گالیا توانگر
امتحانات پایان سال تحصیلی چالش‌های خاص خود را پیش‌روی دانش‌آموزان و خانواده‌ها قرار می‌دهد، از فراز و نشیب‌های نحوه برگزاری آنلاین امتحانات تا ترس از دچار شدن به کرونا در محل برگزاری امتحانات حضوری پایه‌های 9 و 12. در امتحانات آنلاین همواره شائبه صحت علمی امتحان- تحت‌الشعاع اقسام تقلب- مطرح بوده و در امتحانات حضوری برخی پایه‌ها ضمن ترس از کرونا، زمزمه عدم عدالت در نحوه برگزاری امتحان مطرح است؛ چراکه خیلی‌ها معترض‌اند که چرا تنها برخی پایه‌ها باید حضوری امتحان دهند؟
اگر برخی پایه‌ها می‌توانند حضوری امتحان دهند، چرا بقیه امتحانشان حضوری نیست؟ و بالعکس.
 آنچه که مهم است این است که دانش‌آموزان و خانواده‌شان چه کنند که در هر مدل برگزاری امتحانات- اعم از حضوری و غیرحضوری- به دور از اضطراب، چه کنند که در بهترین شرایط، بهترین نتیجه را بگیرند؟
در خبرها آمده که شماری از دانش‌آموزان برای لغو امتحانات حضوری پایه ۹ و ۱۲ درخواست داده‌اند. حرفشان هم این است که مگر ما در یک سال تحصیلی در کلاس‌ها حضور داشته‌ایم که بخواهند امتحانات را حضوری برگزار کنند؟
از سوی دیگر گفته می‌شود که پایه‌های 9 و 12 که امتحانات نهایی دارند، از حساسیت خاصی برخوردارند و برای این‌که روی کیفیت برگزاری امتحانات در این پایه‌ها اشراف باشد، ناگزیر از برگزاری حضوری‌اند.
خبرهای پاگیری انواع و اقسام شگردهای تقلب نیز هر لحظه بر برگزارکنندگان امتحانات پایان سال تحصیلی فشار می‌آورد. در نمونه‌ای که اخیراً در خبرها آمده عنوان شده:  
آموزش آنلاین علاوه‌برداشتن مزیت‌های زیاد، معایب زیادی هم دارد که هر روز در پوشش جدیدی ظاهر می‌شود. سبک آموزشی در کشور ما امتحان محور است به این‌گونه که تقریباً تنها راه سنجش میزان یادگیری دانش‌آموزان امتحانات پایان ترم آنها است. مجازی بودن مدارس باعث شده است که تقلب یار دانش‌آموزان در امتحانات شود و ترس عدم یادگیری آنها بیش از پیش احساس شود.
در این میان، این روزها،شنیده شده تعدادی از معلمان گفته‌اند که برخی از والدین به آنها پیشنهاد می‌دهند که در ازای دریافت مبلغی متناسب با سختی دروس در امتحانات به‌جای فرزندانشان حاضر شوند و نمره برایشان کسب کنند!
با همه این اوصاف مهم این است که در این ایام فارغ از مدل و نحوه برگزاری امتحانات پایان سال تحصیلی، به دانش‌آموزان آرامش دهیم که به دور از اضطراب حداکثری در یک شرایط خوب امتحاناتشان را با موفقیت پشت‌سر بگذارند. برای رسیدن به این شرایط مناسب فرهنگیان، خانواده‌ها و دانش‌آموزان هر یک باید چه کنند؟
 رمز و راز موفقیت در امتحان آنلاین
باتوجه‌به برنامه امتحانی ارائه شده توسط مدرسه، برای خودتان برنامه‌ای مدون تنظیم و فصل‌های کتاب را به قسمت‌های کوچک تقسیم کنید. در هر روز قسمتی از آن را مطالعه و همزمان نمونه سؤالات دوره‌های گذشته را نیز بررسی کنید. در ضمن و با توجه به این‌که در امتحانات نهایی طراحان نگاه ویژه‌ای به متن کتاب و تمرین‌های کتاب درسی دارند، مطالعه کامل کتاب درسی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
روزهای قبل از امتحان هر چیز را که باعث حواس‌پرتی می‌شود، کاملاً کنار بگذارید زیرا توجه به دیگر چیزها باعث از بین رفتن تمرکز شما می‌شود. کاهش تمرکز روی درس، خودبه‌خود اضطراب به وجود می‌آورد. همچنین اوراق امتحانی نوبت‌های گذشته خود اعم از ترم و نیم ترم و ماهانه و... را مجدد مرور کنید تا اولاً نوعی مرور کرده باشید و ثانیاً اشتباهاتی را که در آن زمان مرتکب شده‌اید، مجدد تکرار نکنید.
مریم منشی پور یک برنامه‌ریز تحصیلی تأکید دارد که در شب‌های امتحان از شب‌بیداری‌ها جداً خودداری کنید که هیچ فایده‌ای ندارد. وی می‌گوید: «شب‌بیداری و درس‌خواندن شبانه نه‌تنها مفید نیست، بلکه می‌تواند تأثیر منفی در عملکرد یک شخص بگذارد و باعث شود استرس بیشتری را تجربه کند؛ پس بهتر است در فصل امتحانات هر شب حداقل ۷ ساعت بخوابید تا بتوانید صبح به‌موقع از خواب بیدار و با حداکثر انرژی در جلسه فیزیکی یا مجازی امتحان حاضر شوید. همچنین روز قبل از امتحان، سعی کنید خلاصه درس، فیش‌برداری و فهرست نکات مهم را مرور و سپس در پوشه‌ای جمع‌‌آوری کنید.»
این برنامه‌ریز تحصیلی برای موفقیت در آزمون آنلاین چند توصیه دارد: «در اتاق یا محلی که قرار است آزمون بدهید، عوامل مزاحم از جمله تلفن ثابت، تلویزیون و... را از خود دور کنید تا حواستان پرت نشود. برای هر وسیله‌ای که قرار است آزمون دهید، از درستی سخت‌افزار و نرم‌افزار آن اطمینان حاصل کنید و از داشتن اینترنت مناسب مطمئن شوید تا در زمان برگزاری امتحان به مشکل نخورید.»
منشی پور تأکید می‌کند که توسل به انواع و اقسام تقلب‌ها نه‌تنها باری از فشار امتحان از دوش دانش‌آموز برنمی‌دارد، بلکه خود عامل استرس‌زاست. وی در ادامه می‌گوید: «به نظر می‌رسد که متأسفانه بعضی از دانش‌آموزان، آزمون آنلاین را جدی نگرفته‌اند و حتی به دنبال شیوه‌هایی برای تقلب هستند و بابت این اتفاق، احساس موفقیت و خوشحالی هم می‌کنند. دراین‌بین، توصیه اکید می‌شود که آزمون آنلاین را همچون آزمون حضوری جدی بگیرید، چون سال بعد به پایه بالاتر خواهید رفت و اگر مطالب را به‌خوبی فرانگرفته باشید، دردسرهای زیادی خواهید داشت.
فقط به فکر کسب نمره قبولی نباشید و بدانید باید به مطالب کل کتاب مسلط باشید تا در سال آینده دچار مشکل نشوید. هرچند دقیقه یک‌بار، یک نسخه از پاسخ‌های خود را ذخیره کنید یا اسکرین‌شات بگیرید که اگر در حین آزمون مشکلی پیش آمد، نگران نشوید.
حتماً وسایل و مکان مطالعه را قبل از شروع آزمون، مرتب و منظم کنید. همچنین تنها وسایلی را که واقعاً مورد نیازتان است، دم دست و مقابلتان قرار دهید. اصلی‌ترین هدفتان این باشد که برای شرکت در آزمون آنلاین، تمرکزتان را بالا ببرید تا تمام عوامل حواس‌پرتی را از خودتان دور کنید.»
تقلب عامل تشدید اضطراب در امتحان
این روزها در فضای مجازی پر شده از عکس‌ها و اطلاعیه‌های دانش‌آموزان و دانشجویانی که خواستار همراهی در امتحانات با پرداخت پول هستند و از کسانی که درس موردنظر را خبره هستند برای تقلب در جلسه امتحان دعوت می‌کنند؛ موردی که به همیار تقلب معروف شده و این روزها به منبع درآمدی برای خیلی‌ها تبدیل شده است.
مهدی دُرّی‌نژاد  معاون آموزشی متوسطه برای کاهش احتمال تقلب در امتحانات آنلاین توضیح می‌دهد: «یکی از شیوه‌های آزمون به‌صورت تستی با زمان‌های کوتاه است؛ برای مثال ۵۰ سؤال توسط دبیر طراحی شده و به‌صورت تصادفی ۲۰ سؤال در اختیار دانش‌آموزان که پشت سیستم نشسته‌اند، قرار می‌گیرد و به این صورت سؤالات دو دانش‌آموز هم‌شکل در نمی‌آید که با این روش امکان تقلب از آنها گرفته می‌شود.»
از این معاون آموزشی سؤال می‌کنم: «چه عواملی باعث تقلب‌کردن دانش‌آموزان می‌شود؟» وی پاسخ می‌دهد: «ضعف درسی دانش‌آموزان نسبت به محتوای آموزش‌داده‌شده در طول سال. انتظارات نامتناسب والدین و معلمان از توانمندی‌های دانش‌آموزان. ترس و نبود امنیت از طرف والدین به‌خاطر نمرات دریافتی از امتحانات. اعتماد نداشتن دانش‌آموز به خود و آموخته‌هایش. علاقه کمتر به مطالعه در دانش‌آموزان تلاش برای افزایش نمره به‌عنوان ملاک برتری و نه بالابردن سطح علمی.»
وی تأکید دارد که برای کاهش تقلب باید به چند محور اصلی توجه کرد: «در قدم اول باید علت اساسی تقلب را شناخت و درصدد برطرف‌کردن آن برآمد. به عبارت دیگر، وقتی‌که علت تقلب دانش‌آموز مشخص شد، باید کوشید و مشخص کرد که چرا از بین راه‌های مختلف، تقلب را برای کسب نمره خوب در امتحان انتخاب کرده است؟ آیا به‌اندازه کافی درس نخوانده است؟ آیا عادت به تقلب دارد؟ آیا به امید کسب نمره بالاتر بوده است؟ و.... در هرکدام از این موارد، می‌توان راهکار ویژه آن را ارائه داد. مثلاً اگر علت تقلب، کسب نمره بالاتر بوده است، باید دانش‌آموز را توجیه کرد که خوب درس‌خواندن بسیار مهم‌تر از کسب نمره بیشتر است و فایده‌های زیادتری هم در پی خواهد داشت.
به دانش‌آموزان توضیح داده شود که تقلب، انتخاب صحیحی نیست و راه‌های دیگری وجود دارند که با آنها می‌توانند نتایج بهتر و ماندگارتری را به دست آورند. باید انجام درست یک کار مورد تشویق قرار گیرد و اهمیت تلاش درست‌کارانه و صادقانه در ذهن دانش‌آموز نقش ببندد. اگر مشکلی در زمینه یادگیری و مهارت‌های دیگر وجود دارد، باید بیشتر به آن توجه کرد و این مهارت‌ها را آموزش داد تا دانش‌آموز برای روز امتحان آماده شود. در نهایت، امتحان در عین وجود جو اعتماد و راحتی باید کنترل شده باشد که کسی
سوءاستفاده نکند.»
وی در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «خانواده و مدرسه، انگیزه تقلب را در دانش‌آموزان ایجاد نکنند. گاهی شرایط در خانه و مدرسه به‌گونه‌ای است که به طور غیرمستقیم دانش‌آموز را متمایل به تقلب می‌کند. محیط آکنده از رقابت برای گرفتن نمره بالا و تأکید زیاد بر دوباخت، احتمال تقلب را زیاد می‌کند. ترس از آوردن نمره پایین و چشم‌وهم‌چشمی و توقعات غیرواقع‌بینانه از دانش‌آموز نیز انگیزه تقلب را افزایش می‌دهد؛ بنابراین با استفاده از شیوه‌هایی که احساس حقارت دانش‌آموز را کاهش و اعتماد به نفس وی را افزایش می‌دهد و با توقعات واقع‌بینانه از دانش‌آموز، می‌توان انگیزه تقلب را کاهش داد.
در پایان با توجه به آنلاین بودن امتحانات، به معلم‌های گرامی توصیه می‌شود علاوه‌بر آزمون، تکالیف، عملکرد، پروژه و کارهایی را هم که دانش‌آموزان در فضای مجازی به‌صورت آنلاین و آفلاین انجام دادند، برای اعلام نمره نهایی ملاک ارزیابی
قرار دهند.»

تب امتحانات پایان ترم  در بین خانواده‌ها
همیشه این موقع از سال که می‌رسد، تب امتحانات پایان ترم در بین خانواده‌هایی که فرزند دانش‌آموز دارند حسابی داغ می‌شود و سعی همه پدر و مادرها معطوف به این موضوع می‌شود که چه‌کار کنند تا فرزندانشان دوران امتحان را با آرامش و موفقیت
طی کنند؟
سمیرا کردگار یک روان‌شناس درباره چگونه سایه‌بان آرامش فرزندمان در فصل امتحانات باشیم؟ توضیح می‌دهد: «دل‌شوره، کم شدن اشتها، به هم خوردن نظم خواب، احساس تهوع، سردرد، دل‌درد، کم‌حافظه شدن، آشفته شدن فکر، کج‌خلقی کردن و... نشانه‌های اضطراب هستند که معمولاً قبل از امتحان و همین‌طور در طی دوران امتحان در خیلی از دانش‌آموزان در مقاطع مختلف تحصیلی دیده می‌شوند. در این شرایط برخی از خانواده‌ها بلافاصله به سراغ راه‌حل‌های پزشکی می‌روند در حالی که استفاده از چند راهکار رفتاری می‌تواند آنها و فرزندانشان را به‌سلامت از این موقعیت حساس و گذرا
عبور بدهد.»
وی در ادامه می‌گوید: «یکی از مسائلی که با نزدیک شدن به زمان امتحانات، موجب به هم خوردن آرامش دانش‌آموزان می‌شود، موکول کردن تکالیف به این دوران است. اگر فرزند شما هم این عادت را دارد، قبل از هر کاری به سبک زندگی خودتان نگاهی بکنید.
دلشوره وقت کم آوردن برای درس‌خواندن یکی از موانع مهم یادگیری است که موجب دستپاچگی فرزند شما در شب امتحان می‌شود. برای اینکه او با چنین مشکلی مواجه نشود با مشورت خودش برنامه‌ای برای انجام کارهای مدرسه و پرداختن به کارهای دیگر طراحی کنید و او را با دزدهای وقت مانند فضاهای مجازی، تنبلی و... آشنا کنید.»
از این روانشناس سؤال می‌کنم: «باید تشویق فرزندان در ایام امتحانات چگونه باشد؟» وی پاسخ می‌دهد: «استعداد تحصیلی دانش‌آموزان با هم فرق دارد، بنابراین انتظاراتی که از آنها می‌رود هم باید متفاوت باشد. برای مثال ممکن است فرزند شما در ریاضیات متوسط یا ضعیف باشد، اما در درس‌های دیگر قوی باشد. اینجا گفتن چیزهایی مثل «اگر در امتحان ریاضی نمره عالی بگیری فلان چیز را برایت می‌خرم»، «فلان هم‌کلاسی نمره قبلی‌اش مثل تو بود، ولی آن‌قدر ریاضی خواند تا نمره عالی گرفت.» و... فقط ترس و دل‌شوره او را از امتحانی که باید در آن نمره عالی بگیرد تا مورد تأیید شما قرار بگیرد، بیشتر می‌کند؛ نه توانایی یادگیری ریاضی‌اش را.
بهتر است از گذاشتن سقف برای نمرات امتحانی فرزندتان که خیلی هم استرس‌زا است، پرهیز کنید و به‌جای آن سعی کنید با توجه مثبت نشان‌دادن به تلاش‌های او، میزان تلاش و پشتکارش را بالاتر ببرید.
برای مثال مادری مرتب به فرزند دانش‌آموزش یادآوری می‌کرد که باید همه نمراتش در امتحان عالی باشد، اما نمرات فرزند از خوب بالاتر نمی‌رفت. مادر که از این مسئله ناراحت بود، بعد از اینکه تمرکزش را از سقف تعیین کردن برای نمرات پسرش برداشت و آن را روی تشویق او به تلاش و پشتکار معطوف کرد، با نمرات بسیار خوب فرزند مواجه شد.»
وی در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «غذای خوب، خواب خوب و تفریح لازم را جدی بگیرید. این سه عامل در ایجاد آرامش جسمانی و روانی فرزند شما تأثیر بسیار زیادی دارند.
 به‌خصوص در زمینه تفریح که معمولاً توسط والدین به شدت محدود می‌شود، در حالی که دانش‌آموزان به‌خصوص دبستانی‌ها در ازای هر سی، چهل دقیقه درس‌خواندن به یک تفریح کوتاه نیاز دارند. ضمناً فراهم‌کردن محیطی که هم از لحاظ فضای فیزیکی و هم از لحاظ روانی و عاطفی آرام باشد، تا حد زیادی می‌تواند استرس فرزند شما را
کم کند.»