نشانه‌های اخلاص(پرسش و پاسخ)
پرسش: مقام اخلاص که از آن به کمال‌الانقطاع‌الیک نیز تعبیر شده است چه آثار و نشانه‌هایی در سلوک فردی و اجتماعی انسان دارد؟
پاسخ:
اهمیت و جایگاه اخلاص
اخلاص همان‌گونه که از اسم آن پیدا است یعنی انسان فکر و عمل و دلش خالص برای خدا بوده و ازغیر خدا منقطع و دور باشد. این مقام که از آن به حسن فاعلی نیز تعبیر می‌شود شرط قبولی اعمال و تکالیف و عبادات انسان نزد خدا به شمار می‌آید. بدین معنا که اعمال عبادی بدون پشتوانه اخلاص، مورد قبول درگاه حضرت حق قرار نمی‌گیرد، و حسن فاعلی یعنی همان اخلاص در نیت باید با حسن فعلی یعنی اعمال عبادی و تکالیف همراه باشد تا نزد خدا مورد قبول قرار گیرد.
مراحل اخلاص
اخلاص انسان در سه نقطه اساسی و حیاتی بدن تجلی می‌یابد که از آن به مراحل اخلاص یاد می‌کنند:
1- اخلاص در فکر و نیت: یعنی خالص نمودن نیت از هرگونه شائبه شرک و ریا و اهداف غیرالهی
2- اخلاص در عمل: یعنی خالص شدن اعمال از گناهان و رسیدن انسان به ملکه تقوا و ورع
3- تصفیه دل: یعنی بیرون راندن تمام رذایل نفسانی از دل مانند: حب دنیا، لذائذ و آرزوهای دنیوی و فکر گناه از نهان‌خانه دل
نشانه‌های ظاهری و باطنی اخلاص
1- بی‌توقعی از دیگران
نمونه‌ای را که قرآن کریم در این باره یاد می‌کند، افطاری دادن حضرت علی(ع) و فاطمه(س) است. امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در کودکی بیمار شدند. پیامبر اکرم(ص) و جمعی از اصحاب به عیادت آنها رفتند و به علی(ع) پیشنهاد کردند که برای شفای آن دو، نذر کنند. حضرت نذر کردند که اگر شفا یابند، سه روز روزه بگیرند. خداوند آن دو فرزند را شفا داد و علی(ع) و فاطمه(س) در وفای به نذر خود روزه گرفتند. آن بزرگواران به زحمت نانی برای خویش در خانه می‌پختند. هنگام افطار در اولین روز بینوایی به در خانه آمد. آنان غذا و نان خود را به او دادند و خود با آب افطار کردند. روز دوم و سوم هم این ماجرا تکرار شد، خانواده که سه روز بی‌غذا روزه گرفته بودند، با رنگ پریده خدمت پیامبر(ص) رسیدند و سوره «الدهر» درباره آنان نازل شد که اشاره به این عمل خالصانه دارد: ما شما را به خاطر خدا اطعام می‌دهیم و از شما هیچ پاداشی و سپاسی نمی‌خواهیم.
2- پشیمان نشدن از کارها
کسی که برای خدا کار می‌کند و از دیگران انتظاری ندارد، هرگز از کارش پشیمان نمی‌شود، چون برای خداوند کار کرده و اجر خود را برده است، چه نتیجه دنیایی و مطلوب را بدهد یا ندهد!
3- توجه به تکلیف نه عنوان
نشانه دیگر اخلاص آن است که انسان در عمل دنبال کاری برود که ضروری و تکلیف است و بر زمین مانده است، هرچند پول و عنوان و شهرت در آن نباشد و برای انسان، رفاه و درآمد و اعتبار اجتماعی را فراهم نیاورد. مثل خدمت در مناطق محروم یا روستاها و محیط‌های کوچک و دوردست و بدآب و هوا، یا پرداختن به کارهای لازمی که نمود اجتماعی چندانی ندارد، ولی وظیفه است.
4- توقع پاداش و تشکر نداشتن
کسی که کاری را برای خداوند انجام می‌دهد، هرگز از دیگران توقع ندارد که از او تشکر بکنند و یا پاداش کار او را بدهند. چون او کار را برای خدا کرده و خداوند هم تشکر و پاداش لازم را از او بعمل خواهد آورد. «لانرید منکم جزاء و لاشکورا».
5- یکسانی استقبال یا بی‌اعتنایی مردم
در انجام وظیفه برای اهل اخلاص تفاوتی نمی‌کند که مردم از او استقبال کنند یا با بی‌اعتنایی برخورد نمایند. ستایش و انتقاد در نظر آنان یکسان می‌باشد.
6- تداوم انگیزه و عمل
انسان مخلص ساخته وظیفه و تکلیف الهی است نه ساخته جو و شرایط محیطی خود. بنابراین آنچه را که تکلیف اوست به طور مستمر و یکنواخت انجام می‌دهد و از تکرار آن عمل خسته نمی‌شود.
7- یکی بودن ظاهر و باطن
کسی که برای خدا ظاهر و باطنش یکسان و گفته و عملش هماهنگ باشد، امانت الهی را رعایت و ادا کرده است و عبادات و تکالیف خود را خالصانه انجام داده است. تضاد ظاهر و باطن انسان نشانه بارز عدم اخلاص است.
8- نداشتن تعصب گروهی و جناحی
اخلاص انسان را به تلاش همیشگی و همه جایی و خستگی‌ناپذیر وامی‌دارد و فعالیت‌های او در انحصار جناح و تشکیلات خاص نیست و تعصب گروهی نمی‌ورزد و اگر گروهی را باطل تشخیص داد، از آنان کناره می‌گیرد و از گروه‌پرستی و تعصبات شرک‌آمیز قومی، قبیلگی و منطقه‌ای و حزبی که با روح اخلاص ناسازگار است دور می‌شود.