نبایدهای روابط همسران
مشاجره و جرّ و بحث نکنیم
محمدمهدی رشادتی
مشاجره سر آغاز ناراحتی‌ها و کدورت‌ها
همه ما در امور زندگی فردی و اجتماعی پیوسته با دیگران در ارتباط هستیم و یا با اطرافیان و به‌ویژه با اعضاء خانواده خود پیرامون مسائل گوناگون به بحث و گفت‌و‌گو می‌نشینیم. امّا گاهی خروجی این مباحثات، به اختلاف و کدورت و دلخوری می‌انجامد. همان‌گونه که ارتباط سازنده، مهمّ‌ترین اساس زندگی است و باعث نزدیکی ما انسان‌ها به هم می‌شود، دعوا و مشاجره نیز، این ارتباط را ویران کرده و آدمیان را از یکدیگر، دور و دورتر می‌سازد.
در حدیث داریم که ستیزه نمودن و مجادله کردن، دوستی دیرینه را به هم می‌زند و کم‌ترین چیزی که عاید انسان می‌شود، این است که هر یک از طرفین می‌خواهد بر دیگری چیره گردد و این برتری جویی، عامل اصلی بریده شدن پیوند دوستی است. به همین دلیل در حدیث آمده است: «مشاجره نکنید که احترامتان از بین می‌رود.»(میزان الحکمهًْ، ج2 ص573 و 917)
حقیقت ایمان
برادر و خواهر گرامی‌آیا دوست دارید که به حقیقت ایمان دست پیدا کنید و پیوند دوستی و محبّت‌تان همیشه محکم و قوی باقی بماند؟
از پیامبراکرم(ص) نقل شده است:«هیچ بنده‌ای بـه طور کامل حقیقت ایـمان را دارا نمی‌شود، مگر آنکه دست از مجادله (مراء) و لجاجت بردارد، هرچند که حقّ با او باشد.»(اخلاق شبّر، ص 227) شایسته است که همسران گرامی، مطابق آموزه‌های اسلامی از روش‌های ناپسند زیـر به طور جدّی، اجتناب کنند تا گفت‌وگوهایشان سازنده و مفید باشد.
«جدال، بگو مگو، جرّ و بحث، لجاجت، تحکّم، پافشاری و اصرار، محکوم کردن، اقـرار و اعتراف گرفتن، پُرحرفی، توهین و تحقیرکردن، سرزنش کردن، دشنام دادن، مسخره کردن، انگ زدن، تکرار ادعاها، داد و فریاد کردن، بی‌توجّهی به سخنان طرف مقابل، عصبی شدن و تندخویی
نمودن و...»
یکی از شاگردان شیخ رجبعلی خیاط می‌گوید: روزی در بازار با یکی از مؤمنان بحث دینی و علمی داشتم. هرچه دلیل آوردم، قبول نمی‌کرد. قدری تندی کرده و عصبانی شدم. ساعتی بعد خدمت شیخ رسیدم. تا مرا دید، پرسید: آیا با کسی تندی کرده‌ای؟ داستان را گفتم. فرمود: در این‌گونه موارد عصبانی نشو و تندی نکن، بلکه شیوه ائمّه اطهار را پیشه کن. اگر دیدی نمی‌پذیرد سخن را
قطع کن. (کیمیای محبّت ص 101)
کلید واژه‌های یک گفتوگوی
صحیح و سالم
چرا نتیجه و خروجی گفتوگوی میان افراد و به‌ویژه همسران، گاهی به سردی و دلخوری منجر می‌شود؟ و با اتّحاد و دوستی و محبّت، فاصله زیادی پیدا می‌کند؟پاسخ این است که روش گفت‌و‌گوهای ما غالباًً صحیح نمی‌باشد. به تعبیر قرآن، شیوه درست مباحثات باید «جدال احسن» باشد. (نحل 125)
به طور خلاصه، شاخصه‌ها و کلید واژه‌های یک گفتوگوی سالم و سازنده به قرار زیر است، به نحوی که مراعات آنها می‌تواند در اثر بخشی بحث‌هایمان بی‌نهایت مفید باشد. روشنگری: به طور قطع، هدف از مباحثه میان زن و شوهر باید «روشنگری و شفّافیّت» باشد و نه محکوم کردن و شکست دادن یکدیگر.
ــ ادب و احترام
در گفتار و کردار ما، رعایت «ادب و احترام» بسیار حائز اهمیّت است. باید جوری صحبت کنیم که همسرمان احساس نکند که محکوم شده است.
از دشنام دادن، داد و فریاد کشیدن، توهین و تحقیر نمودن، حرکات ناپسند اعضاء بدن مانند: سر تکان دادن، نگاه‌های خشم آلود و... جدّاً باید اجتناب ورزید.
به عبارت دیگر: همسر خود را نباید «ترور شخصیّت» کنیم. طوری وانمود نشود که گویا او چیزی نمی‌فهمد و یا اینکه در این‌گونه مسائل، تماماً حق با من است و حرف‌های طرف، نادرست می‌باشد. اختصار و عدم پافشاری و اصرار:طولانی کردن مشاجره‌ها سرانجام خوشی ندارد. خستگی ناشی از کش دادن گفت‌و‌گوها حوصله و دقّت و صبر و تحمّل زن و شوهر را به شدّت کاهش می‌دهد. هرکدام از طرفین مشاجره حتّی اگر حقّ با او باشد، نباید در عقیده و سخن خـود «پافشاری» کند. یک یـا دو بـار نظر خـود را گفتید، دیـگر نیازی نیست تا روی خواسته و دیدگاه خویش اصرار بورزید. زیرا جز ملال و خستگی دست آورد دیگری ندارد.
عدم اعتراف‌گیری: به هیچ وجه در پی این نباشیم تا از همسرمان«اقرار و اعتراف» بگیریم. نباید انتظار داشته باشیم که او دست‌های خـود را بـه نشانه تسلیم بـالا ببـرد. این مـقدار از تـحقیر و سرشکستگی را شایسته نیست به همسرمان تحمیل کنیم.
ــ گوش شنوا:
هم‌زن و هم مرد وظیفه دارند که به سخنان یکـدیگر بـه دقّت گوش دهند. و در حین صحبت نباید خودشان را سرگرم کاری کنند به طوری که همسرمان احساس کند که به حرف‌هایش توجّهی نداریم. به عبارت دیگر سر تا پا و صد درصد «گوش شنوا» باشیم.
ــ عدم قاطعیّت:
لازم نیست که حرف‌هایمان را به شکل « قاطع و صد‌در‌صد» مطرح کنیم. زیرا با این موضع از ابتدا خود را برحقّ و همسرمان را مقصّر دانسته‌ایم.
بنابراین شایسته است که از واژه‌ها و عبارات ملایم‌تری استفاده کنیم. مانند: شاید، به‌نظرم این‌طور می‌رسد، انگاری، گویا، احتمالاً، نمی‌دانم ممکن است و....
ــ سکوت:
سکوت کردن به فرد فرصت می‌دهد تا خونسردی خود را باز یابد و آرام گیرد. پس از هر سکوتی، می‌توان با ملایمت و آرامش بیشتری گفت‌و‌گو را ادامه داد. بنابراین همسران باید تمرین کنند و در بین مشاجراتشان «اندکی سکوت» نمایند و در‌باره آنچه گفته‌اند، صادقانه فکر کنند.
ــ تمرکز موضوع:
اگر همسران گرامی‌مایل هستند از بحث و گفتوگوی خودشان نتیجه مورد نظر حاصل شود، باید از پیش کشیدن مسائل و مشکلات و موضوعات جدید و متفرّقه به جدّ خودداری کنند. سعی نمایند فقط روی همان یک مورد مناقشه «موضوع واحد» تمرکز نمایند.
شاخه به شاخه پریدن و اضافه کردن جزئیات جدید و پیش کشیدن اختلافات و مشکلات دیگر در مشاجره فعلی، نه تنها همان موضوع واحد را حلّ نمی‌کند، بلکه بر جرّ و بحث آن دو شدّت بخشیده و اختلافات را بیش از پیش دامنه‌دارتر و گسترده‌تر می‌کند.
ــ عذرخواهی:
در ادمه بحث چنانچه معلوم گردید یکی از دو طرف کوتاهی کرده و مقصّر است، بدون هیچ بهانه‌تراشی، از همسر مهربانمان «عذرخواهی» می‌کنیم. و تلاش خواهیم کرد تا به نحو شایسته‌ای دل او را به‌دست بیاوریم. مانند: روبوسی، تقدیم گل، خرید کادوی مناسب، قول سفر، قول جبران خطا، کمک درکارهای مربوط به همسر و...
ــ آتش بس:
چنان چه پس از گفتوگوی متعارف با همان شیوه‌های صحیح، هیچ کدام به نتیجه مورد نظر نرسیدیم و او یا هر دو طرف بر موضع خود هم چنان پا بر جا هستند، زیباترین و اصولی‌ترین رفتار، اعلام به اصطلاح «آتش بس و پایان بخشیدن» به مشاجره و گفت‌و‌گوست.
در این وضعیّت همسران گرامی اوّلاً، کارشان به جاهای باریک نمی‌کشد و اختلافشان از حدّ همان شکل اولیّه فزونی نمی‌یابد. ثانیاً، هر دو بزرگوار فرصت پیدا می‌کنند تا برای حلّ نمودن مسئله شان راهکار جدیدی پیدا نمایند.
پیامبراکرم(ص) در این زمینه گفتار بسیار زیبا و ارزشمندی دارند:«اورَعُ النّاسِ مَن تَركَ المِراءَ و ان كانَ مُحِقّا، پارسا‌ترین و با تقواترین مردم آن شخصی است که از مجادله و مشاجره کردن دوری گزیند، هر چند که حقّ با او باشد.»(فرهنگ سخنان پیامبراکرم(ص)، ص73 و 247)
خانم محترم و آقای بزرگوار، آیا شما سخنی قشنگ‌تر و سازنده‌تر از این سراغ دارید که با عمل به آن، زندگی شیرین شما، هم چنان محکم و پایدار و امید وارانه، ادامه پیدا کند ؟
آثار و نتایج مجادلات و مشاجرات
بر اساس بیانات روشنگرانه اهل‌بیت(ع) به موارد زیر می‌توان اشاره کرد.
1- باعث عداوت و دشمنی می‌گردد.
2- عیب‌ها و نقص‌های‌شان را آشکار می‌سازد.
3- عزّت و بزرگواری و شأن و منزلت او را ضایع می‌کند و آبروی انسان را به خطر می‌اندازد.
4-خداوند آدم لجوج را دشمن خود می‌داند.
5- موجبات پشیمانی و سرخوردگی طرفین را فراهم می‌کند.
6- دل‌های انسان را بیمار می‌کند و در قلب‌ها نفاق می‌رویاند.
7- رسول خدا(ص) فرمود: «هرگز جبرائیل پیش من نیامد، مگر اینکه پیوسته مرا موعظه می‌کرد و پایان سخنانش این بود که زنهار و احتراز کن از لجاجت و تنگ نظری بر مردی که عیب آدمی را آشکار ساخته و عزّت او را از بین می‌برد.»
(227، نهج‌البلاغه حکمت 362)
تفاهم جانشین تقابل و مشاجره
امیرمؤمنان علی(ع) می‌فرماید: «به خدا سوگند در سراسر زندگی مشترک با فاطمه (س)، هرگز او را ناراحت و خشمگین نکردم و برای هیچ کاری او را وادار نساختم. او نیز مرا هرگز ناراحتو خشمگین نساخت و از من نافرمانی نکرد. هر وقت به او نگاه می‌کـردم، رنج‌ها و اندوهایم
بر طرف می‌شد.» (بحار ج 43 ص134 به نقل از بانوی بانوان حضرت فاطمه(س) ص54)