نگاهی به اهمیت ورزش همگانی و تأثیر آن بر سلامتی روح و جسم- بخش نخست
زنگ سلامتی در برنامه روزانه با همت ورزشی
گالیا توانگر
برخی تصورشان بر این است که ورزش کردن مختص سن خاصی است و در میانسالی و سالمندی ورزش کردن را باید نادیده گرفت؛ این در حالی است که ورزش در جوانی باعث سلامت و نشاط شده و در میانسالی و سالمندی علاوه بر این دو مورد به توانمند‌سازی سیستم بدنی ما کمک قابل توجهی می‌کند. بنابراین ورزش کردن به‌صورت روزانه و همگانی‌ست. چنان چه می‌خواهید از بسیاری بیماری‌ها نظیر دیابت، بیماری‌های قلبی و عروقی و افسردگی و... در امان باشد باید ورزش را در برنامه روزانه خود از یک ربع تا 45 دقیقه بگنجانید و این مهم اصلا قابل حذف نیست.
تابستان‌ها به خصوص اوایل صبح و نیز خنکای عصرگاهی زمان مناسبی برای ورزش همگانی در پارک‌هاست. خوشبختانه در سال‌های اخیر از سوی نهادهای ذیربط به این مهم توجه بسیاری شده است. اگر می‌خواهید خانواده‌ای سلامت روح و جسم داشته باشید، ناگزیرید که اهمیت ورزش را در ذهن فرزندانتان نهادینه کنید و با یک برنامه‌ریزی سنجیده ورزش را به متن زندگی خانوادگی‌تان وارد سازید.
ابتلای شش میلیون نفر از جمعیت کشور به بیماری دیابت که پیش‌بینی می‌شود این رقم تا ۱۰ سال آینده به ۹ میلیون نفر افزایش پیدا کند، افزایش ۱۴ میلیون نفر به بیماری فشار خون و تبدیل شدن بیماری قلبی عروقی به دومین عامل مرگ و میر در کشور، ابتلاء بیش از ۴۰ درصد از مردم تهران به اضافه وزن و همچنین ابتلاء ۸۰ درصد دانش‌آموزان به ناهنجاری‌های اسکلتی و آمار پایین مشارکت مردم در ورزش همگانی نشان از بی‌توجهی به موضوع سلامت و فعالیت‌های بدنی است.
تفاوت‌های ورزش همگانی
با ورزش قهرمانی
ساده‌ترین تعریف این است که ورزش همگانی پرداختن عامه مردم به ورزش حتی در زمانی کوتاه با توجه به امکانات موجود و شرایط افراد است. این ورزش‌ها شامل ورزش‌هایی از جمله پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری، کوهپیمایی، دوهای عمومی و ورزش‌های بومی و محلی است.
هرچند ورزش همگانی یک عامل اساسی در تامین سلامتی و کیفیت زندگی افراد جامعه می‌باشد، ولی مردم بر اساس فرهنگ و نگرش، باورها و همچنین با توجه به ویژگی‌های فردی (سن، جنس، شغل) و وضعیت مادی خود در ورزش همگانی شرکت می‌کنند.
ناصر رستمی یک مربی ورزش همگانی در یکی از پارک‌های منطقه 14 شهر تهران برایمان درباره ورزش همگانی و کمیت و کیفیت آن توضیح می‌دهد: «توسعه ورزش همگانی یعنی مردم با کمترین امکانات و هزینه به سمت ورزش روی بیاورند و نیز دراین راه تلاش شود تا با همکاری سایر سازمان‌ها و ارگان‌ها از جمله صداوسیما و وزارت کشور و شهرداری‌ها بستری مناسب برای ورزش آماده سازد و به این منظور از طریق تبلیغات در صداوسیما و رسانه‌های گروهی برای آگاهی مردم به امر ورزش ایجاد انگیزه از طریق برگزاری جشنواره‌ها، مسابقات، سمینارها، کنگره‌ها و برگزاری کلاس‌های آموزشی، تهیه تجهیزات مورد نیاز مثل استقرار میزهای سیمانی تنیس روی میز، میزهای شطرنج در اماکن عمومی و ایجاد امکانات و آماده کردن زمین و وسایل ورزشی در اماکن عمومی (برای بسکتبال، والیبال، اسکیت و...) و تهیه پوستر، بروشور، کتاب، لباس و توزیع آنها در بین مردم سعی در گسترش ورزش و در نتیجه تندرستی و سلامتی در بین جامعه شود.»
وی ادامه می‌دهد: «فراموش نکنیم که ورزش همگانی با سلامت و نشاط مردم به‌طور مستقیم در ارتباط است و اگر به این مقوله توجه شود، قطعا خیلی از هزینه‌ها اُفت می‌کند، چرا که بیماری‌ها کمتر می‌شود. برای رشد ورزش همگانی در جامعه به ۳ فاکتور نیازمندیم: ایجاد انگیزه که باید برنامه‌ریزی خوبی صورت گیرد تا مردم جذب شوند. مسائل فرهنگی، باید این ورزش در فرهنگ خانواده‌ها قرار بگیرد. بسترسازی و ایجاد تجهیزات برای ورزش کردن.
بخش‌های اول و دوم خیلی مهم هستند. نگاهی به تأثیر ورزش بر سلامت جسمانی و روانی و میزان مشارکت مردم در دیگر کشورها نشان از اهمیت آن در زندگی دارد.
سازمان بهداشت جهانی با اعلام اینکه بیماری‌های قلبی باعث یک سوم مرگ و میر در جهان است، فعالیت منظم را باعث کاهش خطر مرگ ناشی از بیماری‌های قلبی می‌داند و در کنار آن کاهش فشار خون و خطر ابتلابه دیابت و سرطان روده و سرطان سینه در زنان از تأثیر مثبت ورزش است.»
مدارسی با حداقل امکانات ورزشی چگونه مجوز فعالیت دارند؟
علیرضا فارسی رئیس دانشکده علوم ورزشی و تندرستی دانشگاه شهید بهشتی تهران در پاسخ به این سؤال که آموزش و پرورش چه مقدار در افزایش فرهنگ ورزش کردن سهیم است؟ می‌گوید: «اساس و پایه ورزش همگانی از دوران مدرسه شکل می‌گیرد. در این دوران نقش جامعه، خانواده، مطبوعات رسانه‌ها و سخت‌افزارها و نرم‌افزارها می‌تواند به‌طور جدی مؤثر باشد؛ اما به نظر می‌رسد، شرایط مهیای فعالیت نبوده یا به‌طور جدی توجه نشده است. به‌عنوان مثال ما شاهد وجود مدارس غیرانتفاعی در کلانشهرها هستیم که بدون وجود سرانه ورزش و فعالیت ورزشی یا حداقل سرانه ورزشی در حال جذب دانش‌آموز با حداکثر شهریه ممکن هستند. سؤال اینجاست که مدرسه‌ای که فضای ورزشی نداشته باشد و متخصص ورزش برای ساعت ورزش نداشته باشد، چگونه اجازه ادامه فعالیت دارد؟ آیا این دانش‌آموزان نیاز حرکتی ندارند؟ آیا نیاز دانش‌آموزان فقط درس ریاضی و علوم و... است؟»
این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: «اگر ما دغدغه سلامت جسمانی در جامعه داشته باشیم، اصلا درس ریاضی را در دوران ابتدایی هم باید با حرکت و ورزش تدریس کرد. این مقوله در آموزش و پرورش در مدارس در شهرها و روستاهای کوچک بیشتر نمایان می‌شود که به دلیل کمبود امکانات حداقل شرایط لازم برای فعالیت ورزشی وجود ندارد؛ لذا عدم توجه و در اولویت قرار ندادن ورزش و فعالیت بدنی ذهن کودک، نوجوان، جوان، بزرگسال و سالمند را به گونه‌ای بارور می‌کند که این مقوله اصلاً مقوله مهمی نیست و این چنین فرهنگ‌سازی برای ورزش از رده‌های مختلف سنی به‌ویژه دوران کودکی شکل می‌گیرد.»
ورزش، ضرورتی برای دختران نوجوان
آمار ناهنجاری‌های جسمانی موجود میان کودکان و نوجوانان، به‌ویژه دختران از جمله: کجی، گودی و گردی پشت، کف پای صاف، پای ضربدری و پرانتزی که توسط معاونت تربیت بدنی وزارت آموزش و پرورش گزارش شده است و توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی آمار سکته‌های قلبی میان جوانان ایرانی و آمار بیمارانی که تحت عمل قلب باز یا بالن آنژیوگرافی است، نرخ بالا‌ی ابتلای زنان ایرانی به پوکی استخوان نسبت به نرخ جهانی آن، که توسط پایگاه اطلا‌ع رسانی پزشکان ایران گزارش شده است.
رودابه حسنی یک دبیر ورزش توضیح می‌دهد: «انجام تحرکات جسمی‌منظم نه تنها به افزایش آمادگی جسمانی می‌انجامد، بلکه برای تقویت روح و روان نیز مفید است. باید توجه داشت به‌ویژه برای تامین نشاط روحی دختران نوجوان و اصلاح نواقص جسمی و حرکتی آنها گزینه ورزش روزانه جزء ضروریات است.»
این فرهنگی در ادامه می‌گوید: «علاوه بر زنگ ورزش در مدارس که محدود و مشخص است، ورزش‌های همگانی یکی از بهترین و مهم‌ترین مواردی است که طی آن می‌توان از برنامه‌های جمعی و مشارکت اجتماعی برای بهبود فضای جامعه بهره گرفت. بهبود روحیه جمعی و حفظ نشاط جامعه از جمله مواردی است که در سایه ورزش‌های همگانی تا حدود زیادی برآورده خواهد شد.
دوهای همگانی که با مشارکت گرومی مردم صورت می‌گیرد در پرتو اهدافی که در ورای آن تعریف می‌شود، می‌تواند به ارتقای روحیه انسانی در میان اقشار مختلف جامعه و دختران و زنان کمک قابل توجهی داشته باشد.
ساختار جوامع کنونی به‌گونه‌ای است که با هرچه ماشینی‌تر شدن شهرها و حتی روستاها، فعالیت فیزیکی افراد به‌طور فزاینده‌ای رو به کاهش رفته است، بنابراین ضرورت برگزاری ورزش‌های همگانی اعم از دوهای دسته جمعی، کوهپیمایی، پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری و... هر روز بیشتر احساس می‌شود.»
نقش مهم ورزش همگانی
در سلامت و نشاط اجتماعی
احمد گواری نائب‌رئیس فدراسیون ورزش‌های همگانی می‌گوید: «ورزش‌های همگانی نقش مهمی در سلامت، ایجاد شور و نشاط اجتماعی و همچنین داشتن انرژی مثبت بین مردم دارند و باید برای گسترش این ورزش‌ها تلاش کرد. بر خلاف دیگر رشته‌های ورزشی که تنها بخشی از جامعه هدف خود را زیر پوشش قرار می‌دهند، مخاطب ورزش‌های همگانی عامه مردم هستند و به همین دلیل انتظارات در این حوزه برای ارتقای این نوع ورزش‌ها بیشتر است.»
وی می‌افزاید: «باید از همه ظرفیت‌های موجود برای اعتلای این ورزش بهره گرفت و با ایجاد تعامل با دیگر دستگاه‌ها از ظرفیت غنی آموزش و پرورش، توان شهرداری‌ها و بخش کارگری بیشتر استفاده کرد. شاید عده‌ای در قالب کمیته‌ها در هیئت‌ها فعالیت داشته باشند، اما بیشتر هیئت‌های ورزشی ما در کشور توسط یک فرد اداره می‌شود و نیاز است از تفکر و ایده دیگر صاحب‌نظران در این حوزه‌ها بیشتر استفاده شود.»
نائب‌رئیس فدراسیون ورزش‌های همگانی در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «اگر فردی دلسوز و علاقه‌‌مند به این رشته در راس هیئت ورزش همگانی در استان‌ها قرار گیرد، بدون شک شاهد موفقیت‌های بیشتری در این حوزه خواهیم بود.»
نقش شهرداری در توسعه
ورزش همگانی در تابستان 98
«گل‌محمدی» مدیرکل اداره ورزش و جوانان استان تهران به بیان نظرات و تجربیات خود در جهت همگانی شدن ورزش پرداخته و با بیان اینکه برای تأثیرگذاری بر مردم و نهادینه ساختن ورزش در سبد خانوار حضور و مشارکت مسئولان ورزش در تمام عرصه‌های ورزشی ضروری است، می‌گوید: «از تمام ظرفیت‌های موجود در شهر استفاده کنیم و با زیر پا گذاشتن وجدان کاری در حق مردم شهرمان جفا نکنیم.
ورزش راهکاری مناسب برای کاهش استرس ناشی از شهرنشینی و بیماری‌ها است. مسئولان ورزش نباید کار خود را دست‌کم بگیرند و باید بدانند با انجام دقیق وظیفه خود و خدمت صادقانه به مردم خشنودی خداوند را از آن خود خواهند کرد. بهتر است طوری برنامه‌ریزی شود که یارانه‌های ورزشی به مناطق محروم و افراد کم برخوردار اختصاص یابد تا همه مردم شهر بتوانند ورزش کنند.»
اجرای مزایده مجموعه‌های ورزشی، مشارکت در اجرای ویژه برنامه‌ها مانند پیاده راه‌ها و خیابان ورزش، راه‌اندازی سیستم مالی فاینانس، ارائه لایحه تعرفه بهره‌برداری از اماکن ورزشی از جمله مواردی است که «رباطی» سرپرست سازمان ورزش شهرداری تهران به آنها می‌پردازد. وی همچنین پیرامون استفاده بهینه از دو هزار و هشتصد متر فضای بلا استفاده در اماکن ورزشی و درآمدزایی از این طریق سخن می‌گوید.
رباطی تصریح می‌کند: «در سه ماهه ابتدایی سال اقداماتی نظیر راه‌اندازی کارگروه ویژه معلولان و توان یابان با همکاری اداره سلامت شهرداری در راستای خدمت‌رسانی مطلوب به این اقشار و مناسب‌سازی اماکن ورزشی تابعه و کمک به مناطق سیل‌زده کشور بدون دخل و تصرف در بودجه و پیگیری اعتبارات و نقدینگی ورزش در ستاد و ادارات تربیت بدنی انجام شده است.
بر اساس رویکردهای سازمان ورزش در حوزه ورزش همگانی ایجاد فضای مناسب برای تفریح شهروندان لازم است. ماموریت سازمان ورزش توسعه ورزش همگانی است و به اعتقاد من تجلی آن در تفریحات ورزشی صورت می‌گیرد و ما باید بتوانیم خانواده‌ها را درگیر این‌گونه رویدادها کنیم تا نهاد خانواده در زندگی ماشینی امروز به فراموشی سپرده نشود.»
وی در پایان می‌گوید: «پیگیری من برای اجرای مستمر و جدی برنامه خیابان ورزش این است که فارغ از نوستالوژی ورزش و بازی در خیابان، می‌توانیم اعضای خانواده را توام با یکدیگر در یک برنامه فرهنگی و تفریحی کنار یکدیگر داشته باشیم این یک موضوع ضروری جامعه امروز است. اجرای رویدادهای ورزشی با رویکرد بومی و محلی و حفظ هویت محله‌ای می‌تواند در جهت توسعه ورزش بین مردم بسیار کمک کند.»