سید محمد امین‌آبادی
این روزها کشور «اوکراین» بار دیگر به صحنه شطرنج روسی- غربی تبدیل شده است. آمریکا و اروپا اصرار دارند که روسیه بیش از 100 هزار نیروی نظامی خود را با تجهیزات رزمی کامل در نزدیکی مرزهای اوکراین مستقر کرده و در‌اندیشه حمله به این جمهوری سابق شوروی است. اتهامی که مسکو آن را رد کرده است. دولت اوکراین به شدت نگران این مسئله است که بلایی که سر شبه جزیره کریمه در سال 2014 افتاد و این منطقه به خاک روسیه ملحق شد به سر مناطق شرقی و عمدتاً روس‌نشین این کشور نیز بیفتد و روس‌ها با این استدلال که امنیت روس‌تبارهای شهرهای «دونتسک» «و لوهانسک» به خطر افتاده است این مناطق را تصرف و ضمیمه خاک خود کنند. دولت اوکراین برای مقابله با این ترس خود به حمایت‌های نظامی‌، اقتصادی و دیپلماتیک آمریکا و اروپا دل خوش کرده است. اما علی‌رغم نگرانی‌های اوکراین تا کنون دولت روسیه سیگنالی مبنی بر اینکه به دنبال تصرف مناطق شرقی اوکراین است؛ از خود بروز نداده است.
اما روس‌ها به دنبال این هستند که دغدغه‌های امنیتی آنها در خارج نزدیک خود محترم شمرده شود آنها مخالف گسترش ناتو به شرق و استقرار نیروهای نظامی آمریکا در اوکراین و در نزدیکی مرزهای خود هستند. روس‌ها به صراحت اعلام کرده‌اند که عضویت اوکراین در سازمان ناتو خط قرمز این کشور محسوب می‌شود و آنها هرگز این مسئله را تحمل نخواهند کرد و در صورتی که این اتفاق بیفتد رویارویی دو طرف اجتناب ناپذیر خواهد بود. سه شنبه هفته گذشته و در بحبوحه تنش‌ها بین آمریکا و روسیه بر سر موضوع اوکراین سران دو کشور در یک گفت‌و‌گوی ویدئویی حاضر شدند تا شاید ‌اندکی از اختلافات کم شود و تنش‌ها بخوابد اما همین نشست نیز دلیلی شد بر افزایش تهدیدها و تنش‌ها بین دو کشور. پوتین در این نشست از بایدن خواست که نسبت به عدم گسترش ناتو به مرزهای روسیه تضمین دهد با این وجود از بایدن این طور پاسخ شنید که: «آمریکا هیچ تضمینی برای محدود کردن گسترش ناتو در مورد اوکراین نمی‌دهد.» روز پنج شنبه و در یک گام به جلو نیز «آندری یرماک» رئیس‌دفتر ریاست‌جمهوری اوکراین گفت «جو بایدن» در تماس تلفنی با « زلنسکی» همتای اوکراینی خود درباره عضویت «کیف» در سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) اطمینان داده است. طی روزهای گذشته بارها سران و مقامات آمریکا و اروپا به روسیه در مورد عواقب جدی حمله روسیه به اوکراین هشدار داده‌اند اما دقیقاً نگفته‌اند که این عواقب جدی چیست؟ از رصد اخبار و گزارش‌ها و اظهارات مقامات آمریکایی این گونه بر می‌آید که بر فرض حمله نظامی روسیه به اوکراین، آمریکا حاضر به رویارویی نظامی با روسیه بر سر اوکراین نیست و تنها در صورت بروز این حمله مسکو هدف تحریم‌های گسترده از سوی آمریکا و اروپا خواهد بود. بایدن طی روزهای اخیر به صراحت اعلام کرد که حاضر به اعزام نیروی نظامی به اوکراین نیست. دولت اوکراین گزینه‌های بسیار محدودی را برای مقابله با روس‌ها دارد و به نظر می‌رسد که هیچ چاره‌ای جز حل و فصل مسالمت‌آمیز مسائل و مشکلات خود با مسکو ندارد و دل بستن به حمایت‌های آمریکا و اروپا و دمیدن بر احساسات ضد روسی و تهییج ملی گرایی جز اینکه این کشور را درگیر جنگ داخلی با روس تبارها می‌کند و به نابودی اوکراین منجر می‌شود هیچ دستاورد دیگری نیز نخواهد داشت. اروپا و آمریکا نیز در نهایت از اوکراین به عنوان یک ژتون چانه‌زنی در مقابل روسیه استفاده می‌کنند و چنانکه گفته شد در صورت بروز جنگ غیر از لفاظی دیپلماتیک و تحریم اقتصادی، سلاح دیگری برای مقابله با روس‌ها ندارند و این در نهایت اوکراین خواهد بود که قربانی جدال روسیه با غرب خواهد شد. از سوی دیگر عضویت اوکراین در ناتو نیز نمی‌تواند در صورت بروز جنگ مانع ماشین قدرتمند روس‌ها برای نابودی اوکراین شود، چرا که تقریباً بسیاری از اعضای ناتو دیگر اعتقادی به اصل پنج اساسنامه این سازمان مبنی بر ضرورت اقدام دسته جمعی در دفاع از دولت مورد تهاجم ندارند. مضاف بر این عضویت در ناتو مستلزم موافقت همه اعضای این سازمان است و باز بعید به نظر می‌رسد که همه اعضا در مورد ضرورت عضویت اوکراین در ناتو هم نظر باشند. از سوی دیگر تسلیح اوکراین به سلاح هسته‌ای نیز بعید به نظر می‌رسد که بازدارندگی برای این کشور ایجاد کند، چرا که در صورت بروز جنگ معمولاً کشورها از سلاح هسته‌ای استفاده نمی‌کنند و در سلاح‌های متعارف نیز اوکراین حریف روس‌ها نمی‌شود. بر فرض بسیار بعید اگر اوکراین برای دفاع از خود نیز به سلاح هسته‌ای متوسل شود در آن صورت اوکراین نه قابلیت ضربه اول را دارد و نه توانایی ضربه دوم را. در حمله هسته‌ای اوکراین به روسیه بر فرض که موشک هسته‌ای قبل از برخورد به خاک روسیه نابود نشود نمی‌تواند دولت و سازمان سیاسی‌، اقتصادی و نظامی روسیه را نابود کند و باز نمی‌تواند قابلیت‌های هسته‌ای و استراتژیک روسیه را از بین ببرد و در نقطه مقابل روسیه با هزاران سلاح هسته‌ای خود به راحتی می‌تواند اوکراین را از صفحه روزگار محو کند. در نهایت اینکه در جدال فیل‌ها این علف‌ها هستند که زیر دست و پا له می‌شوند در صورت دوستی فیل‌ها نیز این علف‌ها هستند که خورده می‌شوند. لذا به نظر می‌رسد دولتمردان اوکراین باید به این مسئله واقف باشند که درگیر بازی بزرگی شده‌اند که این بازی تنها یک بازنده دارد و آن مردم اوکراین هستند که در نزاع احتمالی بین روسیه و آمریکا در وسط معرکه قربانی خواهند شد.