نیروی زمینی ارتش پیشرو در دفاع و خودکفایی در تجهیزات
نیروی زمینی ارتش در هر جغرافیایی از جهان، بهعنوان قدیمیترین نیروی نظامی آن سرزمین است. نیرویی که به نوعی نیروی مادر سه حوزه دیگر است و نقش اصلی و تامینکننده ابزار و تجهیزات و پشتیبانی از آنها را برعهده دارد. مروری کوتاه بر تاریخچه شکلگیری و اقدامات نیروی زمینی میتواند ضمن ارائه تصویری از رشادتهای این نیرو، ایستادگی آنها را در شرایط دشوار انقلاب و جنگ به نمایش گذارد.
نیروی زمینی ارتش
از تشکیل تا انقلاب
در ایران بهعنوان یکی از بزرگترین تمدنهای جهان پیشینه تشکیل نیروی زمینی به دوران مادها بازمیگردد، آن زمان که تنها وسیله پر شتاب اسب بود و تنها سلاح جنگی شمشیر و نیزه. هخامنشیان نیروی 700 هزار نفره داشتند، اشکانیان نیروی زمینی را به دو گروه سواران و پیادگان تقسیم کردند و در دوران ساسانیان، نیروها سامان یافتند و پادگان تشکیل شد و دولت هزینه سپاهیان و مزد سربازان را پرداخت کرد. پس از اسلام و در عصر صفویه نیروی زمینی ارتش به چهار دسته سواران، پیادگان، توپچیلر (توپخانه)، نسقچیلر (راهدار و راهبان سپاهیان) تقسیم شد. تلاشهای امیرکبیر و عباس میرزا در دوره قاجار، ارتش ایران را مدرنتر کرد. بین سالهای 1314 تا 1320، نیروی زمینی ارتش از پنج لشکر، 4 تیپ مستقل، 2 واحد توپخانه 105 بلند و ضد هوایی تشکیل میشد که نیروهای آن درجات نظامی داشتند.
مدارس آموزشی مانند مدرسه دیویزیون(برای دیویزیون قزاق)، مدرسه نظام مشیرالدوله(برای بریگاد مرکزی)، مدارس افسیه و سوزافسیه(برای ژاندارمری و کلاسهای بیطاری) که قبلاًً در زمان قاجاریه تشکیل شده بودند، ادغام شدند و برای اولین بار موسسهای به نام مدارس نظام کل قشون ایجاد شد. در دوره پهلوی دوم بهویژه در دهه پنجاه؛ ارتش و نیروی زمینی آن در مسیر بلندپروازیهای محمدرضا شاه، تجهیز و مدرن شدند اما این نیرو هم مانند دو نیروی دیگر هوایی و دریایی به سبب وابستگی بیش از اندازه به مستشاران خارجی، هرگز بهعنوان نیروی قابل اعتنا برای حراست از امنیت کشور نبودند.
نیروی زمینی ارتش ایران با وجود تمام تبلیغاتی که طی سالهای پیش از انقلاب درباره جانفشانیهای آنها برای شاه شده بود، با جدیتر شدن نهضت اسلامی مردم ایران علیه حکومت پهلوی، دچار چنددستگی شد. بسیاری از افسران و فرماندهان آن به سیل خروشان مردم پیوستند و سکوت و حضور آنها در راهپیماییهای مردمی شعار ارتش برای ملت و ملت برای ارتش را به یکی از زیباترین شعارهای آن دوره تبدیل کرد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، دشمنان ایران که نتوانسته بودند در برابر خواست مردم مقاومت کنند، شروع به طراحی و اجرای نقشههای شومی به منظور تجزیه ایران کردند. مناطقی در غرب و جنوب کشور هدف این نقشهها بود. ارتش و نیروی زمینی در مبارزه با چنین زیادهخواهیهایی بهویژه در استان کردستان و آذربایجان شرقی رشادتهای بسیاری انجام داد. گرچه در ابتدای انقلاب با توجه به وابستگی نیروی زمینی ارتش به مستشاران خارجی، نابسامانیهایی در اداره این نیرو مشاهده شد اما این هرج و مرجها با آغاز جنگ تحمیلی و ضرورت دفاع از خاک کشور فروکش کرد و یگانهای این نیرو به منظور دفاع از مرزهای ایران به مناطق اشغال شده گسیل شدند.
دفاع مقدس عرصه رشادت نیروی زمینی ارتش
رشادتهای نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی در دوران جنگ را میتوان در دو حوزه مورد بررسی قرار داد. حوزه رزمی- عملیاتی و حوزه پشتیبانی و تولید. در عرصه رزمیو عملیاتی، ارتش جمهوری اسلامی از همان روزهای نخست جنگ سه مرحله اصلی را پشتسر گذاشت؛ مرحله اول متوقف کردن هرچه سریعتر پیشروی دشمن در همه محورهای اصلی بود. هدفی که با توجه به زمینگیر شدن نیروهای رژیم بعث در محورهای غرب و جنوب، با موفقیت عملی شد.
مرحله دوم، پدافند در مقابل دشمن و اقدام به بازسازی نیروهای خودی برای کسب آمادگی حمله متقابل بود. این مرحله به فاصله یک ماه از آغاز جنگ شروع شد. نیروهای ارتش جمهوری اسلامی به منظور بازسازی و کسب آمادگیهای لازم برای حمله متقابل در مقابل نیروهای عراق به وضعیت پدافندی تغییر یافتند. نیروی زمینی با توجه به این مهم که در بین نیروهای سهگانه؛ نیروی اصلی و مادر به شمار میرفت، با وجود تمام کاستیها و نابسامانیها به سرعت اقدام به بازسازی نیروی انسانی و تجهیزاتی خود کرد. خدمت یک ساله پرسنل وظیفه لغو شد، نیروهای ذخیره احضار شدند، انتصابات تغییر کرد و سیستم فرماندهی و برقراری انضباط بهبود یافت. طی این مرحله که حدود یک سال طول کشید، ارتش علاوه بر قدرتش در بازسازی و افزایش توان و آمادگی رزمی خود، طی دستورالعملی به لشکرهای عملیاتی شمال غرب و غرب و جنوب فرمان داد، متناسب با امکانات و تواناییهای موجود خود، در هر فرصت مناسب به خطوط و مواضع پدافندی دشمن تک (حمله) کنند. هدف از این فرمان عملیاتی 1) دستیابی به نقاط حساس زمین و بهبود وضع مواضع پدافندی خودی، 2) زنده نگه داشتن روحیه آفندی در نیروهای خودی، 3) نشان دادن روحیه سازشناپذیری و عدم پذیرش اشغال سرزمینها توسط دشمن، 4) آموزش نیروهای خودی و کسب تجارب عملیاتی آفندی به منظور آمادگی برای اجرای حملات متقابل گسترده و 5) وارد کردن تلفات و خسارات و ضایعات به دشمن به منظور کاهش توان رزمیاو بود.
در این مرحله که تقریبا یکسال طول کشید، نیروی زمینی ارتش با دارا بودن وضعیت کلی پدافندی، بیست و پنج عملیات آفندی را در ردههای گردان، تیپ و لشکر علیه مواضع مقدم پدافندی دشمن با موفقیت به اجرا در آورد که از میان آنها میتوان به آفند تیپ ۱ لشکر ۸۱ زرهی در میمک (19/۱۰/59) آفند لشکر ۱۶ زرهی در منطقه کرخه کور (15/۱۰/59)، آفند تیپ ۲ لشکر ۲۱ در غرب کرخه(25/۰۱/60)، آفند تیپ ۳ لشکر ۹۲ در منطقه الله اکبر(31/۰۲/60) و عملیات آفندی لشکر ۷۷ علیه مواضع دشمن در شمال آبادان (31/۰۳/60) اشاره کرد که منجر به وارد آمدن تلفات و خسارات زیاد به دشمن، آزادی بخشی از مناطق اشغالی و بهبود مواضع پدافند خود میشد.
با انتخاب سرلشکر علی صیاد شیرازی بهعنوان فرمانده نیروی زمینی ارتش، دور تازهای از موفقیتهای این نیرو در کنار دیگر نیروهای مردمی و سپاه پاسداران آغاز شد. مرحله سوم از اهداف تعیین شده برای ارتش جمهوری اسلامی اجرای حملات متقابل به منظور آزادسازی مناطق اشغالی و انهدام نیروی متجاوز بود. عملیات ثامنالائمه(ع) و شکست محاصره آبادان در 5/7/60 آغاز این مرحله از هدفگذاریها بود، لشکر ۷۷ پیاده خراسان با یک طرحریزی دقیق و حساب شده با کمک عناصری از یگانهای دیگر نیروی زمینی مستقر در منطقه جنوب و پشتیبانی یگانهای توپخانه و هوانیروز، آرایش نیروهای عراق در شرق کارون را با موفقیت کامل در هم شکست. اولین حمله بعد از شکست حصر آبادان، عملیات طریقالقدس در آذر ماه ۱۳۶۰ بود که در نتیجه آن، ایران موفق شد ضمن آزادسازی شهر بستان، ارتباط بین یگانهای عراقی در شمال و جنوب خوزستان را قطع کند. این عملیات اولین گام برای ایجاد شکاف بین یگانها و خطوط ارتباطی یکپارچه عراق در درون مناطق اشغالی ایران بود.
عملیات فتحالمبین در فروردین ۱۳۶۱ دیگر حملهای بود که به آزادسازی رود کرخه و منطقه عمومی اندیمشک در ۲۹۰ کیلومتری شمال خرمشهر منجر شد. علت انتخاب منطقه عمومی اندیمشک و غرب کرخه برای عملیات فتحالمبین، تلاش برای انهدام حضور جدی یگانهای عراقی در شمال خوزستان و نیز دور ساختن شهرهای دزفول و اندیمشک از خطوط استقراری عراقیها بود. در نهایت بزرگترین حمله عملیات بیتالمقدس در اردیبهشت ۱۳۶۱ بود که در جریان آن، نیروهای ایران خرمشهر را در نبردی ۲۳ روزه آزاد کردند. آزادسازی که با تدبیر و همراهی همه نیروهای ارتش و سپاه با نیروی زمینی روی داد. در جریان این عملیات، حمله مستقیمی به یگانهای عراقی انجام نشد بلکه ابتکاری در منطقهای دور افتاده در شمال خرمشهر نیروها شبانه از رودخانه کارون گذشتند و با رسیدن به جاده اهواز- خرمشهر، به سوی مرز بینالمللی عراق پیشروی کردند. در پایان این عملیات، بخش عمده از خاک اشغال شده ایران از سوی عراق آزاد شد و این آغازی برای باور به پیروزی میان نیروهای ارتش بود. باوری که در عرصه پشتیبانی رزمیو لجستیک هم خود را نشان داد. لجستیک شامل آماد و پشتیبانی، تعمیر و نگهداری، ترابری و بسیاری موارد دیگر بود. احداث جاده، ایجاد موانع در مقابل مواضع خودی و بازکردن میادین مین دشمن در شبهای عملیات، برقراری پلهای ارتباطی، ایجاد استحکامات، سنگرسازی و دهها اقدام دیگر در این زمینه نقش بسیار موثر و پررنگ یگانهای مهندسی نیروی زمینی ارتش را در دفاع مقدس نشان میدهد.
انجام پشتیبانیهای مختلف جبهه و جنگ مانند تهیه و توزیع مهمات، جنگ افزارها، سوخت،ترابری، تعمیرات خودروها و ادوات جنگی و مایحتاج روزانه صدها هزار سرباز نظیر آب، نان، غذا، لباس و بهویژه رساندن روزانه صدها تن یخ به خطوط مقدم نبرد در گرمای طاقت فرسای ۵۰ درجه منطقه جنوب، تخلیه مجروحین و شهدا و مداوای بیماران در منطقه و ایجاد منطقه بهداشتی برای پیشگیری از شیوع بیماریها از اقدامات ناگفته جنگ در طول ۸ سال دفاع مقدس است که یگانهای پشتیبانی نیروی زمینی ارتش در سطحی بسیار وسیع و حجم فوقالعادهای به بهترین شکل ممکن انجام دادهاند. مسئولیت پذیرش، کنترل و نگهداری حدود ۶۰ هزار اسیر عراقی با یگانهای دژبانی ارتش جمهوری اسلامی ایران و یگانهای مأمور نیروی زمینی در این رابطه بوده است که با تشکیل دهها اردوگاه و آماد رسانی به این اسرا و انجام اقدامات فرهنگی و برخورد انساندوستانه با اسرا بهگونهای که صدها نفر از اسرای عراقی حاضر بهترک ایران در مبادله اسرا نشده و تداوم زندگی در ایران را خواستار شدند هم از دیگر اقدامات خاص و چشمگیر نیروی زمینی ارتش بوده است.
به گفته فرماندهان این نیرو، هیچ عملیاتی در دوران دفاع مقدس نیست که نیروی زمینی ارتش در آن حضور نداشته باشد و در تمام عملیاتهای دفاع مقدس یگانهای توپخانه، زرهی و هوانیروز به پشتیبانی از رزمندگان پرداختهاند.
نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران در طول هشت سال دفاع مقدس بیش از ۱۴۸ عملیات آفندی و پدافندی در ردههای مختلف انجام داد، حدود 50 هزار شهید و بیش از دویست و هفتاد هزار جانباز را تقدیم راه استقلال وطن کرد، 15 سال در جبهههای جنگ و مناطق عملیاتی برای ادای تکلیف و دین خود نسبت به جمهوری اسلامی ایران کوشید و خواهد کوشید.
عزم جزم نیروی زمینی
در حوزه خودکفایی
بیش از چهل سال تحریم نظامی ارتش جمهوری اسلامی و شرکت در جنگی تحمیلی، این نیروی نظامی را در مسیر تامین نیازها به مرحلهای از خودکفایی رسانده است که اکنون میتوان ارتش جمهوری اسلامی و نیروی زمینی آن را در مسیر دفاع از مرزهای کشور یکی از آمادهترین نیروها و در عین حال یکی از خودکفاترین دستهها ارزیابی کرد. پس از پایان دوران جنگ نیروی زمینی ارتش هم مانند دیگر نیروهای نظامی ارتش، فرایند خودکفایی را از تعمیر تسلیحات آسیبدیده در جنگ آغاز کرد و این راهی بود که به طراحی و تولید انواع تجهیزات نظامی منجر شد تا پس از دوران دفاع مقدس، ایران با ورود به حوزه ساخت تجهیزات، اولین کشور منطقه باشدکه موفق به طراحی و تولید تانک شود. بخشهای مختلف نیروی زمینی ارتش در این خودکفایی سهم و نقش ویژهای ایفا کردهاند.
هوانیروز یکی از زیرمجموعههای نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی است که تلاش این نیرو در مسیر خودکفایی به دستاوردهای مهمیختم شده بهگونهای که امیر کیومرث حیدری، فرمانده نیروی زمینی ارتش، معتقد است؛ هوانیروز ارتش بزرگترین ناوگان بالگردی خاورمیانه را داراست و در حوزههای بالگردی به دستاوردهای مهمیدست یافته و از درصد آمادگی بسیار بالایی برخوردار است. برد موشکهای هوانیروز در حد بسیار مطلوبی ارتقا یافته و همچنین تلاش برای دسترسی به تکنولوژیهای روز دنیا در زیرمجموعه هوانیروز نیروی زمینی سبب شده است تا این نیرو در زمینه نصب دوربین دید در شب نیز به خودکفایی رسد. یگان هوانیروز نیروی زمینی، در حال حاضر بالگردهای کاربردی «بل- ۲۰۶ جترنجر»، «بل یواچ-۱ ایروکوای»، «بل ایاچ-۱ کبرا»، «بل-۲۱۲»، «بل-۲۱۴» و «سیاچ-۴۷ شنوک» را در اختیار دارد.
یگان توپخانه نیروی زمینی هم طی سالهای پس از جنگ در راستای خودکفایی مجاهدتهای بیشماری کردند که نتیجه آن در برهه کنونی طراحی و تولید توپخانه کششی و خودکششی اعم از توپهای کششی «ام101، ام114، ام115، دی-30، تایپ 59، سیجی45، تایپ60، اچام۴۰، اچام۴۱» و توپهای خودکششی «ام109، ام107، کوکسان، ام110، 2 اس 1 گاوازلیکا، رعد1، رعد» است که سبب شده یکی از گستردهترین و مجهزترین یگانهای توپخانهای منطقه در اختیار جمهوری اسلامی باشد.
یگانهای زرهی نیروی زمینی ارتش، در طول جنگ تحمیلی تجارب ارزشمندی از نیازها و راههای رفع آن به دست آوردند. ثمره این تلاشهای امروز سبب شده است که یگان زرهی نیروی زمینی ارتش با در اختیار داشتن تانکها، نفربرها و نیز خودروهای حامل تجهیزات نقش مهمیرا در عملیاتهای نزاجا ایفا کنند. تانکهایی مانند «ذوالفقار-1»، «ذوالفقار-3»، «مبارز»، «سفیر»، «صمصام»، «تیام»، «کرار» و «تی72» و نیز خودروهای نفربر زرهی همچون «امرپ (MRAP) طوفان»، خودروی سنگینِ «نینوا» و خودروی «ارس- 2» شاکله نیروهای زرهی نزاجا را تشکیل دادهاند.
تانکهای کلاس ذوالفقار؛
ثمره جهاد خودکفایی ارتش
تانکهای کلاس ذوالفقار ثمره جهاد خودکفایی ارتش بود که طراحی و ساخت سری اول آن در دهه 70 شمسی آغاز شد. سلاح موثر تانک ذوالفقار ۱؛ یک توپ ۱۲۵ میلی متری از انواع توپهای بدون خان مدل «۲ A ۴۶» ساخت روسیه است. این توپ یکی از نخستین توپهای جهان مجهز به سامانه گلولهگذاری خودکار است که میتوان با کمک آن خدمه تانک را در حد ۳ نفر نگاه داشت. تانک ذوالفقار 3؛ دیگر عضو این کلاس از تانک است که تغییرات متعددی را تجربه کرده که مهمترین آنها در بخشهای کنترل آتش و موتور دیده میشود. ابعاد این تانک با کمی تغییر نسبت به نمونه اولیه خود به نحوی طراحی شده که به چابکی آن کمک کند. قابلیت حرکت در آب تا عمق ۱ متر و ۶۰ سانتی متری دیگر ویژگی است که ذوالفقار ۳ را بهعنوان یک تانک برتر میدان نبرد مطرح میکند.
تانک کرار هم از دیگر دستاوردهای ارزشمند صنایع خودکفایی نیروی زمینی ارتش است. تانک «کرار» که نماد اقتدار نیروهای مسلح در حوزه رزم زمینی محسوب میشود، از سامانه کنترل آتش الکترواپتیکی، سامانه فاصلهیاب لیرزی، رایانه بالستیک و قابلیت شلیک به اهداف ثابت و متحرک در شب و روز برخوردار است؛ همچنین کرار قابلیت شلیک موشک و هدایت لیزری بسیار دقیق را داراست.
خودکفایی کامل ارتش در صنعت قطعهسازی
همچنین تانک کرار که دارای توانمندی عبور از مناطق ذوعارضه، گودال، رودخانه و حرکت در زیر آب است، مجهز به سامانه ناوبری و نمایش آن برای راننده تانک است؛ این تانک قدرتمند دارای سامانه اتوماسیون تیربار برای شلیک از داخل دهلیز جنگی در شرایط مختلف است. اسلحههای تکتیرانداز کلاس «شاهر»، «باهر» و «حیدر»، سامانههای کلاس حیدر و خودکفایی کامل در صنعت قطعهسازی نیز از جمله اقدامات و دستاوردهای نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران است.
نیروی زمینی ارتش
و حضور مستمر در بحرانها
یکی از مهمترین کارویژههای تعریف شده ارتش جمهوری اسلامی بهویژه نیروی زمینی حضور در شرایط دشوار و بحرانی حاصل از بلایای طبیعی یا حوادث است. یگانهای لشکر 16 زرهی قزوین نخستین گروههایی بودند که به امداد مردم زلزلهزده منجیل در سال 69 شتافتند و تعداد زیادی از مردم آسیبدیده را به بیمارستانها و مراکز درمانی منتقل کردند. نیروی زمینی ارتش خودروهای سنگین و گروههای امدادی را به مناطق زلزلهزده اعزام کرد تا محورهای ارتباطی مسدودشده، بازگشایی شده و رفت و آمد تسهیل شود. نقش ویژه نیروی زمینی ارتش در سیلهای سالهای اخیر هم غیرقابل انکار است. در سیل استان گلستان یگانهایی از لشکر 30 پیاده گرگان، شامل 2 گردان، عملیات امدادرسانی را از راه زمین انجام دادند که طی آن دهها دستگاه وسایل ترابری سنگین و نیز تیمهای پزشکی و دارویی به منطقه اعزام شدند و پس از آن با فروکش کردن سیل، عملیات تجسس برای یافتن اجساد و کمک به بازماندگان نیز ادامه یافت. همچنین در حادثه سیل استان فارس در سال 1380 در اولین ساعتهای آن 10 دستگاه خودروی سبک و سنگین به کمک حادثهدیدگان شتافتند و توانستند در کاهش آمار مصدومان و تلفات جانی این حادثه نقش مهمی ایفا نمایند. در جریان سیل اسفندماه 97 و فروردین 98 ارتش جمهوری اسلامی با استقرار در محلهای سیلزده استان گلستان و گنبدکاووس و آققلا، به مردم آسیبدیده کمک کردند.
در جریان زلزله بم نیز ارسال بیش از ۱۵ تن دارو، دهها هزار قرص نان، هزاران لیتر گازوئیل و نفت، ۴۰ تن مواد غذایی، هزاران تخته پتو، برپایی ۲ بیمارستان صحرایی و خارج کردن بیش از ۵۰۰ نفر مصدوم از زیر آوار از جمله اقدامات نزاجا در حادثه زلزله بم بود». علاوه بر این، روانه کردن سگهای آموزشدیده زندهیاب توسط دامپزشکی نزاجا به منطقه نقش مهمیدر نجات مصدومان زندهمانده در زیر آوار داشت. نزاجا در زلزله کرمانشاه هم بسیار مفید عمل کرد؛ آمادهباش کامل یگانها، برپایی بیمارستان صحرایی در مرز خسروی و سرپلذهاب، اعزام 15 تیم پزشکی در سرپلذهاب، مداوای 250 مجروح در پادگان ابوذر، ارسال مواد غذایی، برپایی بالغ بر 200 تخته چادر توسط تیپ 181 واکنش سریع و تخلیه اجساد توسط گردان 767 تیپ 35 واکنش سریع از جمله این اقدامات است. تخلیه و بیرون آوردن افراد زیر آوار، اعزام لودر و بولدوزر، حضور بالگردهای 214 در مأموریتهای اورژانس هوایی، اعزام چندین دستگاه آمبولانس توسط تیم 281نیروی زمینی و تامین کلیه پمپ بنزینهای شهرهای اسلامآباد در همان ابتدا از دیگر اقدامات این نیرو بود.
نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی در یک سال گذشته و در حوزه مقابله با پاندمی کرونا تلاشهای بسیاری انجام داده است. مراکز و ایستگاههای سرپایی پایش و غربالگری افراد، در اختیار قرار دادن تختهای بیمارستانی، راهاندازی مراکز پایش سیار و ثابت، ایجاد هزاران تخت نقاهتگاهی، پایش سلامت و ضدعفونی خودروها در ورودی80 شهر، ضدعفونی کردن خیابانها و اماکن عمومی، تبدیل خیاطخانهها به کارگاه تولید ماسک، تبدیل اماکن تولید مواد شوینده به مواد ضدعفونیکننده، بهکارگیری تجهیزات یگانهای جنگ نوین و تغییر کاربری برخی از آنها و ساخت تجهیزات جدید نمونههایی از این تلاشهاست.