بررسی میزان تحقق قانون جهش تولید مسکن در دولت سیزدهم (بخش پایانی)
ثمردهی طرح‌های مسکن به شرط بسیج همه امکانات کشور
رضا الماسی
«در برنامه‌های اقتصادی اولویّت‌هایی وجود دارد، بعضی را گفتیم؛ مثلاً بخش مسکن یکی از اولویّت‌ها است. مسکن خیلی مسئله مهمّی است. اوّلاً خود حرکت در بخش مسکن، ایجاد اشتغال می‌کند؛ خود ورود در قضیّه مسکن، برای یک تعداد زیادی از افرادی که کارشناس این مسائل هستند شغل ایجاد می‌کند. ثانیاً در مسئله مسکن، ما وابستگی نداریم به خارج؛ زمینش مال خودمان است، مصالحش مال خودمان است، طرّاحی اینها مال خودمان است. بنابراین، به مسئله مسکن باید رسید. ما در قضیّه مسکن خیلی عقبیم، نتایجش را هم دارید می‌بینید: قیمت خانه و اجاره خانه سرسام‌آور است، مردم واقعاً در زحمتند. یکی از اولویّت‌های قطعی در مسائل اقتصادی، بخش مسکن است.» (رهبر معظم انقلاب – 8 شهریور 1401)
تولید مسکن از جمله صنعت‌هایی است که اثر آن در بازار پس از چند سال پدیدار می‌شود. اگر دولت‌های قبل بیشتر به این مسئله مهم و حیاتی اهتمام ورزیده بودند امروز این همه زحمت و گرفتاری برای مردم درست نمی‌شد.
ایجاد زیرساخت‌های تولید 4 میلیون مسکن
افزایش بی‌رویه قیمت مسکن درنتیجه اقدامات غیر کارشناسی دولت قبل سبب شد تا مسکن به یکی از مهم‌ترین معضلات خانوارهای ایرانی تبدیل و خانه‌دار شدن را برای آنها تبدیل به رؤیا کند. در حالی که دولت مردمی سیزدهم که توسعه عدالت در تمام بخش‌ها را سرلوحه سیاست‌های خود قرار داده از همان روزهای ابتدایی فعالیت خود به دنبال جبران کاستی و کمبودهایی است که از گذشته به یادگار مانده و بنا دارد بخش زیادی از این خلأها را جبران کند.
افزایش قیمت مسکن سبب شد تا مردم در این بخش دچار مشکلات جدی و لاینحلی شوند، لذا دولت اجرای برنامه‌ای کارشناسی را برای حل این مشکل در دستور کار خود قرار داد و کلید طرح بزرگ نهضت ملی مسکن در کشور زده شد.
بر اساس اعلام وزارت راه و شهر‌سازی، تا کنون عملیات ساخت حدود یک میلیون و 400 هزار واحد مسکونی در قالب طرح نهضت ملی مسکن آغاز شده است. همچنین تاکنون برای اجرای یک میلیون و ۵۳۵ هزار واحد نیز تامین زمین صورت گرفته است.
در بخش ایجاد زیرساخت‌ها و مقدمات اجرای این طرح برآورد میزان نیاز ۴ ساله مسکن کشور به تفکیک استان و شهر و ابلاغ آن به ادارات کل راه و شهر‌سازی استان‌ها و استانداران سراسر کشور جهت تامین اراضی و سایر اقدامات مورد نیاز، تدوین برنامه تولید مسکن در حوزه‌های تامین زمین، تامین منابع مالی، تامین خدمات مورد نیاز و ... با رویکرد برخورداری و تخصیص هوشمند مشوق‌ها و یارانه‌ها به دهک‌های مختلف درآمدی، ایجاد سامانه ثبت‌نام از متقاضیان مسکن و پایش پروژههای طرح نهضت ملی مسکن و ثبت‌نام حدود 5/5 میلیون متقاضی در تمامی استان‌های کشور انجام شده است.
آن‌طور که وزارت راه و شهر‌سازی اعلام کرده ابعاد مالی طرح و ایجاد اشتغال نشان می‌دهد که در راستای اجرای طرح نهضت ملی مسکن، برای ساخت 4 میلیون واحد مسکونی در 4 سال می‌بایست به مساحت تقریبی ۵۲۰ میلیون متر مربع عملیات ساختمانی اجرا شود. برای اجرای این میزان عملیات ساختمانی، حدود ۳۱۲۰ هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری مستقیم صورت می‌پذیرد که حدود نیمی از این منابع از محل منابع بانکی و مابقی از محل آورده نقدی متقاضیان در طول دوره ساخت، تامین می‌شود. لازم به ذکر است با انجام این سرمایه‌گذاری با لحاظ ضریب انتشار ۱.۹، به میزان ۵۸۹۶ هزار میلیارد تومان ارزش افزوده ایجاد می‌شود. همچنین این میزان از ساخت و ساز در مجموع به میزان بالغ بر ۷ میلیون نفر اشتغال مستقیم و ۵.۲ میلیون نفر اشتغال غیر مستقیم (جمعا ۱۲.۲ میلیون نفر اشتغال مستقیم و غیر مستقیم) در طول دوره اجرای طرح ایجاد می‌شود. این حجم مربوط به طول دوره ساخت خواهد بود و با توجه به انجام این طرح در دو دوره ساخت، اشتغال‌زایی مستقیم و مستمر بر این اساس اتفاق خواهد افتاد.
علاوه بر این برای تامین خدمات زیربنائی و روبنائی در زمین‌های تخصیص یافته به طرح نیز می‌بایست سرمایه‌گذاری زیادی از محل منابع دستگاه‌های خدمات‌رسان و بودجه عمومی و سایر روش‌های پیش‌بینی شده صورت پذیرد که این سرمایه‌گذاری نیز منجر به افزایش قابل توجه تولید ناخالص داخلی، اشتغال و مالیات شود.
گفتنی است، آن‌طور که مسئولان وزارت راه و شهر‌سازی گزارش داده‌اند؛ انجام هماهنگی‌های لازم برای اعمال تخفیف در هزینه و تسهیل و تسریع در صدور پروانه‌های ساختمانی در برنامه‌های حمایتی تولید مسکن توسط شهرداری‌های کشور، تفاهم با سازمان نظام مهندسی کشور برای اعمال سیاست‌های تشویقی برای مهندسین داوطلب به ارائه خدمات فنی مهندسی در برنامه‌های حمایتی تولید مسکن و پیگیری از وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی برای تسهیل در امور بیمه و کاهش هزینه‌های پروژههای ساختمانی طرح‌های حمایتی مسکن، بخش دیگری از اقدامات معاونت مسکن و ساختمان در دولت سیزدهم است.
تامین مصالح ساختمانی طرح نهضت ملی مسکن
در بخش تامین مصالح ساختمانی نیز برآورد مکانی و زمانی میزان مصالح مورد نیاز برای احداث ۴ میلیون واحد مسکونی و انجام اقدامات لازم توسط وزارت صمت برای تامین این مصالح انجام شده است.
در بخش تامین خدمات هم انجام هماهنگی‌های لازم برای اعمال تخفیف ۵۰ درصدی در هزینه و تسهیل و تسریع در صدور پروانه‌های ساختمانی در برنامه‌های حمایتی تولید مسکن توسط شهرداری‌های کشور، تفاهم با سازمان نظام مهندسی کشور در جهت اعمال سیاست‌های تشویقی برای مهندسان داوطلب به ارائه خدمات فنی مهندسی در برنامه‌های حمایتی تولید مسکن انجام شده است.
وزارت راه و شهر‌سازی تا تیرماه ۱۴۰۱ عملیات ساخت یک میلیون و ۳۸۳ هزار و ۵۱۳ واحد را آغاز کرده که از این تعداد، ۹۵۴ هزار و ۲۳۸ هزار واحد در مراحل مختلف پیشرفت فیزیکی و ساخت و ساز قرار دارند و تعداد ۴۲۹ هزار و ۲۷۵ واحد کلنگ زنی و عملیات اجرایی آن آغاز شده است.
تاکنون ۵۵۹ هزار نفر در بانک مسکن برای واحدهای نهضت ملی مسکن افتتاح حساب کرده که میزان آورده آنان ۱۸ هزار میلیارد تومان بوده و از محل تسهیلات نیز ۱۱ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان به حساب سازندگان پرداخت شده است. تعداد ۳۰۷ هزار و ۱۹۸ واحد نهضت ملی مسکن به بانک برای انعقاد قرارداد معرفی شده‌اند که از این تعداد ۱۰۴ هزار و ۴۰۰ واحد قراردادهایشان منعقد و مبلغ تسهیلات منعقد شده ۳۵ هزار میلیارد تومان است. طبق آخرین برآوردها قیمت هر متر مربع واحدهای نهضت ملی مسکن ۴ میلیون و ۷۵۰ هزار تومان خواهد بود و زمان ساخت پروژه ۱۸ تا ۲۴ ماه تعیین شده است.
خانه ویلایی به جای آپارتمان
کارشناسان اقتصادی معتقدند ساخت‌وساز هدفمند و برنامه‌ریزی‌شده یکی از راهبردهای توسعه اقتصادی و اجتماعی است که افزون بر تحول در تأمین مسکن، ایجاد هزاران فرصت شغلی را نیز در آغوش خود دارد. افزایش جمعیت و محدودیت اراضی در دهه‌های اخیر سبب شد که ساخت‌وسازها در بیشتر شهرهای جهان شکل عمودی یا طبقاتی به خود بگیرد که این امر اکنون به سبک فراگیر تبدیل شده است.
ساخت مجتمع‌های مسکونی و برج‌های طبقاتی با اینکه گامی برای تجمیع و آسانی خدمات به شمار می‌رود اما گاهی به لحاظ اجتماعی با آسیب‌ها، برخوردها و مشکلات عدیده دیگر همراه بوده است.
بر همین اساس بنا به اعلام مسئولان؛ دولت سیزدهم در تلاش است تا با یک کار کارشناسی و حساب‌شده در کنار توسعه مجتمع‌های مسکونی طبقاتی، توسعه افقی شهری را هم عملیاتی کند که یکی از مهم‌ترین راهکارها برای اجرا و شتاب‌بخشی در روند ساخت پروژههای نهضت ملی مسکن محسوب می‌شود.
نهضت ملی مسکن از مهم‌ترین برنامه‌ها و اولویت‌های دولت سیزدهم در حالی کلید خورده که عزم‌ها برای اجرای جدی این طرح جزم شده و هدف نهایی دولت این است که در بازه زمانی چهار ساله حدود چهار میلیون مسکن احداث و به متقاضیان واگذار شود.
واگذاری زمین ویلایی به مردم در ۱۲ شهر جدید
یکی از ویژگی‌های طرح نهضت ملی مسکن این است که ساخت خانه‌های ویلایی در مناطقی که زیرساخت‌های لازم را دارند نیز در دستور کار قرار دارد. بر این اساس معاون وزیر راه و شهر‌سازی از اجرای برنامه مسکن تدریجی برای دهک‌های هدف جامعه خبر داده و اظهار می‌دارد: «در ۱۲ شهر جدید، زمین ویلایی برای ساخت مسکن به مردم واگذار می‌شود.»
علیرضا جعفری با بیان اینکه یکی از مهم‌ترین ظرفیت‌ها برای توسعه شهرها و ایجاد جذابیت در شهرهای جدید کشور استفاده از ظرفیت‌های بخش خصوصی است، به تسنیم می‌گوید: «با هم‌افزایی توان دستگاه‌ها و نهادهای حاکمیتی، می‌توانیم سرعت اجرای پروژههای محرک توسعه شهرها را تسریع کنیم. در این راستا مجموعه بانک مسکن به عنوان بازوی کمکی نقش بسیار مهمی در تأمین منابع مالی اجرای پروژه‌ها داشته و در طرح نهضت ملی مسکن پیشران است. شرکت عمران شهرهای جدید و مجموعه بانک مسکن تعامل بسیار خوبی با هم برای تحقق وعده ساخت 4 میلیون واحد مسکونی دارند.» او با اشاره به اینکه شرکت سرمایه‌گذاری مسکن به عنوان یکی از زیرمجموعه‌های بانک مسکن برای توسعه کشور وارد میدان شده، می‌افزاید: «یکی از اولویت‌های ما ارتقای سطح کیفی پروژههای مسکونی، خدماتی، رفاهی و... در کشور است.»
مدیرعامل شرکت عمران شهرهای جدید ایران، استفاده از فناوری‌های نوین ساخت و ساز مسکن را یکی از ویژگی‌های این مجموعه عنوان کرده و تصریح می‌کند: «سرعت اجرای پروژه‌ها قابل قبول است. این وضعیت، شرکت عمران شهرهای جدید را تشویق کرده تا در سایر پروژههای مشارکتی از توان شرکت سرمایه‌گذاری مسکن استفاده کنیم. خیلی به مردم بدهکاریم و با ایجاد فرصت‌های سرمایه‌گذاری در خدمات زیربنایی و روبنایی، کم‌کاری دولت قبل را جبران خواهیم کرد.»
تکلیف وزارت راه برای ساخت مسکن حمایتی
یکی از تکالیف وزارت راه و شهر‌سازی ساخت مسکن حمایتی است. جعفری در این‌باره توضیح می‌دهد: «ما صرفاً به دنبال تولید مسکن نیستیم؛ باید همزمان شهر‌سازی را نیز پیش ببریم و در کنار ساخت و سازها به مسائل اجتماعی، فرهنگی، آموزشی، بهداشتی و... توجه شود.»
او از معرفی بسته 50 هزار میلیارد تومانی سرمایه‌گذاری در شهرهای جدید اطلاع داده و با اعلام اینکه حضور شرکت سرمایه‌گذاری مسکن در شهر جدید بهارستان قطعی شده است، اظهار می‌دارد: «شرکت سرمایه‌گذاری در زمان حاضر در شهرهای جدید‌اندیشه، پردیس و عالیشهر (در استان بوشهر) فعال است.»
معاون وزیر راه و شهر‌سازی با بیان اینکه پروژههای نهضت ملی مسکن باید روی زمین‌هایی بارگذاری شود که قیمت ساخت در آنها یک سوم قیمت اراضی باشد، تاکید می‌کند: «ساخت مسکن با تراکم پایین و به صورت ویلایی یک طبقه در شهرهایی که زمین داریم برنامه اولویت‌دار وزارت راه و شهر‌سازی است. به عبارت دیگر، با برنامه‌ریزی صورت گرفته، "مسکن تدریجی" در این اراضی ساخته خواهد شد. در این راستا تاکنون برای 12 شهر از جمله بینالود، ایوانکی، عالیشهر، رامین، شیرین‌شهر، علوی، تیس، رامشار، مجلسی و امیرکبیر زمین ویلایی در اختیار مردم قرار می‌گیرد. در گام اول این برنامه، متقاضی که توان اقتصادی نسبی دارد می‌تواند واحد 60 متری بسازد و به مرور زمان آن را مثلاً به 80 متر، 100 متر و بیشتر توسعه دهد. در بحث فروش متری مسکن، پروژههای مشارکتی تعریف شده تا توان تدریجی برای خانه‌دار شدن مردم فراهم شود.»