مرگ در کمین غفلت از کم‌آبی بدن و پرســه در آفتــاب
گرمازدگی، موقعیتی حاد و تهدیدکننده زندگی است، چون تنظیم‌کننده دمای بدن، به دلیل قرارگرفتن طولانی‌مدت در هوای گرم یا تولید بیش از حد گرما در بدن از کار می‌افتد. در حالت گرمازدگی بدن نمی‌تواند گرمای اضافی خود را دفع کند و به دنبال آن دمای بدن بسیار بالا می‌رود و این مسئله می‌تواند‌اندام‌های اصلی را تخریب کند.
گرمازدگی پس از قرارگرفتن در معرض گرما به مدت طولانی رخ می‌دهد و به همین دلیل کسانی مانند کارگران ساختمانی، نانواها و کسانی که در مناطق و شهرهای گرم کار می‌کنند بیشتر در خطر گرمازدگی قرار دارند. هرچند که کودکان هم در صورت بازی در فضای آزاد و در ساعات گرم روز و سالمندان حتی در صورت کمی مواجهه با گرما ممکن است گرمازده شوند.
این را هم باید بدانید که ابتلا به بیماری‌هایی مانند دیابت، کلیوی، عفونی، چاقی، سوءتغذیه و خستگی زمینه را برای گرمازدگی فراهم می‌کند.
کمتر قرارگرفتن در معرض گرما، استفاده از کلاه‌های سبک و خنک برای اینکه نور آفتاب کمتر به‌صورت آسیب بزند، پوشیدن لباس‌های خنک و با رنگ‌های روشن و همراه داشتن آب خنک به میزان کافی می‌تواند از گرمازدگی پیشگیری کند.
این روزها همه در معرض گرما می‌توانیم قرار بگیریم و مشکلاتی برایمان به وجود بیاید اما همه آنها گرمازدگی نیست و بهتر است بدانیم گرمازدگی چه علایمی دارد. پوست خشک و داغ، عدم تعریق، قرمزی و سپس رنگ‌پریدگی یا کبودی پوست، تنفس کوتاه و سریع، نبض سریع و ضعیف، افزایش دمای بدن به بیش از ۴۰ درجه، سردرد، گرفتگی عضلات و گشادی مردمک چشم از نشانه‌های اصلی گرمازدگی است هرچند که زدن سخنان بی‌ربط، گیجی، رفتار پرخاشگر، آشفتگی و هیجان، توهم- بی‌حالی، رخوت و بی‌حسی (واکنش‌های بدن بیش از حد آرام و آهسته می‌شود) و تشنج هم می‌تواند از علائم گرمازدگی باشد.
البته علائمی هم هستند که نشان می‌دهد در معرض گرمازدگی هستید؛ ضعف و خستگی، کشیدگی و درد عضلات، استفراغ و تهوع، پوست چسبناک، گرفتگی عضلات، سرگیجه، ضعف و...
گرمازدگی، ۸ نفر
در فارس را راهی بیمارستان کرد
محمدجواد مرادیان رئیس‌اورژانس استان فارس می‌گوید: «از ابتدای خرداد گرمازدگی، ۸ نفر را در فارس نیازمند امداد‌های اورژانسی کرده است. گرمازدگی عارضه‌ای است که در اثر افزایش دمای درون بدن به بیش از ۴۰ درجه سانتیگراد به علت فعالیت شدید و یا گرمای هوای محیط رخ می‌دهد.»
وی با اشاره به اینکه دو گروه از افراد بیشتر از سایرین دچار گرمازدگی می‌شوند، میافزاید: «دسته اول جوانانی هستند که معمولاً در هوای گرم و به مدت طولانی ورزش یا فعالیت بدنی انجام می‌دهند و دسته دوم سالمندان و یا افرادی هستند که داروهای خاص مصرف می‌کنند و یا بیماری‌های زمینه‌ای دارند و با حداقل فعالیت دچار علائم گرمازدگی می‌شوند.»
رئیس‌اورژانس استان فارس، مصرف آب و مایعات، کاهش مدت‌زمان حضور در نور مستقیم آفتاب و خنک نگه‌داشتن پوست را مهم‌ترین راهکار برای پیشگیری از گرمازدگی برشمرد. مرادیان می‌گوید: «برای کمک به فردی که دچار گرمازدگی شده باید وی را به محیطی خنک منتقل کرد و با نوشاندن آب و قراردادن اسفنج خیس بر بدن وی به کم کردن دمای بدن کمک کرد و در مواردی که فرد دچار گرمازدگی شدید شده باید با اورژانس ۱۱۵ تماس گرفت.»
روح‌الله حسینی مدیر روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی شیراز و متخصص طب اورژانس نیز توضیح می‌دهد: «گرمازدگی با علائمی همچون تعریق زیاد، سردرد، سرگیجه، تورم دست و درد‌های عضلانی بروز می‌کند و در موارد شدیدتر می‌تواند منجر به تپش قلب و از حال رفتن بیمار شود.»
وی با بیان اینکه رهاکردن کودکان در خودرو آنها را بیش از سایرین در معرض عوارض ناشی از گرمازدگی قرار می‌دهد، در تکمیل صحبت‌هایش میافزاید: «دمای فضای بسته خودرو در زیر نور مستقیم آفتاب می‌تواند در کمتر از ۱۰ دقیقه به بیش از ۶۰ درجه سانتیگراد برسد که این دما تهدیدی جدی برای جان کودکان محسوب می‌شود. با رعایت نکات ساده و مدیریت زمان انجام فعالیت در ساعات خنک روز می‌توان از بروز گرمازدگی و عوارض ناشی از آن پیشگیری کرد.»
هایپرترمی چیست
و چطور درمان می‌شود؟
ممکن است با واژهٔ‌هایپوترمی آشنا باشید. این وضعیت زمانی اتفاق می‌افتد که دمای بدن شما به طور خطرناکی پایین می‌آید. عکس این هم می‌تواند اتفاق بیفتد. یعنی هنگامی‌که دمای بدن شما بسیار بالا می‌رود و سلامتی شما را تهدید می‌کند. به این وضعیت‌هایپرترمی می‌گویند. هایپرترمی در واقع مفهومی کلی است و به بیماری‌های مختلفی اشاره می‌کند که هنگامی رخ می‌دهند که سیستم تنظیم دمای بدن شما نمی‌تواند گرمای محیط اطرافتان را مهار کند.اگر دمای بدن شما بالای ۴۰ درجهٔ سانتیگراد باشد، شما علائم‌هایپرترمی شدید را دارید و اگر دمای بدن شما به ۳۵ درجهٔ سانتیگراد و یا پایین‌تر برسد، به‌عنوان‌هایپوترمی در نظر گرفته می‌شود. دمای متعادل بدن ۳۷ درجهٔ سانتیگراد است.
از دکتر مونا آزادی‌پور متخصص فوریت‌های پزشکی سؤال می‌کنم: «چه کسانی در معرض خطر افزایش دما (هایپرترمی) هستند؟» وی پاسخ می‌دهد: «افرادی که در محیط‌های خیلی گرم کار می‌کنند یا در هنگام کارکردن در معرض گرمای زیاد قرار می‌گیرند، در معرض خطر افزایش دما یا هایپرترمی هستند. کارگران ساختمان، کشاورزان و دیگر افرادی که به مدت طولانی در فضای باز در گرما قرار می‌گیرند، باید برای جلوگیری از‌هایپرترمی احتیاطات و پیشگیری‌های لازم را انجام دهند. این مسئله همچنین در مورد آتش‌نشان‌ها و افرادی که در کوره‌های بزرگ یا در فضاهای سرپوشیده که تهویه‌های ضعیفی دارند کار می‌کنند نیز صدق می‌کند.» وی در ادامه می‌گوید:«بیماری‌های زمینه‌ای خاص نیز ممکن است شما را در معرض خطر بالاتری برای‌هایپرترمی قرار دهد. برخی درمان‌های ویژه برای فشارخون و بیماری‌های قلبی مثل داروهای مدر می‌تواند توانایی شما را برای خنک شدن از طریق عرق کردن کم کند. اگر برای کنترل فشارخون رژیم کم سدیم دارید، ممکن است‌هایپرترمی در شما زودتر رخ‌داده و پیشرفت کند. کودکان و افراد میان‌سال نیز در معرض خطر بیشتری هستند. بسیاری از کودکان در فضای باز و خیلی گرم، بدون استراحت کردن، خنک شدن و نوشیدن مایعات بازی می‌کنند. افراد مسن ممکن است کمتر متوجه تغییرات دمایی شوند؛ بنابراین اگر دمای محیط آنها بالا رود اغلب در همان لحظه و به‌موقع واکنش نشان نمی‌دهند. افراد مسنی که در خانه، بدون کولر یا تهویهٔ هوا زندگی می‌کنند نیز ممکن است در هوای بی‌نهایت گرم با افزایش دما (هایپرترمی) روبه‌رو شوند.»
فرق بین دمای بالای بدن
در تب و‌هایپرترمی
در سؤال دیگری از آزادی‌پورمتخصص فوریت‌های پزشکی می‌پرسم: «چه فرقی بین افزایش دما و تب وجود دارد؟» وی توضیح می‌دهد: «دمای بدن شما به‌وسیلهٔ قسمتی از مغز که هیپوتالاموس نام دارد، تنظیم می‌شود. هیپوتالاموس به طور نرمال دمای بدن شما را حدود ۳۷ درجهٔ سانتیگراد- با اختلاف کم در روز و شب- نگه می‌دارد. اگر بدن شما عفونت ویروسی یا باکتریایی را احساس کند، هیپوتالاموس ترموستات بدن شما را مجدد تنظیم می‌کند و بدن شما را گرم‌تر کرده تا میزبان نامناسبی برای عامل عفونت‌زا باشد. در این مورد تب به‌عنوان قسمتی از سیستم دفاعی بدن اتفاق می‌افتد. وقتی عفونت ناپدید شود، هیپوتالاموس باید مجدداً دمای بدن شما را به سطح قبلی خودش برگرداند.
اما در افزایش دمای ناشی از گرمازدگی، بدن به تغییرات محیط شما پاسخ می‌دهد. مکانیزم طبیعی خنک‌کردن بدن مثل تعریق، به‌تنهایی نمی‌تواند بر گرمای محیط شما غلبه کند، دمای بدن شما در پاسخ به این اتفاق بالا رفته و باعث می‌شود بعضی از علائمی را که در قبل توصیف کردیم، تجربه کنید.
بعضی داروهای بدون نسخه مثل استامینوفن می‌تواند به پایین آمدن تب کمک کند. هرچند این داروها ممکن است در درمان افزایش دما (هایپرترمی) ناکارآمد باشند. فقط تغییری در محیط، هیدراته شدن و اقدامات خنک‌کننده بیرونی (مثل آب خنک یا تکه‌های یخ روی پوست) می‌توانند افزایش دما را به حالت قبل برگردانند.» سؤال مهم دیگری که مطرح می‌شود این است که چطور از افزایش دما (هایپرترمی) جلوگیری کنیم؟ بر اساس نظر این متخصص فوریت‌های پزشکی اولین قدم در جلوگیری از افزایش دما، آگاهی از خطرات کارکردن یا بازی‌کردن در محیط خیلی گرم است؛
وی می‌گوید: «این اقدامات را هنگام قرارگرفتن در گرما به کار ببرید: برای خنک شدن، در سایه یا محیط دارای تهویه هوا استراحت کنید. اگر نیازی به ماندن در فضای بیرون ندارید، در فضای سرپوشیده بمانید. وقتی در گرما فعالیت دارید، هر ۱۵ تا ۲۰ دقیقه یک‌بار، آب یا نوشیدنی‌هایی که شامل الکترولیت هستند استفاده کنید. وقتی در فضای باز با دمای بالا هستید، لباس‌های سبک و رنگ روشن بپوشید. اگر خانه شما تهویه مناسبی ندارد، در طول مدت گرمازدگی، زمان خود را در فروشگاه‌ها، کتابخانه‌ها یا مکان‌های عمومی دیگری که تهویه مناسبی دارند، بگذرانید.»
با گرمازدگی در دوران کرونا چه کنیم؟
جعفر ربیحاوی مدیر سلامت محیط و کار معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی آبادان می‌گوید: «درصورتی‌که فرد با ماسک دچار سرگیجه یا مشکل در نفس کشیدن شد، باید به‌سرعت به‌جای خلوت و سایه برود، ماسک خود را بردارد و استراحت کند. گرمازدگی علاوه‌بر مخاطرات خاص خود، در شرایط کرونایی بسیار خطرناک‌تر است، چون استفاده از ماسک را با دشواری روبه‌رو می‌کند.»
وی در ادامه می‌گوید:«باتوجه‌به شروع فصل تابستان و افزایش قابل‌ملاحظه دما در منطقه جنوب غرب کشور که اخیراً با پدیده افزایش رطوبت نیز همراه است، افراد به علت مواجهه با گرمای شدید و رطوبت با مشکلات زیادی مواجه می‌شوند.»
مدیر سلامت محیط و کار معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی آبادان بیان می‌کند: «گاهی اوقات مشکلات گرمازدگی جزئی است و به‌راحتی درمان می‌شود اما اگر دما از حدی بالاتر برود، سبب ازدست‌رفتن مقدار قابل‌توجهی از آب و الکترولیت‌های بدن می‌شود. در مراحل اولیه، گرمازدگی به‌صورت خفیف و در صورت عدم پیشگیری، گرمازدگی شدید رخ می‌دهد.»
ربیحاوی تصریح می‌کند: «اگر فردی در گرمای هوا دچار سردرد، سرگیجه، بی‌اشتهایی، گرفتگی عضلات، افزایش تعداد تنفس و ضربان قلب، تشنگی بیش از حد و افزایش دمای بدن به بیش از ۳۸ درجه سانتیگراد شد، گرمازده شده است.»
وی با اشاره به اقدامات مهم برای کمک به فرد گرمازده، میافزاید: «او را به مکانی خنک و سایه ببرید، در وضع طاق‌باز بخوابانید و پاهایش را به‌آرامی دراز کنید و به فرد مقدار زیادی آب بنوشانید. نوشیدنی‌های ورزشی (۵۰۰ میلی‌لیتر آب + یک حبه قند + یک‌پنجم قاشق چای‌خوری نمک + طعم‌دهنده‌های طبیعی نظیر برش‌های لیمو و سایر مرکبات) نیز می‌تواند به‌جای آب استفاده شود.»
وی در ادامه می‌گوید: «پوست او را خنک کنید؛ از اسپری آب یا اسفنج خیس برای خنک‌کردن پوست فرد استفاده کنید. قراردادن دستمالی خیس پشت گردن فرد هم مفید است. در صورت امکان پنکه و کولر را روشن کنید. تا زمانی که وضع فرد به حالت عادی بازگردد، پیش او بمانید. در مدت ۳۰ دقیقه با انجام این اقدامات باید دمای بدن فرد کاهش یابد و علایم او برطرف شود، در غیر این صورت، بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید.»
وی تصریح می‌کند: «افرادی مانند نانواها و کارگرانی که در معرض تابش مستقیم نور خورشید قرار می‌گیرند، بیشتر در معرض این عارضه قرار دارند.»
مدیر سلامت محیط و کار معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی آبادان به‌ضرورت استفاده از ماسک در روزهای گرم تابستان به‌منظور جلوگیری از شیوع و ابتلا به ویروس کرونا اشاره کرده و میافزاید: «برخی افراد گرما را بهانه‌ای برای استفاده‌نکردن از ماسک عنوان می‌کنند اما تمامی افراد در تجمعات و فضاهای بسته باید از ماسک استفاده کنند زیرا ماسک عاملی برای گرمازدگی نیست. افرادی که به هر دلیل، ماسک را عاملی برای این موضوع می‌دانند، بهتر است از ماسک جراحی که نازک‌تر است، استفاده کنند، زیرا این نوع ماسک برای افراد عادی کفایت می‌کند.»
وی در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «همچنین می‌توان در اماکن روباز و خلوت در صورت نزدیک نبودن افراد به یکدیگر ماسک را درآورد، اما نباید به‌هیچ‌عنوان ماسک را خیس کنند زیرا ماسک خیس کارایی محافظتی‌اش را تا حد زیادی از دست می‌دهد. در صورتی که فرد با ماسک دچار سرگیجه یا مشکل در نفس کشیدن شد باید به‌سرعت به‌جای خلوت و سایه برود، ماسک خود را بردارد و استراحت کند. در صورت تداوم علایم، فرد باید به پزشک مراجعه کند.»