نفی دین وراثتی(پرسش و پاسخ)
پرسش:
اینکه می‌گویند دین افراد تابعی است از دین پدر و مادر آنان تا چه اندازه با منطق اسلام سازگار است؟
پاسخ:
با نگاه اولیه شاید برخی مخاطبان به این باور برسند که دین انسان‌ها تابعی از دین آباء و اجداد آنهاست که به صورت وراثتی به آنان رسیده است و آنان از خود هیچ اختیار و اراده‌ای در انتخاب دین موردنظر خود نداشته‌اند. اما با دقت نظر در آموزه‌های اسلام به این نتیجه می‌رسیم که دین وراثتی از منظر اسلام حرام است و اگر کسی دین اسلام خود را از روی شناخت و تفکر و تعقل انتخاب نکرده باشد، شرعا فعل حرامی را انجام داده و آن دین مورد قبول خدای متعال قرار نمی‌گیرد.
پذیرش اصول دین
در اسلام تحقیقی و برهانی است
دین اسلام از پیروان خود خواسته است که اصول دین خود را با تحقیق و برهان و استدلال به دست آورند و اگر کسی اظهار کند که چون پدر و مادرم مسلمان بودند بنابراین من هم مسلمان هستم، این دین وراثتی مورد قبول درگاه الهی قرار نمی‌گیرد و شرعا تقلید در اصول دین از پدر و مادر حرام است. دینی که از مردم در اصول خود تحقیقی و استدلال می‌خواهد (و تحقیق و استدلال هم یعنی به دست آوردن مطلب از راه تفکر و تعقل و برهان) خواه ناخواه برای مردم، آزادی فکر قائل است. می‌گوید: من اصلا از تو «لااله‌الاالله»ای را که در آن فکر نکرده‌ای و منطقت و عقلت را به کار نینداخته‌ای، نمی‌پذیرم. نبوت و معادی را که تو از راه رشد فکری انتخاب نکرده‌ای و به آن نرسیده‌ای، من از تو نمی‌پذیرم. پس به ناچار اسلام به مردم آزادی تفکر می‌دهد و مردم را از راه روحشان هرگز نمی‌ترساند. نمی‌گوید: مبادا در فلان مسئله فکر بکنی که این وسوسه شیطان است و اگر وسوسه شیطان در تو پیدا شد، با سر در آتش جهنم فرومی‌روی! در این زمینه احادیث زیادی وجود دارد، از جمله اینکه پیامبر اکرم(ص) فرمود: یکی از چیزهایی که امت مرا هرگز به خاطر آن معذب نخواهند کرد، این است که انسان درباره خلقت، خدا و جهان فکر کند و وسواسی در دلش پیدا شود، مادامی که او در حال تحقیق و جست‌وجو است، هرچه از این شک‌ها در دلش پیدا شود، خداوند او را معذب نمی‌کند و آن را گناه نمی‌شمارد.(پیرامون جمهوری اسلامی، شهید مرتضی مطهری(ره)، ص123)
شک منزلی بدولی معبری خوب و لازم است
آری شک منزلگاه بدی است، ولی معبری خوب و لازم است. یک وقت بد است که تو در همین منزلگاه بمانی، این شک تنبل‌ها است که به مفهوم هلاکت است، اما اگر در یک شخصی چنین شک و وسوسه‌ای پیدا شد، در خانه ننشستی، از مردم هم رودربایستی نکردی و نگفتی که اگر من به مردم بگویم چنین شکی کرده‌ام، می‌گویند پس تو ایمانت کامل نیست، معلوم می‌شود که یک حس و طلبی در تو برای رسیدن به حقیقت و از بین بردن شک وجود دارد که در منزلگاه شک متوقف نمی‌شوی و از اصحاب علم و دانش و سالکین الی‌الله سوال می‌کنی و ابهامات و شک‌های خود را برطرف می‌کنی. به این شک می‌گویند: شک سازنده که خیلی هم بر آن تاکید شده است که اصل شک در حقایق و آموزه‌های دینی و طرح سوال‌های بنیادین خیلی هم خوب و مورد سفارش دین اسلام است اما به شرط آنکه در این شک باقی نمانیم و برای عبور از آن سعی و تلاش منطقی و لازم را انجام دهیم. قرآن کریم در این زمینه می‌فرماید:
«فاسئلوا اهل الذکر ان کنتم لاتعلمون» پس آن چیزهایی که نمی‌دانید (و یا مورد شک و ابهام قرار دارد) از اهل ذکر (عالمان ربانی و اهل‌بیت(ع)) سوال کنید! (نحل - 43)