مصرف بهینه گاز و راهکارهای جلوگیری از هدررفت انرژی (بخش دوم)
مصرف بهینه گاز و کمک به رفع ناترازی تولید و مصرف
ایران در حال حاضر سومین تولیدکننده و چهارمین مصرف‌کننده بزرگ گاز در دنیا است و به همین دلیل است که عمده سبد انرژی در کشور را گاز تشکیل می‌دهد. متکی شدن به گاز باعث افزایش مصرف هرساله با شیب زیاد در کشور شده است.
از طرفی تاکنون کشور توانسته بود که با افزایش تولید، به افزایش تقاضا پاسخ بدهد، اما باتوجه‌به این که 70 درصد تولید گاز کشور را میدان پارس جنوبی تأمین می‌کند و تولید پارس جنوبی نیز به حد بیشینه خود رسیده است، برآوردها نشان می‌دهد که احتمالا در سال‌های آینده با ناترازی گاز رو‌به‌رو خواهیم بود.
ناترازی گاز را در دو حالت باید بررسی کرد؛ یکی اینکه سالانه میزان تولید از تقاضا کمتر است و دومین حالت، در مقطع زمانی خاص و در ایام پیک، مصرف گاز از تولید پیشی می‌گیرد که کشور هم‌اکنون با حالت دوم درگیر است.
25 میلیون بخاری غیراستاندارد، قاتل انرژی
محمدرضا جولایی، مدیر دیسپچینگ شرکت ملی گاز ایران، می‌گوید: «مصرف گاز از هفته گذشته در کشور افزایش دوبرابری داشته که پیش‌بینی می‌شود با ادامه این روند در هفته آینده، مصرف به ۵۰۰ میلیون مترمکعب در روز برسد.» (لازم به توضیح است زمان تنظیم این گزارش مورخه 20 آبان 1401 است.)
مدیر مرکز کنترل شرکت ملی گاز ایران می‌افزاید: «نیمی از گاز تولیدی کشور در بخش خانگی و تجاری مصرف می‌شود و باتوجه‌به اینکه هفته پیش‌رو پیش‌بینی‌های هواشناسی حاکی از کاهش محسوس دما در برخی نقاط کشور است، امیدواریم با مدیریت بهینه مصرف توسط مردم با حداقل محدودیت در این بخش مواجه شویم.»
حسن مرادی کارشناس انرژی می‌گوید: «وجود ۲۵ میلیون بخاری غیراستاندارد در کشور یکی از عوامل مصرف زیاد و هدررفت انرژی است، درگذشته این رقم معادل ۲۲ میلیون بود، اما متأسفانه همان‌طور که اشاره شد در حال حاضر این رقم به بیش از ۲۵ میلیون رسیده، متأسفانه برخی شرکت‌ها به فکر استاندارد‌سازی وسایل گرمایشی نیستند و این موضوع مقدار مصرف را بسیار افزایش داده است.»
وی در ادامه متذکر می‌شود: «با بهینه‌کردن وسایل گرمایشی می‌توان میزان مصرف را به یک‌پنجم کاهش داد، در دولت دوازدهم قرار بر تعویض بخاری‌های غیراستاندارد بود، اما متأسفانه حتی یک بخاری هم تعویض نشد. شرکت بهینه‌‌سازی مصرف سوخت در این زمینه باید از اطلاعات شرکت‌های دانش‌بنیان استفاده و بهره گیرد.»
علاوه‌بر مسئله ارتقای استاندارد بخاری در حین ساخت، مسئله تعویض بخاری سن‌وسال دار و معیوب در محیط خانه یا مغازه هم مطرح است.
رضا نیک‌روش یک شهروند تهرانی که برای خرید یک بخاری باکیفیت روانه مغازه‌های بازار امین حضور تهران شده با دیدن اتیکت قیمت‌ها به گزارشگر کیهان می‌گوید: «در آمد ماهیانه من 10 میلیون تومان است. 4 میلیون تومان کرایه خانه می‌دهم و حالا برای خرید یک بخاری هم دست‌کم باید 4 میلیون تومان هزینه کنم. واقعاً مانده‌ام که چه کنم؟»
وی در ادامه می‌گوید: «یک بخاری گوشه انباری خانه داریم که سنش به 20 سال می‌رسد. شعله آبی در حین سوختن ندارد. پارسال هم یک‌بار تعمیرش کردیم که تعمیرکار همان پارسال هم هشدار داد که باید برای سال پیش‌رو فکر یک بخاری باکیفیت جدید باشیم. این در حالی است که قیمت انواع بخاری به نحو چشمگیری بالا رفته‌اند.»
احمد نجدی جوان دیگری است که خودش برای خرید قطعات بخاری مراجعه کرده تا دست‌به‌کار تعمیر شود! از وی می‌پرسم: «شما دوره آموزشی تعمیر بخاری را گذرانده‌اید؟»
با خنده می‌گوید: «تعمیرش کاری ندارد!»
به این جوان با نگرانی می‌گویم: «مگر از جان خودت و خانواده‌ات سیر شدی؟ تعمیر بخاری اصلاً شوخی‌بردار نیست و مرگ خاموش در کمین است.»
چطور بخاری مناسب را انتخاب کنیم؟
برای انتخاب یک بخاری باکیفیت و خوب باید مواردی را مدنظر داشت، مانند: میزان گرمایشی، مدل و برند، نوع سوخت ترموستات و تجهیزات جانبی دیگر. با یک انتخاب هوشمندانه علاوه‌بر این که می‌توان از هزینه‌های بالا برای افراد جلوگیری کرد، همچنین می‌توان به‌اندازه قابل‌توجهی مصرف انرژی را در ساختمان پایین آورد.
باید توجه داشت که هر نوع بخاری برای مکان خاصی تولید و طراحی شده است و قابلیت‌ها و ظرفیت گرمایی ویژه و مخصوص به خود را دارند.
امیر سمندرپور یک فروشنده وسایل گرمایشی برایمان توضیح می‌دهد: «یکی از بدیهی‌ترین و مهم‌ترین معیارها برای انتخاب کردن درنظرگرفتن متراژ محل یا خانه‌ای است که قرار است توسط بخاری گرم شود. اگر شما برای محیط خانه یا محل کار خود بخاری مناسبی خریداری نکنید، ممکن است گرمای بیش از حد باشد یا برعکس، هر کاری می‌کنید گرمای محیط مطلوب نمی‌شود.»
وی در ادامه می‌افزاید: «یکی از فاکتورها و روش‌های خرید بخاری درنظرداشتن متراژ فضا و محیطی است که قرار است به‌وسیله بخاری گرم شود. برای فهمیدن عددی که به عنوان اندازه تولید گرما و حرارت روی بخاری نوشته شده است و برای محیط شما مناسب است یا خیر؟ این عدد را می‌توانید در واحد آن که کالری است به عدد ۲۴ تقسیم کنید. از سوی دیگر متراژ منزل را در عدد سه ضرب کنید، باید حاصل‌ضرب این دو عدد برابر و یا نزدیک به حاصل تقسیم عدد اول باشد.
به‌عنوان‌مثال اگر متراژ منزل شما ۷۰ متر است سه برابر آن ۲۱۰ می‌شود. حال اگر تصمیم گرفته‌اید که بخاری بخرید که ۴۸۰ کیلوکالری گرما را به وجود می‌آورد، حاصل تقسیم این عدد به ۲۴ تقریباً ۲۰۰ است که اختلاف چندانی با ۲۱۰ ندارد؛ بنابراین این بخاری برای منزل شما مناسب است.»
این فروشنده وسایل گرمایشی درباره بخاری‌های بدون دودکش هشدار می‌دهد: «مدعیان تکنولوژی‌های جدید و نو ادعا می‌کنند که اگر استانداردهای لازم رعایت شود، آتشی که درون بخاری وجود دارد تنها گرما دارد و هیچ‌گونه دودی وجود ندارد، ولی به‌هیچ‌عنوان چشم‌بسته اسیر تبلیغات شرکت‌ها نشوید. آنها مجبور هستند در کنار تعریف و تمجیدهای خود به‌ناچار اخطار دهند که نمی‌توان از این بخاری‌ها در همه‌جا استفاده کرد. مهم‌ترین نکته‌ای که در بخاری‌های بدون دودکش دارای اهمیت است استفاده کردن و به‌کارگیری سیستم ایمنی ODS است. اگر هوای تازه در محیط از حد استاندارد کمتر شود، این سیستم ایمنی عمل کرده و جریان گاز ورودی بخاری را قطع می‌کند و تا هنگامی که اکسیژن هوا به حالت عادی برنگردد، اجازه نمی‌دهد بخاری روشن شود. با این‌حال توجه داشته باشید که استفاده از این‌گونه بخاری‌ها برای محیط‌های بسته مثل: اتاق زیر شیروانی، زیرپله، انباری، اتاق‌خواب، حمام، هتل، شیرخوارگاه، پارکینگ، کودکستان، و کلاً برای مکان‌هایی که دارای تهویه مناسب نیست، ممنوع است.»
تعلق یارانه انرژی به خانوارهای کم‌برخوردار
مجتبی یوسفی، نماینده مردم اهواز در مجلس شورای اسلامی درخصوص نگرانی‌های موجود در زمینه ناترازی گاز، می‌گوید: «مصرف گاز خانگی در فصول گرم سال حدود ۲۰۰ الی ۲۵۰ میلیون مترمکعب، یعنی ۲۸ درصد مصرف گاز در کشور است، نیروگاه‌ها هم با ۳۷ درصد مصرف، بیشترین مصرف گاز را دارند؛ با چنین شرایطی در فصول سرد حدود سه برابر مصرف گاز خانگی افزایش می‌یابد.»
وی می‌افزاید: «مقدار مصرف در روزهای سرد سال به ۶۰۰ الی ۶۵۰ مترمکعب در روز می‌رسد، برآوردهای انجام شده نشان می‌دهد، در روزهای پیک مصرف حدود ۲۰۰ الی ۲۵۰ میلیون مترمکعب، ناترازی تولید را شاهد هستیم.»
انور حبیب‌زاده، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی نیز درباره ضرورت اجرای تعرفه‌گذاری پلکانی گاز خانگی می‌گوید: «برخی افراد در جامعه از امکانات مالی خوبی برخوردار هستند و بیشتر از مردم عادی از گاز خانگی و این قبیل انرژی‌های یارانه‌ای که به همه تعلق دارد، برخوردار می‌شوند.
این مسئله مقداری اجحاف در حق کسانی است که از نظر مالی و مادی بسیار ضعیف و پایین هستند.»
این عضو کمیسیون اقتصادی در ادامه توضیح می‌دهد: «در مناطق سردسیر کشور که شامل مناطق زاگرس نشین است، به‌واسطه زمستان سخت و بارندگی‌های شدید باران و برف، مردم این مناطق مصرف انرژی بالایی دارند، اما مردم این مناطق از نظر مالی توان پرداخت همین هزینه‌های آب، برق و گاز که با یارانه از سوی دولت به آنها پرداخت می‌شود را ندارند.»
این نماینده مجلس یازدهم در ادامه خاطرنشان می‌کند: «هزینه انرژی برای افرادی که در مناطق محروم زندگی می‌کنند و شرایط مالی مناسبی ندارند، نباید افزایش پیدا کند، ولی در مقابل خانواده‌های ثروتمند که امکانات بهتری دارند و استفاده بیشتری هم از این انرژی دارند، باید برای انرژی هزینه بیشتری بپردازند. یعنی یارانه انرژی باید فقط به افراد کم‌درآمد تعلق بگیرد.»
بهینه‌‌سازی مهم‌ترین روش کاهش مصرف
ظفریان یک کارشناس انرژی به‌ضرورت بهینه‌‌سازی مصرف گاز اشاره کرده و می‌گوید: «مهم‌ترین راهبردی که باید در جهت اصلاح ناترازی گاز صورت پذیرد، بهینه‌‌سازی مصرف گاز و کاهش مصرف است. در این حوزه نیز باید رویکردهایی مانند اجرای پروژه‌های پیچیده توسط دولت را کنار گذاشت و به سمت رویکردهایی رفت که امکان تحول جدی در این حوزه را ایجاد می‌کند.»
این کارشناس می‌افزاید: «شاخص شدت انرژی در کشور ما حداقل دوبرابر جهان و حداقل سه تا چهار برابر کشورهای توسعه‌یافته است. همچنین درصورتی‌که متوسط شدت انرژی در جهان در حال کاهش است، اما مصرف در کشور نمودارش همچنان افزایشی است. اگر 50 درصد کاهش مصرف انرژی را نیز ایده‌آل بدانیم، حداقل می‌توان به نصف این میزان یعنی 25 درصد کاهش مصرف انرژی دست یابیم که خود این عدد نیز عدد بسیار بزرگی است. 25 درصد کاهش مصرف گاز یعنی چیزی حدود 200 میلیون مترمکعب که رسیدن به این عدد یعنی حل‌شدن ناترازی گازی کشور.»
ظفریان با اشاره به مغفول ماندن سیاست‌های بهینه‌‌سازی می‌گوید: «با این که سال‌هاست در سیاست‌های کشور این نکته لحاظ می‌شود، اما همیشه بهینه‌‌سازی مغفول مانده است.»
وی در ادامه می‌افزاید: «به‌منظور بهینه‌‌سازی دودسته سیاست قابل اتخاذ است؛ سیاست قیمتی و غیرقیمتی. در حوزه غیرقیمتی نیز سیاست‌هایی مدنظر است که ناظر به قانون اصلاح الگوی مصرف و اقدامات فنی مانند اصلاح شیوه ساختمان‌‌سازی و مدیریت صنعتی است، اما مهم‌ترین راهبرد در این زمینه، ایجاد بازار بهینه‌‌سازی انرژی و محیط‌زیست است. براین‌اساس ناظر به تفاوت قیمت بخش خانگی و تجاری و نیروگاهی، با نرخ خوراک پتروشیمی‌ها یا نرخ صادرات گاز، این اختلاف قیمت را می‌توان مبنای اقتصادی شدن انجام پروژه‌های بهینه‌‌سازی مصرف توسط بخش خصوصی کرد.»
ظفریان در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «همچنین درصورتی‌که دولت و به طور خاص وزارت نفت طبق ماده 12 قانون رفع موانع تولید تضمین کند که بازگشت سرمایه‌گذاری شرکت‌های بخش خصوصی صورت می‌گیرد، این پروژه‌ها اجرایی می‌شود و بخش بزرگی از بهینه‌‌سازی در کشور به حرکت در می‌آید.»
وی با اشاره به ساختار مدیریت بهینه‌‌سازی در کشور می‌گوید: «علاوه‌برآن باید یک اصلاح ساختاری هم شکل بگیرد و بهینه‌‌سازی از یک ساختار دست چندم فاصله بگیرد، زیرا شرکت بهینه‌‌سازی مصرف سوخت، ذیل شرکت ملی نفت است و شرکت ملی نفت مسئله اصلی خود را افزایش تولید تعریف کرده است، لذا بهینه‌‌سازی در شرکت ملی نفت موردتوجه قرار نمی‌گیرد.»