خودکفایی گنـدم چه ضرورتی دارد؟
طی سال‌های گذشته یکی از سیاست‌های حوزه کشاورزی خودکفایی در تولید گندم بوده است. سؤالی که ممکن است ایجاد شود اینکه، خودکفایی در تولید این محصول با توجه به کمبود آب چه ضرورتی دارد؟
به گزارش خبرگزاری تسنیم «پرونده معجزه آبخیزداری»؛ تولید گندم مهم‌ترین بخش زراعت و اقتصاد کشاورزی است که همه کشورها به‌خصوص کشورهای پیشرفته متناسب با مزیت‌های طبیعی و نسبی تلاش می‌کنند جدی‌ترین و دقیق‌ترین حمایت را به منظور خودکفایی در تولید این محصول مهم و اساسی نموده تا رکن مهم امنیت غذایی را حفاظت نمایند. خوشبختانه امنیت غذایی و خودکفایی در محصولات اساسی به خصوص گندم از مواردی است که در اسناد و قوانین جمهوری اسلامی ایران به خوبی مورد ملاحظه قرار گرفته و علی‌رغم خشکسالی‌های سال‌های اخیر، ظرفیت‌های بسیار مناسبی برای تحقق این مسئله مهم در کشور وجود دارد. با توجه به شعار امسال یعنی «تولید، دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرینی» نکاتی مهم درباره ضرورت خودکفایی در گندم و ضرورت اهتمام مسئولان به این مسئله مهم بیان می‌شود:
اول: گندم غذای اصلی مردم ایران به شمار می‌رود و به همین خاطر تولید گندم هم تاریخ است هم فرهنگ و هم برکت و امروزه بخش مهمی از اقتصاد کشاورزی و روستائیان را هم تشکیل می‌دهد. علاوه بر این، این محصول نقش و جایگاه بسیار بالایی در امنیت غذایی دارد و لذا محصول راهبردی محسوب می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد روزانه 44 تا 45 درصد انرژی دریافتی و 40 درصد پروتئین مصرفی افراد از طریق گندم تأمین می‌شود. با توجه به حساسیت بالای تولید گندم و نیاز کشور به این محصول مهم و اساسی، متأسفانه در سال گذشته به‌دلیل سیاست‌های اشتباه و غلط دولت قبلی در بخش کشاورزی و امنیت غذایی، حجم قابل توجهی از نیاز گندم کشور از طریق واردات تأمین شد به‌طوری که در نه ماهه سال 1400 حدود 5 میلیون تن گندم با ارزش بیش از 1/6 میلیارد دلار از خارج تأمین شد که در شرایط نامناسب اقتصادی کشور، ارز فراوانی از کشور خارج شد.
دوم: حجم بالای واردات گندم در سال گذشته در حالی است که جمهوری اسلامی ایران در سال‌های گذشته با تولید بیش از 14 میلیون تن گندم توانسته بود ضریب خودکفایی و تأمین امنیت غذایی را تأمین کند. لذا باید گفت با توجه به سوابق درخشان گذشته و همچنین ظرفیت و مزیت‌های فراوان منابع خاک و آب، خودکفایی در این محصول به مراتب ساده‌تر از گذشته به نظر می‌رسد؛ اما باید توجه داشت یقیناً رسیدن به مرز خودکفایی در تولید گندم تنها در صورت توجه و اهتمام کامل مسئولان به کشاورزی دانش‌بنیان محقق خواهد شد و مسلماً توجه به شرکت‌های دانش‌بنیان بخش کشاورزی که متأسفانه تعداد آن نیز بسیار محدود می‌باشد تنها بخشی از داستان کشاورزی دانش‌بنیان خواهد بود.
سوم: اهمیت دیگر توجه به خودکفایی در گندم آن است که متأسفانه بعد از شیوع بیماری کرونا، قیمت مواد غذایی در دنیا به طرز حیرت‌آوری افزایش یافت و متأسفانه این مسئله با وقوع جنگ روسیه و اوکراین شدت بیشتری یافت. طبق گزارش بانک جهانی، بررسی وضعیت قیمت جهانی گندم نشان می‌دهد در سال 2018 هر تن از این محصول ارزشی برابر با 203 دلار داشت، ولی در سال 2019 قیمت آن به 211 دلار رسید و در سال 2020 و در اوج بحران کرونا و چالش‌های ناشی از بسته بودن مرزها و نگرانی کشورها در مورد تأمین مواد غذایی مورد نیاز مردم، ارزش هر تن گندم در بازار جهانی در فصل دوم 2021 و قبل از جنگ روسیه به حدود 271 دلار رسید و در حال حاضر و بعد از جنگ روسیه در برخی کشورها این قیمت از 320 دلار نیز فراتر رفته است. لذا تداوم واردات این محصول مهم در کشور می‌تواند خسارات جبران‌ناپذیری بر اقتصاد کشور را به‌دنبال داشته باشد.
چهارم: جنگ اوکراین و روسیه و سایر تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی حاکی از آن است خودکفایی در تولید محصولات کشاورزی راهبردی به‌خصوص گندم، دیگر امری تشریفاتی و مستحب برای کشورهای دنیا به‌خصوص کشور ما نخواهد بود، بلکه راهبردی اجباری و امری واجب است تا امنیت غذایی سرزمین را تثبیت و پایدار کند. برآوردها حاکی از آن است که روسیه و اوکراین، بر روی هم نزدیک به یک چهارم از فروش سالانه گندم جهان را به خود اختصاص می‌دهند. روسیه در سال 2021 با صادرات حدود 33 میلیون تن گندم و مزلین (مخلوطی از گندم و چاودار) سهم
18 درصدی از بازار جهانی داشته و بزرگ‌ترین صادرکننده گندم جهان به شمار می‌رود. اوکراین نیز در این سال حدود 20 میلیون تن گندم صادر کرده و با سهمی 10 درصدی، ششمین صادرکننده بزرگ در این حوزه به شمار می‌رود. ادامه یافتن جنگ و توقف یا کاهش صادرات گندم این کشورها می‌تواند نقش مهمی در افزایش قیمت جهانی این محصول داشته باشد که در صورت عدم توجه به خودکفایی گندم در داخل کشور و تداوم واردات و وابستگی، می‌تواند امنیت غذایی کشور را با تهدید جدی مواجه سازد.
پنجم: یکی از ظرفیت‌های خودکفایی در محصول استراتژیک گندم - که مغفول مانده است -، کشت دیم است؛ بررسی‌ها نشان می‌دهد کشت دیم یکی از روش‌های کم‌هزینه و استفاده بهتر از منابع طبیعی مانند باران و خاک بوده و نقشی مهم و اساسی در تأمین امنیت غذایی در جهان داشته و خواهد داشت؛ به‌طوری که هم‌اکنون بخشی عمده از کشاورزی دنیا به کشت دیم اختصاص دارد. طبق بررسی‌ها بیش از
70 درصد سطح زیر کشت محصولات کشاورزی در دنیا، کشاورزی دیم است و حدود یک و نیم میلیارد هکتار زمین دنیا زیر کشت محصولات دیم قرار دارد. در کشور ما نیز حدود 10 میلیون هکتار اراضی دیم وجود دارد که مدیریت بهینه این اراضی و انجام عملیات آبخیزداری در این اراضی، می‌تواند نقش مهمی در نیل به خودکفایی در محصولات اساسی به خصوص گندم و تقویت ضریب خودکفایی کشور داشته باشد.
نکته پایانی آنکه با توجه به شعار سال: تولید، دانش‌بنیان و اشتغال آفرینی، توجه به کشاورزی دانش‌بنیان می‌تواند نقش مهمی در خودکفایی در محصولات استراتژیک به‌خصوص گندم و تقویت ضریب امنیت غذایی در کشور داشته باشد و این مسئله مهم با توجه به سوابق درخشان قبلی در خودکفایی در محصول گندم در سال‌های گذشته و ظرفیت‌های فوق‌العاده آب و خاک کشور و توان علمی متخصصان و دانشمندان کشور در بخش کشاورزی، واقعاً دور از دسترس نخواهد بود.