پرسش:
چرا خداوند منحرفان، ظالمان و ستمگران را سریعاً مورد عقوبت و مجازات خود قرار نمی‌دهد تا آنها کمتر در روی زمین فساد و خرابی به بار آورند و دیگران از شر آنها در امنیت و آسایش قرار گیرند؟
پاسخ:
یکی از سنت‌های الهی در این دنیا این است که به منحرفان، ظالمان، گنهکاران مهلت می‌دهد تا اینکه از انحراف و ظلم و گناهی که دارند، پشیمان شده و دست بردارند و توبه کنند و به راه راست و صراط مستقیم برگردند.
اقسام مجازات‌های دنیوی
به طور کلی هر گاه بنده‌ای در دنیا مرتکب گناهی شود،‌ ازباب مکافات در دنیا،‌ خداوند او را به یکی از دو شکل عقوبت می‌کند؛
1- مجازات تأدیبی
اگر شخص مؤمن باشد و خداوند خیر او را بخواهد، این شخص را دچار گرفتاری می‌کند تا به خود آمده و از اشتباه خود،‌ دست بردارد و توبه کند. چنان‌که امام صادق(ع) می‌فرماید: همانا خداوند هر گاه خیر بنده‌ای را بخواهد، به هنگامی که گناهی انجام می‌دهد، او را به نقمت (مشکل و گرفتاری) دچار می‌کند. تا به یاد توبه و طلب آمرزش بیفتد (اصول کافی، ج 2، ص 452)
2- مجازات استدراجی
چنانچه انسانی به جهت گناهان زیاد،‌ توفیق عنایت و توجه خداوند را از دست بدهد،‌ خداوند او را رها می‌سازد، نعمت خود را بر او ارزانی می‌دارد تا سرگرم دنیا شود و توبه و استغفار را فراموش کند و روز به روز در گناه و گمراهی خود بیشتر فرو رود. امام صادق(ع) می‌فرماید: هنگامی که خداوند شر بنده‌ای را (بر اثر سوء اعمالش) بخواهد. موقعی که گناهی می‌کند، نعمتی به او می‌بخشد تا استغفار را فراموش کند و به مسیر گناه ادامه دهد، همان طور که قرآن کریم در این باره می‌فرماید: و آنها که آیات ما را تکذیب کردند،‌به تدریج از جایی که نمی‌دانند،‌گرفتار مجازاتشان خواهیم کرد. (همان)
سنت استدراج
استدراج که یکی از سنت‌های الهی در مقابله با بدکاران و کافران است،‌عبارت است از اینکه شخصی به تدریج و درجه به درجه و مرحله به مرحله گرفتار عقوبت الهی می‌شود، به این معنا که هر چقدر گناه، نافرمانی و کاربد می‌کند نعمت بیشتری می‌یابد،‌ و خود نمی‌داند که این نعمت‌ها به منظور غوطه‌ور نمودن او در لذت و کامرانی است تا به تدریج استعداد هدایت را از دست بدهد، و زمانی فرا می‌رسد که تمام فرصت‌ها از او سلب شده و به تیرگی و قساوت قلب دچار می‌شود. به طور کلی واکنش افراد عاصی و بدکار از دو حال خارج نیست، یا این نعمت‌ها باعث تنبه و بیداری‌شان می‌شود که در این حال برنامه هدایت الهی عملی شده و یا اینکه بر غرور و عصیان آنها می‌افزاید که در این صورت مجازاتشان به هنگام رسیدن به آخرین مرحله بسیار دردناک است و مصداق این آیه شریفه است «ختم الله علی قلوبهم و علی سمعهم و علی ابصارهم غشاوه و لهم عذاب عظیم». خداوند بر دلها و گوش‌های آنان مهر نهاده و بر چشم‌هایشان پرده‌ای افکنده شده و عذاب بزرگی در انتظار آنها است. (بقره-7) همان طور که در حدیثی از امام حسین(ع) وارد شده: استدراج در نعمت و غافلگیر کردن خداوند این است که به بنده‌اش نعمت فراوان می‌دهد،‌و توفیق شکرگزاری را از او سلب می‌کند (و ناگهان به زمین می‌خورد و همه چیز را از دست می‌دهد) (تحف العقول، ص 246)
عرصه‌های ابتلا در سنت استدراج
امام علی(ع) در سخنی از اموری که خداوند بدان وسیله بندگانش را در چهار مورد می‌آزماید بیان فرموده است: 1- نیکی و احسان با انواع نعمت‌ها نسبت به بنده‌اش
2- پوشاندن نافرمانی و گناه او (ستارالعیوب) 3- مدح و ستایش مردم نسبت به او 4- به تاخیر انداختن زمان عقوبت و مهلت و فرصت دادن به او (شرح نهج‌البلاغه ابن میثم بحرانی، ج 5، ص 303) همچنین امام علی(ع) در خطبه 97 نهج‌البلاغه می‌فرماید: «اگر خداوند ظالم و ستمگر را (چند روزی) مهلت می‌دهد، چنان نیست که فرصت مجازات او از دستش برود. او در کمینگاه بر سر راه ستمگر است و گلوی او را در دست دارد، ‌و هر زمان بخواهد می‌فشارد، آن چنان که نتواند آب دهان خود را فرو برد» این همان کلام وحیانی قرآن است که خدای متعال می‌فرماید: آنها که کافر شدند،‌ تصور نکنند اگر به آنان مهلت می‌دهیم به سودشان است، ‌ما به آنها مهلت می‌دهیم برای آنکه برگناهان خود بیفزایند و برای آنها عذاب خوارکننده‌ای است (آل عمران- 178) و در جای دیگر می‌فرماید: «ان ربک لبالمرصاد» به یقین پروردگار تو در کمینگاه (ظالمان) است. (فجر - 14)
گناهان زود کیفر
نکته کلیدی دیگر اینکه خداوند نسبت به همه گناهان و ظلم‌ها فرصت و مهلت نمی‌دهد. در روایات برخی از گناهان به عنوان «گناهان زودکیفر» معرفی شده است. پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: سه گناه است که کیفرشان در همین دنیا به سرعت می‌رسد و به آخرت نمی‌افتد؛ 1- آزردن پدر و مادر (عاق والدین) 2- زورگویی و ستم به مردم 3- ناسپاسی نسبت به خوبی‌های دیگران (میزان الحکمه، ج 4، ص 1903) نتیجه اینکه اساس دنیا سامانه امتحان و آزمایش و ابتلای انسان است. بشر به دنیا می‌آید تا با اختیار و اراده خود سرنوشت خود را بسازد و در این راه خدای متعال با اعطای آزادی و اختیار و مواهب خود به انسان فرصت می‌دهد تا در هر مسیری بتواند استعدادهای خود را به ظهور برساند. خداوند می‌فرماید: ما هر دو دسته: دنیاپرستان و آخرت‌طلبان را از عطای پروردگارت مدد می‌بخشیم و عطای پروردگارت از کسی منع نشده است (اسراء- 20)