پرسش:

امراض، انحرافات و پلیدی‌های مربوط به عقل و فکر انسان، چگونه به وجود می‌آید، و راهکارهای مقابله با آن کدام است؟

پاسخ:

اصل پاکی در هستی

هر چیزی چه مادی و چه معنوی، بر حسب فطرت و اصل وجود، پاک و معتدل آفریده شده است. آلودگی یا مرض یا انحراف، امور تبعی و طفیلی و عرضی هستند که علل خاص خود را دارند. 

صحت مقدم است بر مرض و اعتدال مقدم است بر افراط و تفریط، و استقامت مقدم است بر انحراف و پاکی مقدم است بر پلیدی. و این یک اصل ثابت و تخلف‌ناپذیر وجود است. همان طور که وجود اصل است و اعدام و نیستی اموری نسبی و اضافی و عرضی هستند، بنابراین شئون وجود نیز از طهارت، اعتدال و استقامت و... اصل و ثابت و پایدار است که اگر غیر از این بود،‌ نظام جهان به شکل کنونی برقرار نبود. 

تسویه خلق که در قرآن مجید از آن نام برده شده، چیزی جز اعتدال و توازن و هماهنگی اجزاء وجود شیئی نیست. «الذی خلق فسوی» (اعلی-2) ولی در عین حال که پاکی، صحت، اعتدال و استقامت مقدم است بر انحراف و مرض و پلیدی، وجوداین امور تبعی و طفیلی و عرضی قابل انکار نیست! و چون هست پس حفظ صحت، پاکی،‌ اعتدال و استقامت لازم و اوجب است.

تطهیر، تزکیه و رجس در قرآن

در قرآن کریم در موارد زیادی کلمات تطهیر و تزکیه و کلماتی که به معنی پاکی و پاکیزگی و بی‌آلایشی است استعمال شده است، همان‌طوری که کلمات دیگری که معنای مقابل پاکیزگی را می‌دهد و به معنای رجس و پلیدی است نیز آمده است، و طهارت و رجس در قرآن، اختصاص به امور جسمانی و مادی ندارد، بلکه غالباً در امور معنوی به کار برده شده است. 

در مورد حکمت بعثت پیامبر اکرم(ص) خداوند می‌فرماید: ویزکیهم و یعلمهم الکتاب والحکمه... و آنها را پاکیزه می‌گرداند و به آنها کتاب و حکمت می‌آموزد (آل‌عمران- 164) و در باب اخذ صدقات و زکات از اموال می‌فرماید: «خذ من اموالهم صدقه تطهیرهم و تزکیهم بها» از اموال مردم مسلمان زکات بگیر، که به این وسیله آنها را پاک و پاکیزه می‌گردانی(توبه-103) و در جای دیگر می‌فرماید: «و یجعل ‌الرجس علی الذین لایعقلون» خداوند پلیدی را بر کسانی که نمی‌اندیشند قرار می‌دهد.(یونس-100) بنابراین همان طوری که انسان در ناحیه بدن و لباس و خانه و محیط زندگی جسمانی ممکن است پاک و پاکیزه یا کثیف و آلوده باشد،‌ در ناحیه روح و عواطف و ملکات اخلاقی و در ناحیه عقل و فکر و اندیشه نیز ممکن است پاک و پاکیزه یا کثیف و آلوده باشد.

راهکارهای حفظ صحت، اعتدال و استقامت

اساسا علم طب برای حفظ صحت و سلامت بدن و علم اخلاق برای حفظ اعتدال روح، و علم منطق برای حفظ اعتدال و استقامت اندیشه به وجود آمده است. پلیدی‌ها و آلودگی‌های فکری و عقلانی عبارت است از ابتلا به اغلاط و اشتباهات و انحرافات فکری و مسلما همان‌طوری که عقل شریف‌ترین موهبت الهی است، به همان نسبت امراض و انحرافات و پلیدی‌های مربوط به عقل نیز به درجاتی بااهمیت‌تر و خطرناک‌تر از آلودگی‌های جسمانی است. آلودگی‌های ظاهری بدن و لباس یک فرد را در کمتر از یک ساعت با اندکی آب می‌توان شست‌وشو داد، ولی پلیدی‌های خرد و اندیشه و امراض فکری و عقلی را سال‌ها وقت لازم است تا اصلاح شود، و قرن‌ها لازم است تا به کلی ریشه‌کن شود. تقلید کورکورانه و عمل به ظن و گمان و همچنین سرعت در قضاوت و عدم تحقیق از امراض عقلی و فکری بشر است، که قرآن کریم، در آیات فراوانی علت گمراهی مردم و پلیدی‌ها و انحرافات آنها را همین امراض بیان کرده است. آری مردمی که از عقل و تحقیق بدورند و کورکورانه از این و آن تقلید می‌کنند و براساس ظن و گمان سریع قضاوت می‌کنند و هر حقیقتی را از هر منبعی بگیرند، چه از منبع دین و اسلام و چه از منبع تمدن دنیای جدید، به بدترین صورتی آن را مسخ و قلب ماهیت می‌کنند. برای چنین مردمی به‌جای آنکه کلمه صبر معنای ثبات و استحکام روحی بدهد، معنای زبونی و سستی و دست روی دست گذاشتن را می‌دهد، و به‌جای آنکه زهد و ترک دنیا معنای علو روح و ارتقای نفس را بدهد، معنای بیکاری و بی‌عاری و کل بر غیر شدن می‌دهد، و کلمه آزادی به‌جای آنکه معنای وارستگی از پستی و از تعلق خاطر به اباطیل و اوهام را بدهد معنای لاابالی‌گری و غوطه‌ور شدن در منجلاب فحشا و بی‌عفتی و فساد اخلاق می‌هد، رسیدن به طهارت، سلامت، تزکیه، اعتدال و استقامت هرگز عملی نخواهد شد.