سوریه از انزوا تا پیروزی(نگاه)
محمدرضا کلهر
از سال 2011 تلاش‌های زیادی در سطح منطقه و عرصه بین‌الملل صورت گرفت تا نظام حاکم بر سوریه ساقط شود. از آن زمان 10 سال گذشته و در این مدت نه تنها نظام سوریه سقوط نکرده بلکه توانسته بر 90 درصد خاک این کشور مسلط شود و تروریست‌های مورد حمایت محور غربی- عربی- عبری را ناکام بگذارد. در این میان سه کشور عربستان، اردن و امارات به‌عنوان راس سیاست‌های ضد سوریه‌ای شناخته می‌شدند. اما اکنون و پس از شکست‌های متوالی تروریست‌ها، این سه کشور تلاش‌های خود را برای عادی‌سازی روابط با سوریه به کار گرفته‌اند.
امارات بیشتر در زمینه سیاسی فشارهای زیادی بر نظام سوریه با هدف کنار رفتن بشار اسد انجام داد. اما این کشور نیز در نهایت عقب‌نشینی کرد. امارات که از حامیان تروریست‌های مستقر در سوریه به شمار می‌رفت، روز پنجشنبه ششم دی ماه 97 سفارت خود را در دمشق بازگشایی کرد، اقدامی که یک موفقیت دیپلماتیک بزرگ برای بشار اسد محسوب می‌شد. سفارت امارات از همان ماه‌های آغازین جنگ سوریه که شروع آن به سال ۲۰۱۱
باز می‌گردد، تعطیل شد. اما در نهایت عبدالحکیم نعیمی، کاردار سفارت امارات در دمشق، از این سفارت بازدید کرد و شاهد راه‌اندازی دوباره آن شد.
اردن هم از همان ابتدای بحران با کشورهای عربی علیه دولت سوریه همراه شد و تعاملات خود با بانک مرکزی سوریه و مبادلات تجاری خود با این کشور را کاهش داد. پادشاه اردن در مصاحبه با شبکه بی‌بی‌سی، بشار اسد را به کناره‌گیری از حکومت دعوت کرد و گفت اگر بشار به‌دنبال مصلحت مردم سوریه بود از قدرت کناره‌گیری می‌کرد. در ادامه اردن سفیر خود را از سوریه فراخواند که در مقابله با او، سوریه نیز این کار را انجام داد. اردن مکانی برای تمرین، تسلیح و تسهیل سیطره کسانی که آنها را معارضین معتدل می‌خواندند، قرار گرفت تا این نیروها بر سوریه سیطره یابند.
«اتاق موک» در اردن که در مدیریت آن دستگاه‌های اطلاعاتی آمریکا، انگلیس و رژیم صهیونیستی نقش داشتند برای اداره و طراحی برخی عملیات‌های تروریستی در سوریه ایفای نقش می‌کرد. اما پس از قطعی شدن پیروزی سوریه، اردن نیز مواضع خود را در مورد دمشق تغییر داد. در این ارتباط هیئت پارلمانی اردن آبان‌ماه 97 با ولید المعلم وزیر امور خارجه کشور سوریه دیدار و با وی درباره روابط دو کشور و افق توسعه آن و آخرین اوضاع منطقه گفت‌و‌گو کرد. سه ماه پیش از این دیدار نیز ارتش سوریه موفق شد پس از سه سال گذرگاه نصیب را در جنوب شرق درعا و مرز مشترک با اردن از اشغال تروریست‌ها آزاد کند. به لحاظ امنیتی، اردن یکی از کشورهایی است که طی سال‌های اخیر، مرزهای آن، محل عبور و مرور تروریست‌ها به سوریه بود. اردن نیز از بازگشایی این گذرگاه استقبال کرد و به نوعی اولین گام برای عادی‌سازی روابط با دمشق را برداشت. وزیر امور خارجه اردن نیز در نهایت آذرماه 97 در سخنانی تأکید کرد که حل و فصل سیاسی بحران کنونی سوریه حتمی‌است.
عربستان نیز از جمله کشورهایی بوده که در برابر بحران سوریه مواضعی متناقض اتخاذ کرده است. این کشور که در ابتدای بحران در سال 2011 از دولت بشار اسد حمایت می‌کرد به سرعت به مخالف این دولت تبدیل شد و در ادامه، تمام تلاش خود را برای ساقط کردن دولت بشار اسد به کار گرفت. اما با گذشت یک دهه از بحران سوریه عربستان بار دیگر سیاست خود را تغییر داده و اکنون به دنبال تنش‌زدایی و برقراری مجدد روابط با سوریه است. عربستان در 10 سال گذشته با حمایت‌های مالی و تسلیحاتی نقش مهمی‌در طولانی شدن بحران سوریه داشته است. عربستان از نخستین کشورهایی بود که سفارتخانه خود را در دمشق تعطیل کرد و نقش اصلی را در قطع روابط کویت و بحرین با سوریه نیز ایفا کرد. در سال 2012 ملک عبدالله بیش از 5 میلیون دلار به مخالفان نظام سوریه کمک کرد. احمد بن عبدالعزیز وزیر کشور وقت عربستان نیز از اعطای 72 میلیون دلار کمک به مخالفان در سوریه خبر داد. خبرگزاری دویچه‌وله آلمان نیز در سال 2013 اعلام کرد که عربستان با ایجاد پلی هوایی از طریق اوکراین برای مخالفان و تروریست‌های سوریه سلاح می‌فرستد. با به قدرت رسیدن ملک سلمان از ژانویه 2015 سیاست‌های منطقه‌ای عربستان روند تهاجمی‌تری پیدا کرد و مقابله با نفوذ ایران به‌عنوان محور اصلی دکترین سلمان شناخته شد. به همین دلیل اقدامات ملک‌سلمان در سوریه نیز تشدید شد و در این مسیر حتی به بهانه حملات شیمیایی اوباما را دعوت به حمله نظامی به سوریه کردند که در نهایت اوباما نپذیرفت. علاوه بر این عربستان به‌دنبال تشکیل یک ارتش عربی برای ورود به سوریه بود. عربستان سعودی اعلام کرد که به‌دنبال آن است تا ارتش عربی را برای جایگزینی نیروهای آمریکا در سوریه به‌عنوان بخشی از تلاش واشنگتن در جهت ایجاد ثبات در کشورهای جنگ‌زده گسیل کند. محمد بن‌سلمان ولیعهد سعودی که با اتکای به حمایت‌های دونالد ترامپ رئیس‌جمهور سابق آمریکا سیاست تهاجمی خود در منطقه را پیش می‌برد با شکست ترامپ در انتخابات به‌دنبال تغییر نگاه خود درعرصه منطقه‌ای است. سوریه یکی از مهم‌ترین پرونده‌هایی است که عربستان به‌دنبال تغییر نگاه خود در آن است. روزنامه رای‌الیوم اخیرا از سفر یک هیئت بلندپایه عربستان به دمشق و دیدار با «بشار اسد»، رئیس‌جمهور سوریه برای آماده‌سازی بازگشت روابط بین دو کشور خبر داد. این روزنامه به نقل از منابع دیپلماتیک سوریه نوشت:«هیئت عربستانی به ریاست «خالد الحمیدان»، رئیس دستگاه اطلاعات عربستان به دمشق رفته و با بشار اسد و «علی المملوک»، معاون ریاست جمهوری در امور امنیتی دیدار کرد.» همچنین روز چهارشنبه 5 خردادماه 1400خبرگزاری سانا اعلام کرد، یک هیئت از سوریه اخیرا وارد عربستان شده است. این برای اولین بار طی
۱۰ سال گذشته است که یک هیئت سوری به عربستان سفر می‌کند. در واقع احیای روابط جهان عرب با سوریه نشان‌دهنده عبور سوریه از بحران بوده و کشورهای عربی چاره‌ای جز به رسمیت شناختن دولت حاکم بر سوریه را ندارند. هرچند دولت ترکیه همچنان به تهدید دمشق ادامه می‌دهد و آمریکا نیز با انتقال تروریست‌ها به شرق سوریه در حال غارت نفت سوریه است اما جامعه جهانی پذیرفته است که بحران سوریه تمام شده و حاکمیت این کشور بر خاک خود باید به رسمیت شناخته شود.