مهار انباشت و کنترل معضلات زباله پلاستیکی در چرخه طبیعت - بخش پایانی
جان سختی پلاستیک، بزرگ‌ترین چالش بعد از بحران آب
گالیا توانگر
به‌راستی راحت‌طلبی انسان گاه بزرگ‌ترین چاله برای سلامتی اوست. اگرچه در نگاه اول استفاده از ظروف و کیسههای پلاستیکی راحت‌طلبی در زندگی ماشینی را تأمین می‌کنند، اما بلای جان طبیعت و سلامت انسان‌ها شده‌اند. به‌نظر می‌رسد در کشور ما یکی از مهم‌ترین راهکارها برای مبارزه با انباشت پلاستیک در طبیعت، بازگشت به سبک زندگی بومی و سنتی باشد. برای مثال گذشتگان ما هیچ‌گاه آب را در ظروف پلاستیکی نمی‌نوشیدند و از ظروف سفالی استفاده می‌کردند و یا سفره‌های نان و سبزی‌شان پارچهای بود. مصرف سه پلاستیک در روز توسط هر شهروند تهرانی- یعنی روزانه 7500 تن پلاستیک- آمار وحشتناکی است که نباید به سادگی از کنار آن گذشت. به میادین‌تره‌بار و مراکز خرید نگاهی بیندازید؛ کدام یک کیسههای پارچهای را ترویج می‌کنند؟
راه‌حل دیگر بازیافت هرچه بیشتر مواد پلاستیکی در چرخه استفاده دوباره از زباله‌هاست. گفته می‌شود در کشورهای صاحب نفت چون بازیافت پلاستیک هزینه‌بردار است، برایشان این فرآیند به صرفه نیست و کمتر از یک درصد زباله‌های پلاستیکی بازیافت می‌شوند؛ اما آن روی دیگر سکه را ببینید. ما چگونه طبیعتی را می‌خواهیم برای فرزندانمان به میراث بگذاریم؟
حذف پلاستیک از زندگی روزمره
هیچ میدانید در برخی کشورها شهروندان برای استفاده از کیسه پلاستیکی باید مالیات پرداخت کنند؟
حسام مردانیان یک کارشناس ارشد محیط زیست برایمان در مورد جان‌سختی پلاستیک در چرخه تجزیه طبیعت توضیح می‌دهد: «همان‌طور که میدانید پلاستیک یکی از بدترین زباله‌‌هایی است که در طبیعت شاهد آثار مخرب آن هستیم. پلاستیک‌ها در طبیعت از بین نمی‌‌روند و امکان بازیافت آنها نیز وجود نخواهد داشت. به همین دلیل اخیرا توصیه می‌شود که از استفاده پلاستیک جلوگیری کنیم تا زمین را بیش از این آلوده نکنیم. پلاستیک‌ها کم کم تمام زمین را دربرخواهند گرفت و در تمام جنگل‌ها و دریاها شاهد آن هستیم.»
وی در مورد راهکارهایی برای استفاده کمتر از پلاستیک در زندگی روزمره‌مان توضیح می‌دهد: «باید کیسههای پلاستیکی خرید را به طورکلی فراموش کنید و یک ساک پارچهای مخصوص خرید را جایگزین آن کنید. این کیسههای پارچهای در سایزها و طرحهای مختلفی در دسترس عموم قرار دارند و مردم میتوانند از آنها برای خرید استفاده کنند. درنتیجه نیازی نیست تا برای هر خرید، کیسه پلاستیکی دریافت کنید. درواقع هر فرد باید در کیف خود یک کیسه پارچهای داشته باشد تا در زمان خرید از آن استفاده کند. همچنین می‌توانید مانند گذشته از زنبیل‌های حصیری برای خرید استفاده کنید.»
این کارشناس ارشد محیط زیست می‌گوید: «یکی دیگر از مواردی که باید رعایت کنیم کاهش استفاده از ظروف یک بار مصرف پلاستیکی است که به‌جای آن میتوانیم از ظروف یک بار مصرف قابل بازیافت یا ظروف استیل استفاده کنیم. سفره‌های یک بار مصرف را فراموش کنید و به سفره‌های پارچهای روی بیاورید. خرید بطری‌های آب معدنی را کنار بگذارید و به‌جای آن از قمقمه استفاده کنید. البته می توانید یک لیوان استیل به همراه داشته باشید تا هرگاه تشنه شدید آب بخورید، زیرا امروزه در هر مکانی شاهد آب سردکن هستیم که مورداستفاده مردم قرار می‌‌گیرند.»
تفکیک پلاستیک از مبدا
محسن ندیمی‌زاده یک فعال در زمینه پاکسازی محیط از زباله برایمان می‌گوید: «هیچ عادت خوبی بدون تشویق نهادینه نمی‌شود و اهرم تشویق یکی از موثرترین شیوه‌های تشویق شهروندان به مشارکت برای تفکیک زباله از مبدا است.»
این دلسوز طبیعت ادامه می‌دهد:«برای مثال اگر به شهروندان تهرانی گفته شود، ما به ازای تحویل هر بطری پلاستیکی آب معدنی می‌توانید برای بطری بعدی تخفیف بگیرید، آن وقت شاهد یک حرکت خودجوش در بین همه اقشار جامعه خواهیم بود. به هر جهت برای نهادینه‌کردن یک عادت خوب باید هزینه کرد.»
بانوان خلاق،
محور‌ترویج فرهنگ استفاده از دورریختنی‌ها
میتوانیم برای کاهش مصرف از شیرهای پاکتی یا شیشه‌‌ای استفاده کنیم و حتی ماست را خودمان تولید کنیم؛ ما با کاهش ظروف یک بار مصرف، کیسههای پلاستیکی و بطری‌های نوشیدنی پلاستیکی کمک بزرگی در این زمینه خواهیم کرد.
با افزایش جمعیت، میزان پلاستیک نیز روزبهروز افزایش یافت و روزبهروز بیشتر شاهد آثار منفی آن هستیم. تمام کشورهای جهان در حال فرهنگ سازی در این زمینه هستند، پس چه خوب است که ما هم هرچه زودتر راهی برای کاهش مصرف پلاستیک پیدا کنیم و اقداماتی را برای فرهنگسازی در این زمینه داشته باشیم.
پروین میرزا باقی یک مدرس و مولف کتب آموزشی درباره چگونه از دورریختنی‌ها استفاده کنیم؟ می‌گوید: «همان طور که میدانید مدیریت اقتصادی خانواده، از جمله وظایف مهم خانم‌ها در منزل است. خانم‌ها با قناعت و صرفه‌جویی و اصلاح الگوی مصرف میتوانند به اقتصاد خانواده کمک کنند. تقویت بنیه مالی خانواده با استفاده دوباره و کاربردی کردن مجدد دورریزها و تبدیل آنها به آثار هنری خلاقانه، یکی از راهکارهای مهار انباشت زباله‌های پلاستیکی در چرخه طبیعت، است. این کار می‌تواند جزو مشاغل خانگی و منبع درآمدزای خوبی برای خانواده در نظر گرفته شود. کسب وکار از طریق بازیافت و استفاده مجدد از دورریختنی‌ها، علاوه بر صرفه‌جویی در اقتصاد خانواده و نهادینه شدن روحیه قناعت و رسیدن به اهداف زیست محیطی، موجب کارآفرینی زنان می‌شود.»
وی ادامه می‌دهد: «امروزه در بسیاری از کشورها، بازیافت و استفاده دوباره از دورریزها، منبع درآمد و استقلال اقتصادی برای مردمان آن کشور شده است. گاهی به دلایل مشکلات مالی، بالا بودن هزینه‌ها، تنوع نیازها و خواسته‌های خانواده، فقدان یا بروز مشکل برای سرپرست خانواده، زنان مجبور به انجام کارهای درآمدزا می‌شوند و این کار یکی از راه‌هایی است که زنان میتوانند به بهبود معیشتی خانواده کمک کنند.»
میرزا باقی، نمونه‌هایی از کارهای هنری بانوان خلاق را پیش رویمان قرار می‌دهد. برای مثال با بطری‌های پلاستیکی آب معدنی می‌توان ده‌ها خلاقیت دست ساز را ایجاد کرد؛ من‌جمله: گلدان‌ها، کاناپه‌ها، جا مدادی و... در بین این تصاویر شاید باورتان نشود که حتی با دور ریز قطعات کامپیوترهای قدیمی می‌توان چه عروسک‌های زیبایی خلق کرد! با پارچه لباس‌های کهنه و فرسوده از قدیم در خانه‌های ایرانی ده‌ها کاردستی ایجاد می‌کردند؛ برای مثال: کوسن، کیف، دستگیره آشپزخانه و غیره. در این فرآیند هیچ چیز دورریختنی نیست و تنها مثل قانون انرژی از شکلی به شکل دیگر درمی‌آیند.
فرهنگسازی برای مشارکت شهروندان
هزینه بالای جمع‌آوری و دفع پسماند پس از ضرورت زیست محیطی آن از جمله دلایل ضرورت کاهش تولید و تفکیک از مبدا به شمار می‌‌رود. این در حالی است که روزانه مبلغ یک میلیارد و 500 میلیون تومان برای رفت و روب، جمع‌آوری، انتقال، دفع و پردازش پسماند توسط مدیریت شهری هزینه می‌شود.
صدرالدین علیپور، مدیرعامل سازمان پسماند با اشاره به موارد مذکور خاطرنشان می‌کند: «کاهش تولید و تفکیک از مبدأ، گذشته از کاهش هزینه‌های مدیریت شهری، یکی از مهم‌ترین راه‌های حفظ محیط زیست نیز محسوب می‌شود. در واقع تفکیک پسماند با هدف جداسازی مواد از یکدیگر به منظور جلوگیری از آلودگی بیشتر انجام می‌شود که در این صورت کاهش حجم و وزن پسماند را نیز به دنبال دارد. در این زمینه یکی از معضلات پیش روی مدیریت شهری مشارکت شهروندان در امر تفکیک پسماند است.»
وی در ادامه با تأکید بر مشارکت شهروندان در پیشبرد اهداف مدیریت شهری می‌گوید: «موضوع تعامل شهروندان در طرحهای زیست محیطی نه تنها در پایتخت که در کل دنیا به یکی از مهم‌ترین چالش‌های کلانشهرها تبدیل شده و بیشترین بودجه و وقت مدیریت شهری را به خود اختصاص داده است، زیرا که بر اساس آمار،سرانه روزانه تولید پسماند در کشورهای مختلف جهان به‌طور میانگین از حدود 700 گرم تا سه کیلوگرم متغیر است. این سرانه در تهران از ۸۰۰ گرم تا یک کیلوگرم در روز متغیر است که در مجموع حدود 9 هزار تن می‌شود.»
دکتر علیپور در ادامه با اشاره به تولید اجتناب‌ناپذیر پسماند می‌افزاید: «باید توجه داشته باشیم که شهروندان در بسیاری از جوامع در تلاشند تا با مصرف کمتر، پسماند کمتری تولید کنند، اما همچنان می‌توان گفت پسماند و نبود نظارت کافی بر مدیریت آن معضل جدیدی است که جهان را تهدید می‌کند.»
مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند ضمن دعوت از کلیه شهروندان تهرانی به مشارکت در کاهش تولید پسماند اظهار می‌دارد:«شهروندان تهرانی میتوانند با اقداماتی جزیی همانند به‌كارگیری ساک خرید پارچهای به جای كیسه‌های پلاستیكی یا اقدام در جهت یافتن كاربردهایی برای قوطی‌ها و بطری‌های مصرف شده، اصلاح الگوی خرید، استفاده دوباره از محصولات، استفاده کمتر از وسایل یک‌بار مصرف، تفکیک از مبدا و موارد این چنینی نقش مهمی در حفظ محیط زیست، منابع طبیعی و کاهش هزینه‌های مدیریت شهری ایفا کنند.»