‌کنند، آنها به دنبال رفع ‌اشکال سال تحصیلی قبل و آمادگی برای سال بعد هستند. 

در این گزارش سعی شد اهمیت این بازه زمانی و راهکارهایی برای بهینه گذراندن ۳ ماه تابستان بچه‌ها را بیان کنیم. فراموش نکنید که سخت‌گیری زیاد و ثبت‌نام کردن کودکان و نوجوانان در کلاس‌های متعدد، نه‌تنها فصل تعطیلات را بی‌معنی و خسته‌کننده می‌کند، بلکه باعث می‌شود دانش‌آموزان با خستگی مضاعف وارد سال تحصیلی جدید شوند. 

فعالیت‌های زیادی هستند که می‌توانند اوقات فراغت را پر کنند، اما همان‌طور که گفتیم نباید هدف والدین از کلاس‌های تابستانی این باشد که تنها اوقات کودک پُر شود. در انتخابِ کلاس تابستانی باید علاقه کودک را نیز در نظر بگیرید. البته باید در نظر داشت که کلاس یا فعالیت انتخابی چه مقدار می‌تواند برای فرزند شما مفید باشد. بسیاری از والدین آگاه می‌دانند که می‌توانند در همین اوقات آینده کودک خود را شکل دهند. پس در کنار کلاس‌های تابستانی مهارت‌های شغلی را نیز به فرزندان خود آموزش می‌دهند. برای ‌آنکه بهترین انتخاب را برای اوقات فراغت فرزند خود رقم بزنید می‌توانید از مشاوران کودک در این زمینه کمک بگیرید.

این همه کلاس رفتی چه یاد گرفتی؟!

محمد کاویانی کارمند پتروشیمی ۴۳ساله و ساکن فیروزآباد از توابع استان فارس به گزارشگر کیهان می‌گوید: «سه فرزند دارم که برای تابستان آنها را به کلاس زبان و مهارت‌آموزی‌های دیگر خواهم فرستاد. یادگیری مهارت برای آینده فرزندان بسیار مفید است.» 

پرکردن اوقات فراغت دانش‌آموزان در ایام تابستان به یک چالش برای خانواده‌ها تبدیل شده است. برخی افراد فکر می‌کنند فراغت برابر با بیکاری است درحالی‌که اوقات فراغت از جمله زمان‌های باارزش زندگی انسان است. دانش‌آموزان در ایام فراغت می‌توانند به کارهایی که علاقه دارند بپردازند و تجربیات خوبی به دست آورند. حتی گاهی همین کارهایی که در اوقات فراغت انجام می‌دهند سبب می‌شود که مسیر زندگی‌شان عوض شود به این صورت که برای مثال دانش‌آموزی در تعطیلات تابستان به کلاس نقاشی می‌رود و در این عرصه بااستعداد نشان می‌دهد و علاقه‌اش هم به همین سمت است و کلاً سرنوشتش عوض می‌شود و به سمت هنر کشیده می‌شود. برخی، اوقات فراغت را با کتاب‌ خواندن و یا فیلم دیدن پُر می‌کنند. اکثر دانش‌آموزانی که کتاب زیاد می‌خوانند و فیلم زیاد می‌بینند در آینده نثر قوی دارند و توانمندی بالایی در سخنوری کسب می‌کنند، هرچند به نوع و سبک فیلم و کتابی که انتخاب می‌کنند هم‌ بستگی دارد. کلاس‌های آموزش زبان و یا کلاس‌های تقویتی درسی هم در این ایام طرفداران خاص خودش را دارد، ولی هیچ‌گاه نباید دانش‌آموزان را مجبور به انجام کاری کرد. مثلاً اگر می‌خواهیم دانش‌آموز ما به کلاس زبان برود برایش یک دلیل منطقی بیاوریم که چرا کلاس زبان خوب است و چرا از او می‌خواهیم که به این کلاس برود. چون اگر دانش‌آموز به ‌اجبار خانواده به کلاس برود نه‌تنها سعی نمی‌کند چیزی یاد بگیرد؛ بلکه به ‌مرور از آن درس متنفر هم می‌شود. کلاً اجبار کردن دانش‌آموزان به انجام کاری ‌اشتباه است بارها شده که والدین این پاسخ را به دانش‌آموز می‌دهند که این برای تو خوب است صرفاً به همین بسنده می‌کنند درحالی‌که تا دانش‌آموز قانع نشود و دلیلش را نداند آن کار را انجام نخواهد داد. 

لعیا روح‌افزا یک مشاور کودک و نوجوان برایمان توضیح می‌دهد: «اشکالی که امروزه در جامعه خیلی زیاد شده است این است که بعضی از والدین بدون اینکه خودشان علمی بر آن کلاسی که دانش‌آموز می‌رود داشته باشند، صرفاً به علت اینکه فرزند فامیل یا همکارشان به آن کلاس می‌رود و می‌خواهند که به‌اصطلاح فرزند خودشان از بقیه عقب نماند؛ ولی اینکه از چه چیزی عقب نماند و یا اینکه اصلاً آن کلاس برای فرزندشان مفید است یا نه؟ را مورد بررسی قرار نمی‌دهند. بهترین کاری که می‌شود انجام داد این است که قبل از اینکه دانش‌آموزمان را به کلاسی بفرستیم از خود او سؤال کنیم که به چه موضوعاتی علاقه‌مند است؟ و اگر او خودش هنوز دیدگاهی از علاقه‌مندی‌اش ندارد و نمی‌داند چه باید بکند؟ خودمان با پرس‌وجو و شناختی که از فرزندمان داریم اوقات فراغتش را پر کنیم. به این نکته توجه کنید، قرار نیست دانش‌آموز شما با گذراندن یک دوره سه‌ماهه تمامی فنون و یا اطلاعات را کسب کند. بعد از پایان دوره از دانش‌آموزمان انتظار این را نداشته باشیم که بخواهد در آن زمینه استاد شده باشد. این جمله که این همه کلاس رفتی چه یاد گرفتی؟ یک آفت بزرگ است و انگیزه را از دانش‌آموز می‌گیرد. سعی کنیم همواره دانش‌آموزمان را تشویق کنیم حتی اگر نتیجه خوبی نگرفت باز هم او را تشویق کنیم. تشویق‌ کردن به دانش‌آموز انگیزه می‌دهد و کمک می‌کند تلاشش را در آن زمینه زیاد کند. سعی کنیم با فکر و تحقیق اوقات فراغت فرزندانمان را پر کنیم و به علایق و تصمیماتشان جهت دهیم.»

توجه به استعدادهای پنهان دانش‌آموزان

دکتر مهدی علی اکبرزاده، یک فعال فرهنگی در مورد اوقات فراغت به ما می‌گوید: «اوقات فراغت در کنار مهم بودن کارهای رسمی ما به ‌گونه‌ای دیگر تعریف می‌شود؛ یعنی حتی اوقات فراغت و زمان‌هایی که متناسب با علایق و نیازها می‌خواهیم سپری کنیم هم به ‌اندازه زمانی که به یک کار رسمی می‌پردازیم مهم است و حتی چه‌بسا مهم‌تر از آن هم باشد؛ ‌چرا که اگر اوقات فراغت به ‌درستی پر نشود و نیازهای روحی و روانی فرد تأمین نشود، به‌طور قطع پرداختن مجدد به یک کار رسمی و در چارچوب، سخت و مشکل خواهد بود ضمن اینکه فعالیت‌های جنبی یک فعالیت رسمی در بسیاری از اوقات می‌تواند تأثیرگذارتر در کلیه فرآیندهای زندگی یک فرد باشد، بنابراین تمامی تعطیلات و از جمله پنج‌شنبه و جمعه جزئی از اوقات فراغت دانش‌آموزان است و حتی بازه زمانی روزانه پس از اتمام ساعت رسمی مدرسه تا صبح روز بعد نیز جزء دیگری از اوقات فراغت دانش‌آموزی محسوب می‌شود.»

وی در ادامه می‌افزاید: «اوقات فراغت دانش‌آموز در میان زندگی او گسترده شده و فقط خاص ایام تابستان نیست. در این زمینه باید دو مقوله را در کنار یکدیگر به‌خوبی تعریف کرد: اول نقش جامعه در برآوردن نیازهای دانش‌آموز در اوقات فراغت و دوم برنامه‌ریزی درست والدین و تأثیر درست خانواده در پر کردن فضای ایجاد شده. به نظر می‌رسد که هر دو مورد در کنار هم و با برنامه‌ریزی درست و تأثیرگذار نسبت به هم باید وارد عمل شوند. اولیا از فرزند خود بهتر از هر کس دیگری شناخت دارند و علایق و استعدادهای او را باور دارند؛ بنابراین اولیا باید قبل از فرا رسیدن فصل تابستان به فکر پر کردن اوقات فراغت فرزند خود باشند، اگرچه اوقات فراغت فقط منحصر به فصل تابستان نیست. وقتی که اولیا علایق، سلایق و استعدادهای فرزند خود را می‌شناسند بهتر است که با یک مشورت خانوادگی و یک صحبت جمعی درباره چگونگی پر کردن اوقات فراغت فرزند خود مشورت کنند و به یک نتیجه منطقی برسند؛ اما در کنار این مورد اولیا باید به جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنند توجه داشته باشند و این‌جاست که نقش جامعه پررنگ می‌شود و فضاهایی را برای برنامه‌ریزی اوقات فراغت توسط والدین و دانش‌آموز در اختیار آنها قرار می‌دهد و بنابراین وظیفه همه نهادهاست که در این امر ورود پیدا کنند و پرکردن اوقات فراغت نباید به آموزش و پرورش اختصاص یابد. آموزش‌وپرورش امکانات خاص خود را دارد و در طول سال تحصیلی نیز به دانش‌آموزان خدمات خود را ارائه می‌دهد؛ اما اوقات فراغت تابستانی فضای وسیعی است و نقش جامعه و نهادهای اجتماعی در پرکردن این اوقات برجسته‌تر می‌شود که چه امکاناتی را چه در بخش خصوصی و چه در بخش دولتی بتوانند در اختیار دانش‌آموزان قرار دهند، بنابراین مطلوب این است که همه نهادهای اجتماعی چه در بخش خصوصی و چه در بخش دولتی بتوانند برنامه‌های خود را در اختیار خانواده‌ها بگذارند تا آنها بتوانند انتخاب درستی داشته باشند. بدون شک بهترین زمان تربیت دانش‌آموز همان زمان فراغت اوست و بهترین شرایط برای گذراندن اوقات فراغت توسط یک دانش‌آموز این است که به دنبال یک سری از آموزش‌های مهارتی از جمله آموزش‌های مرتبط با مسائل فرهنگی و هنری و حتی آموزش‌های مهارتی و فنی و حرفه‌ای، آموزش‌های قرآنی، آموزش‌های مرتبط با تربیت بدنی و ورزشی و فعالیت‌های پژوهشی باشند.»

این فعال فرهنگی در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «والدین طبیعتاً به تربیت فرزند خود اهمیت می‌دهند و سعی دارند فرزندشان از لحظه‌لحظه زندگی خود در مسیر آموزش و تربیت استفاده کند. بسیار اتفاق می‌افتد که اولیا به آن چیزی که خود علاقه داشتند و به آن نرسیدند، فرزند خود را به ‌اجبار به سمت آن هدایت می‌کنند و طبیعتاً این‌جا محل بروز مشکل است که فرزند ما به چیزی که ما علاقه داریم علاقه نداشته باشد. استعدادی که در وجود فرزند ماست ممکن است از اجداد او به ارث رسیده باشد و شاید آن استعدادها در وجود من نباشد؛ بنابراین والدین باید توجه داشته باشند که پر کردن اوقات فراغت فرزندشان به یک‌چشم و هم چشمی تبدیل نشود و آموزش‌ها به فرزندان تحمیل نشود که سبب مشکلات و تنش‌های روحی در فرزندان خواهد شد. کسی که به کاری علاقه‌مند باشد هیچ‌گاه از آن خسته نخواهد شد؛ بلکه حتی زمان استراحت خود را نیز در آن راستا قرار خواهد داد. قطعاً تعدد کلاس‌های آموزشی تابستانی از یک کلاس آموزشی به یک کلاس ورزشی و از یک کلاس ورزشی به یک کلاس مهارتی از صبح تا شب زمان دانش‌آموز را به‌ گونه‌ای پر خواهد کرد که برای او ملال‌آور خواهد شد. گاهی اوقات به علت گرفتاری‌های والدین آنها مجبورند فرزند خود را به یک مؤسسه بسپارند تا به بهانه آموزش از او نگهداری شود. اگر آن مؤسسه کاملاً حساب شده اوقات فراغت را تعریف کند به‌نحوی‌که دانش‌آموز هم استراحت کند و هم مسائل آموزشی و پرورشی و حتی فضای نشاط و جنب‌وجوش او را فراهم کند مطلوب است؛ اما معمولاً این اتفاقات به‌سهولت صورت نمی‌گیرد و فرزندان ما یک روز کاملاً خسته‌کننده را طی می‌کنند. ما باید برای فرزندانمان تعریف درستی از اوقات فراغت داشته باشیم و آن را به ‌درستی اجرا کنیم تا او هم بتواند آن را به نحو احسن برنامه‌ریزی کند و به نسل بعد از خود نیز منتقل سازد.»

نقش فناوری در اوقات فراغت 

داوود چرغانی کارمند پتروشیمی که یک فرزند دانش‌آموز دارد، به ما می‌گوید: «او را در کلاس زبان انگلیسی و رباتیک ثبت‌نام کردم تا تابستان خود را هدر ندهد. دانستن علوم روز برای بچه‌ها بسیار خوب و مفید است.»

علی مستوری یک کتابدار به خانواده‌ها درباره غنی‌‌سازی اوقات فراغت فرزندان توصیه دارد: «امروزه با پیشرفت تکنولوژی و اپلیکیشن‌های تلفن همراه در واقع اوقات فراغت از بیرون به درون منزل و از جمع خانواده به اتاق‌های تک‌نفری فرزندان کشیده شده است. این اتفاق متأسفانه موجب شده اوقات فراغت صحیح معنا نشود. همچنین تعلیم‌های ناسالم در رسانه‌ها موجب شده کودکان و نوجوانان نسبت به مطالعه بی‌انگیزه شوند. رسانه‌ها اطلاعات تصویری همراه با برنامه‌های سرگرم‌کننده دارند، اما خطوط کتاب از این ویژگی‌ها بی‌بهره هستند. در این میان نقش والدین، این است که کتاب‌ خواندن را برای فرزندان خود جالب کنند و مشوقی برای آنها باشند. والدین می‌توانند در مقابل کتاب‌ خواندن با دادن پاداش‌های کوچک به فرزندان، آنها را به این کار تشویق کرده و به آنها از این طریق انگیزه بدهند. پژوهش‌ها نشان داده افرادی که اوقات فراغت خود را سودمند و مطلوب سپری می‌کنند، از نظر اقتصادی بازده خوشایندتری دارند و از لحاظ روحی نسبت به دیگران شادترند.»

به‌طورکلی فعالیت‌های زیادی هستند که می‌توانند اوقات فراغت را پر کنند، اما نکته قابل‌توجه آن است که باید در نظر داشت، کلاس یا فعالیت انتخابی چه مقدار می‌تواند برای فرزند مفید باشد؟ بسیاری از والدین آگاه می‌دانند که می‌توانند در همین اوقات آینده کودک خود را شکل دهند، بنابراین بهتر است در کنار کلاس‌های تابستانی مهارت‌های شغلی نیز به فرزندان آموزش داده شود.