ميثم دعاگو

يكي از شاخص‌هاي هويتي سينماي پس از انقلاب اسلامي در ايران، تعهد به پاكي و ارزش‌هاي اجتماعي و اسلامي است. شايد بتوان نمود عيني اين شاخص را در سخنراني 12 بهمن
امام خميني(ره) در بهشت زهرا(س) دانست كه فرمودند ما با سينما مخالف نيستيم، بلكه با فحشا مخالفيم.
با اين حال، مرز ميان ابتذال و پاكي، رعايت قانون و قانون شكني و اهانت و انتقاد طي
40 سال گذشته همواره نامتعين بوده است. به عنوان مثال، اكثريت فيلم‌هايي كه در سينماي كشورمان ساخته مي شود، حجاب اسلامي را به طور كامل رعايت نمي كنند. تا آنجا كه بيشتر فيلم‌هاي سينمايي ایرانی، به خاطر عدم رعايت پوشش و حجاب، امكان نمايش از تلويزيون را ندارند.
اين مسئله درباره موضوع‌هاي ديگري چون ارتباط نامتعارف و تماس بدني زن و مرد، استعمال دخانيات و حتي مصرف و تزريق مواد مخدر نيز صادق است. به طوري كه در بسیاری از فیلم‌های سال‌های اخیر، خیلی از حدود رعایت نمی‌شود.
بدون شك اراده‌هاي فراواني از سوي برخي جريان‌ها و افراد در بدنه سينماي ايران وجود دارد كه حتي سعي دارند تا حداقل نظارت و رعايت را هم از بين ببرند.
به همین دلیل هم طی ماه‌های اخیر و به ویژه با روی کار آمدن دولت جدید که یکی از اهدافش، احیای فضای سالم در عرصه فرهنگ و هنر می‌باید باشد، تلاش‌های پیدا و پنهان برای مقابله با این هدف چشمگیر است.
شنیده شده است که تعدادی از فیلم‌های سینمایی در شرایط ولنگاری فرهنگی از دولت قبل مجوز نمایش گرفته‌اند در حالی که دارای محتوای ضداخلاقی سنگینی هستند. بدون تردید، سازمان سینمایی نباید نسبت به این مسئله مماشات کند. خطوط قرمز و مقررات تصریح شده در قانون و مصالح فرهنگ کشور کاملا مشخص است؛ بدون تردید هر تهیه‌کننده و فیلم‌سازی که مدت کوتاهی هم در ایران زندگی کرده باشد و چند فیلم یا سریال را در ایران دیده باشد، نسبت به حساسیت‌های اخلاقی و فرهنگی در این کشور آگاه می‌شود، حال جای سؤال است که چگونه برخی از
تهیه کنندگان و کارگردانان، نسبت به این گونه مسائل دچار غفلت می‌شوند؟
مطابق آئین‌نامه عمل می‌کنیم
سعید مستغاثی، منتقد و عضو شوراهای پروانه نمایش و پروانه ساخت آثار سینمایی وزارت ارشاد اخیرا گفت: در شورای صدور پروانه نمایش آیین‌نامه‌ای در برابر ما قرار‌داده‌اند که ۱۴ بند دارد. این آیین‌نامه در مردادماه ۸۲ و در دولت هشتم برای آخرین بار بازتدوین و تصویب شده است. ما بر اساس همین ۱۴ بند قانونی که مرتبط با محتوا و ساختار آثار است، فیلم‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهیم. بنده در جریان این ۳۰ فیلمی که شما می‌گویید نیستم و اطلاعی از وجود این فهرست ندارم.
وی در بخشی از گفت‌وگو با مهر اظهار داشت: الان کاری نداریم که دولت قبل بر چه اساسی اقدام کرده، آیین‌نامه فعلی شورای نمایش از سال ۸۲ هیچ تغییری نکرده و همین ۱۴ بند بوده است اما باید توجه داشته باشید حتی در فرآیند عملکرد هیئت انتخاب یک جشنواره ممکن است اعضای این هیئت فیلمی را انتخاب نکنند اما دبیر جشنواره با استفاده از اختیارات خود آن فیلم را انتخاب کند. در مورد شورای پروانه نمایش هم ممکن است شخص وزیر جدید به نظرش برسد که فیلم‌های تأیید شده در شورای قبلی معیارهای مدنظر را ندارد. این اختیار وزیر جدید است، اما ما به‌عنوان اعضای شورای پروانه نمایش فیلم‌هایی را که ارائه می‌شود، براساس آیین‌نامه‌ای که مصوب هیئت وزیران در سال ۸۲ است، بررسی و طبق همان آیین‌نامه رفتار می‌کنیم.
انتقاد از نگاه ابزاری به زن در سینما
جهانگير الماسي، بازيگر پيشكسوت سينما و تلويزيون گفت: امروز بر همه يقين شده كه بهترين روش براي مديريت انساني در جوامع، اخلاق است. با چنين نگاهي بدون شك نمي‌توان به زن به چشم يك شيء يا كالا نگريست.
وی در واكنش به تلاش‌ها و تمنيات عده‌اي براي كاهش مميزي و عدم رعايت اخلاق در سينما اظهار داشت: تعريف شخصيت زن بر مبناي نگرشي جنسي، تعريفي ناجوانمردانه از شخصيت انسان است. اين درحالي است كه از نگاه ديني و انساني، زن داراي احترام ويژه اي است.
او اضافه كرد: يكي از تعاريف اشتباهي كه در سينما و تلويزيون ما شده اين است كه نمايش تصاويري از زنان بي‌حجاب خارجي بلااشكال است. تأكيد رسانه‌هاي ما در اين زمينه در دراز مدت منجر به تشويق بانوان كشور خودمان به بدحجابي است.
الماسي درباره راهكار مقابله با بی‌اخلاقی در سينما گفت: لازم است كه در اين زمينه و به طور كلي درباره موضوعات اخلاقی، بزرگان عرصه فرهنگ‌، سينما‌، دين و اخلاق نشست‌هايي را برگزار كنند و درباره اين مسائل راهكار و چاره بيانديشند. اين كار بايد به درخواست شوراي عالي سينما اتفاق بيافتد.
متدینین نسبت به تقیدات و عفاف در سینما نگران هستند
محمدرضا محقق، کارشناس سینما و علوم دینی هم در این باره به کیهان گفت: همه نیک می‌دانیم که همیشه متدینین نسبت به حوزه سینما و تلویزیون به خصوص از منظر و موضع مباحث دینی و تقیدات آیینی و به خصوص بحث حجاب و عفاف، سؤالات و نگرانی‌ها و دغدغه‌هایی متنوع داشته‌اند. اینکه سینما و تلویزیون ما چه تصویری از حجاب و مهم‌تر از آن، عفاف به مخاطبانش ارائه می‌دهد و این تصویر تا چه‌اندازه ملهم از آموزه‌های دینی و تا چه‌اندازه قابل اعتنا و اعتماد است از زمره جدی‌ترین و اصلی‌ترین نکات در این خصوص است.
بگذارید از اینجا شروع کنیم: تکراری‌ترین و آشناترین تصویر یک زن چادری در سینما کدام است؟ قدری به خاطرات و آرشیو ذهنتان فشار بیاورید. خب! پاسخ چیست؟ درست است! شما هم مثل من یک تصویر آشنا به ذهنتان خطور کرد: تصویر زن بذهکار یا متهمی که برای ادای توضیحات وارد دادگاه می‌شود. این زن یک مشخصه ظاهری دارد: چادر! بله درست است. البته با تأسف و تأثر! این تصویر آشنا و پربسامد زن چادری در سینمای ما از زن و چادر است! البته نمونه‌های عجیب و غریب دیگری هم هستند که نمی‌دانیم باید به دیده تردید به آنها بنگریم یا موضوع دیگری در کار است. به بررسی این نمونه‌ها در ادامه مطلب خواهیم رسید.
وی افزود: تصویری که از زن در سینما- نه تنها سینمای ایران و بلکه سینمای جهان- ارائه می‌شود با همه تفاوت‌های نسبی و تضادهای گاه و بی‌گاهی که دارد از یک مدل معمولی و دستمالی شده همیشگی پیروی می‌کند: تصویری نه مبتنی بر ارزش‌های والای انسانی و اسلامی که در زن مستتر و فطری است بلکه نمایه‌ای الکن و ابتر از چیزهایی که سال‌هاست به خورد مخاطب داده می‌شود. حالا فرقی هم نمی‌کند که مایه‌های فمینیستی ادبیات و فرهنگ غرب منشأش باشد یا نگاه سنتی به معنای منفی و غلطش در شرق. آبشخورش تحجر و واپس‌گرایی شبه دینی و شبه سنتی باشد یا سقوط در دره فمینیسم و آزادی مطلق جنسی و نگاه کالامآب به زن که دستاورد مهمی(!) در غرب و در برابر هواداران فرهنگ غربی است!
این منتقد ادامه داد: این در حالی است که در طول سال‌های گذشته خیلی ‌اندک و در حد النادر کالمعدوم، نمایش نسبتا خوبی در برخی از آثار نمایشی در باب به تصویر کشیدن غیرکلیشه‌ای و قابل دفاع از چادر داشته‌ایم.
محقق اظهار داشت: ذکر این جمله را بد نمی‌دانیم که گاهی اوقات یک صحنه یا سکانس یا بازی فرعی ممکن است در ظاهر عادی و ساده و «همین‌طوری» به نظر برسد ولی قدری که دقت می‌کنیم معانی بعضا خطرناک و تأسف‌برانگیزی را به دنبال می‌آورد.
اجازه ندهیم
سرچشمه تولیدات هنری آلوده شود
غلامرضا منتظری، نایب ‌رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی درخصوص اهمیت نظارت جدی بر تولیدات سینمایی گفت: اصل نظارت برای پرهیز از ابتذال مفرط، ضرورتی اجتناب ناپذیر است چرا که معمولاً یکی از مهم‌ترین مولفه‌های ارتقای سطح کیفی هر تولید و محصولی نظارت است؛ ما اگر بعد نظارت را ضعیف بشماریم تصویر شفافی از کیفیت محصول نهایی نخواهیم داشت و همین مسئله می‌تواند آسیب‌های فرهنگی، اجتماعی، روحی و روانی بی‌شماری را برای عموم مردم به همراه داشته باشد؛ ما نباید فراموش کنیم که هنر-صنعتی مثل سینما هم می‌تواند در زمینه رشد و تعالی نقش‌آفرین باشد و هم اگر از آن مراقبت نشود می‌تواند زمینه سقوط و انحراف و انحطاط جامعه را فراهم کند.
نماینده مردم گرگان و آق‌قلا در مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با سینماپرس افزود: آبشخور و سرچشمه هر کاری اگر پاک باشد آن حوزه حیات بخش می‌شود و اگر آلوده باشد جامعه را دچار مسمومیت می‌کند. پس این وظیفه تمامی دستگاه‌های اجرایی و نظارتی در حوزه فرهنگ و هنر است که اجازه ندهند سرچشمه تولید کالاهای فرهنگی و هنری آلوده شود.
وی ادامه داد: وقتی یک فیلم سینمایی به عنوان محصولی فرهنگی تولید و پخش می‌شود ما با اطمینان از آنکه یک چشم تخصصی و‌اندیشه‌هایی دانا آنها را بررسی و ارزیابی کرده با خیال راحت به تماشای آن می‌رویم چرا که به این اصل معتقدیم که وقتی نهادی مانند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به اثری مجوز می‌دهد یعنی اینکه آن اثر باید اطمینان بخش باشد و به جامعه سلامتی را عرضه کند چرا که همه ما در قبال جامعه مسئولیت اجتماعی و اخلاقی داریم.
منتظری با تأکید بر اینکه نظارت بر تولید فرهنگی و هنری جزو مصادیق مسئولیت اجتماعی ما است تصریح کرد: ما نیاز به یک مدل جامع و فراگیر نظارتی داریم تا ابتذالی که در برخی آثار سینمایی وجود دارد از بین برود. اگر ما همواره شاهد تولید و عرضه فیلم‌هایی هستیم که ابتذال در آنها موج می‌زند به آن علت است که مدل نظارتی جامع و فراگیر و تخصصی در آن حوزه وجود ندارد.
این کارشناس فرهنگی خاطرنشان کرد: این مدل نظارتی باید پیش‌بینی پذیر باشد به نحوی که تولیدکنندگان کالای فرهنگی بدانند اگر شاخصه‌های مورد نظر را رعایت نکنند نهادهای نظارتی بر اساس مسئولیت اجتماعی شان اجازه عرضه به کالای شان را نخواهند داد. تولیدکنندگان آثار سینمایی باید به دنبال سلامت فکری، روحی و جسمی مردم باشند نه آثاری که می‌تواند برای جامعه ضررهای غیرقابل جبران در پی داشته باشد.
وی با بیان اینکه سازمان سینمایی نباید اجازه دهد تا با تولید آثار مبتذل جامعه دچار مسمومیت فرهنگی شود تصریح کرد: مسمومیت فرهنگی بسیار خطرناک است چرا که به تدریج رخنه و نفوذ آشکار می‌شود. اگر محصول فرهنگی بدون نظارت و یا با اغماض تولید شود می‌تواند منجر به آلودگی گردد و این برای جامعه بسیار تلخ و ناگوار است.
این عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی متذکر شد: باید یک نظام و سامانه نظارتی در سینما تعریف شود. گاهی مدل‌هایی داریم اما خوب اجرا نمی‌شوند. سامانه نظارتی زمانی خوب است که بتواند از زوایای گوناگون یک اثر را بررسی کند. سامانه نظارتی باید از همان گام‌های آغازین تولید یک محصول بر آن نظارت داشته باشد و تا زمانی که نتیجه نهایی محصول به ثمر می‌رسد باید نظارت خود را حفظ کند.
منتظری تأکید کرد: تیم‌های نظارتی از زمانی که سناریو برای ساخت به سازمان سینمایی می‌رسد باید روی محتوای آن نظر بدهند و سناریو را بر اساس استانداردهای تعریف شده مورد ارزیابی قرار دهند تا زمانی که آن اثر تولید می‌شود و می‌خواهد به اکران عمومی برسد. نظارت جدی نوعی پیشگیری است و باعث می‌شود جامعه با این پیشگیری‌ها از بیماری دور شود.
وی در پاسخ به این سوأل که با توجه به وفور تولید فیلم‌های مبتذل، ضداخلاقی، ضدارزشی، سیاه نما و... طی سال‌های اخیر که بعضاً با موجی از انتقادات برحق کارشناسان و صاحب نظران سینما و حتی در برخی مواقع دستگاه‌ها، سازمان‌ها و ارگان‌هایی مانند کمیسیون فرهنگی مجلس رو‌به‌رو شده‌اند اگر در دولت انقلابی سیزدهم هم شاهد چنین پدیده‌ای باشیم کمیسیون فرهنگی چطور با این معضل برخورد می‌کند اظهار داشت: همان‌طور که مستحضر هستید کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی هم وظیفه نظارتی دارد. قطعاً اگر مراحل نظارت در وزارت ارشاد به درستی طی شود دیگر ورود و نظارت کمیسیون ضرورتی ندارد اما اگر چنین اتفاقی رخ ندهد کار دشوار می‌شود و ما به صورت طبیعی باید ورود جدی داشته باشیم و چرایی این مسئله را مورد بررسی
قرار دهیم.
منتظری در پایان افزود: ما در قبال مردم مسئول هستیم و باید به آنها پاسخگو باشیم. تردید نکنید اگر خلأ قانونی و نقص جدی در آثار سینمایی باشد ما فوراً ورود می‌کنیم و در مقابل آثاری که می‌توانند به جامعه آسیب برسانند هرگز بی‌تفاوت نخواهیم بود. اینجا خانه ملت است و ما نمایندگان مردم هستیم و وظیفه مان این است که از حقوق مردم پاسداری کنیم.