این کتاب ترجمه اثر «سرح‌العیون فی شرح‌العیون» به زبان عربی است. علامه، در مقدمه کتاب، بیان می‌کند که اثر حاضر، حاصل تحقیقات عمیقی است که در طول سالیان متمادی، در‌باره معرفت نفس، به عمل آورده است.
معرفت نفس، پس از معرفت خدای تعالی، از لذیذترین و عزیزترین معارف الهی به شمار می‌رود و آن، مفتاح خزائن ملکوت و مرقات معرفت رب است. به نظر سیدعلی طوبجی سیوطی، حدیث «من عرف نفسه فقد عرف ربه» از ابوبکر رازی است. ابن تیمیه، معتقد است که این حدیث، مجهول است و استاد حسن‌زاده آملی، با عنوان «وهم و رجم» همه این سخنان را رد می‌کند و پاسخ منکران را می‌دهد.
گفته می‌شود که معرفت نفس، مبتنی بر اصولی است و عیون مسائل نفس، اصول آن است و در هر عینی، از اصول تعیین و برهانی برگرفته از سخنان پیامبر(ص) و مستفاض از اصول و جوامع روایی اهل بیت علیهم‌السّلام است، استفاده شده است.