داستان کنکور در ایران از وقتی شروع شد که همه می‌خواستند دکتر شوند! رقابت برای ورود به دانشکده پزشکی دانشگاه تهران پایه‌گذار امتحانی سراسری در ایران شد که زندگی نسل‌ها را تغییر داد و خاطره‌ها و نوستالژی‌های فراوان باقی گذاشت. تا دهه ۴۰ شمسی هر دانشگاهی در ایران، شیوه‌ای متفاوت برای گزینش دانشجو داشت؛ امتحان یا مصاحبه علمی. دانشگاه‌ها محدود بودند و البته متقاضیان تحصیل هم محدود؛ دانشگاه تهران، دانشگاه پلی تکنیک (امیرکبیر فعلی)، دانشگاه ملی (شهید بهشتی فعلی)، فردوسی مشهد، جندی‌شاپور اهواز (شهید چمران فعلی) و دانشگاه پهلوی (دانشگاه شیراز فعلی) بودند و ظرفیت‌هایی که تکمیل نمی‌شد. تا این‌که به‌تدریج تقاضای ورود به دانشگاه افزایش یافت و شرایط تغییر کرد. کنکور آمد و ماندگار شد. بزرگ‌ترین رویداد علمی کشور رقابتی است همگانی که استعدادها را در دورافتاده‌ترین نقاط ایران نیز شناسایی می‌کند و شاید مزیت مهم و دلیل ماندگاری‌اش همین باشد. این روزها که داوطلبان ورود به دانشگاه‌ها منتظر اعلام نتایج هستند مروری کرده‌ایم بر کارنامه ۵۶ ساله کنکور!
سال 42؛ نخستین کنکور ایرانی
پزشکی اولین رشته‌ای بود که در دانشگاه‌های ایران پرطرفدار شد. نخستین بار در دانشکده پزشکی دانشگاه تهران به دلیل تعداد زیاد متقاضیان امتحانی هماهنگ برگزار شد. بعد دانشکده‌های حقوق و فنی نیز امتحان ورودی برگزار کردند. شرایط چنین بود که اغلب متقاضیان ورود به دانشگاه ابتدا در امتحان دانشکده پزشکی شرکت می‌کردند و اگر قبول نمی‌شدند، می‌رفتند سروقت باقی رشته‌ها و دانشکده‌ها. سال‌ها وضعیت بر همین منوال بود تا این‌که در سال ۱۳۴۱ قرار شد امتحانی سراسری برای دانشگاه‌ها برگزار شود. مشکل این بود که متقاضیان باید بارها از سراسر ایران به تهران و سایر شهرها سفر می‌کردند تا در امتحانات دانشکده‌های مختلف شرکت کنند. برای رفع این مشکل و با ایده برگزاری امتحانی باکیفیت بالاتر برای تعیین دقیق‌تر سطح علمی افراد نخستین امتحان سراسری دانشگاه‌ها در سال ۱۳۴۲ برگزار شد؛ نخستین کنکور ایرانی. این کنکور را هیئت مسابقات ورودی دانشگاه‌ها برگزار می‌کردند؛ هیئتی تازه تأسیس از اساتید و مسئولان دانشگاه‌های ایران. اما شیوه برگزاری کنکور و مشکلاتی که برای هماهنگی‌ها پیش آمد با انتقاد جامعه علمی مواجه شد و دوباره وضعیت به روال سابق بازگشت.
کنکور با سؤالات جواب کوتاه!
در دهه ۴۰ دانشگاه‌های جدیدی از راه رسیدند؛ ازجمله دانشگاه صنعتی شریف فعلی و دانشگاه رضائیه (ارومیه فعلی). تب تحصیلات دانشگاهی هم در جامعه مدام بالا می‌رفت و کنکور سراسری همچنان روشی مناسب برای پذیرش دانشجو به‌نظر می‌رسید. با تأسیس وزارت علوم و راه‌اندازی واحدی با نام مرکز آزمون‌شناسی در سال ۱۳۴۷ دوباره برگزاری کنکور سراسری در دستور کار قرار گرفت؛ اتفاقی که سال ۱۳۴۸ رخ داد. چهارشنبه ۱۵ مرداد سال ۴۸ کنکوری با شرکت ۴۷ هزار و ۷۰۳ نفر برگزار شد؛ ۱۲ دانشگاه بود با ۳۰ رشته تحصیلی. این آزمون به‌صورت سؤالات پاسخ کوتاه (به‌جای تستی) برگزار شد و داوطلبان همزمان با آزمون ۱۰ رشته را انتخاب کردند. نکته مهم این‌که منابع سؤالات ناشناخته بود و داوطلبانی که از امتحان بیرون آمدند نخستین نسل ایرانی‌هایی بودند که سختی کنکور را درک کردند! ازآن‌پس کنکور به‌طور مرتب برگزار شد و به همین دلیل آزمون سراسری سال ۴۸ نخستین کنکور ایران معرفی می‌شود.
کنکور 57
سال ۱۳۵۴ به‌جای مرکز آزمون‌شناسی، سازمان سنجش آموزش کشور تأسیس شد تا کنکور وارد مرحله‌ای جدید شود. از آن سال معدل امتحانات نهایی ششم متوسطه و نوع مدرک (دیپلم ریاضی، طبیعی و ادبی)، جنسیت، وضعیت نظام‌وظیفه و سهمیه منطقه نیز در قبولی کنکور تأثیر داشت. البته در سال ۵۷ این شرایط دیگر اعمال نشد. کنکور آن سال کنکوری بود در بحبوحه تحولات انقلابی. آن سال‌ها ۱۷۰ هزار دانشجو داشتیم که در 150 رشته، تحصیل می‌کردند. کنکور در سال ۵۸ هم اجرا شد ولی پس ‌از آن برای انقلاب فرهنگی، دانشگاه‌ها تعطیل شدند و کنکور هم از این قاعده مستثنی نبود.
دانشگاه‌های جدید آمدند
سال ۶۱ دوباره کنکور آمد و فقط برای رشته‌های پزشکی، فنی و مهندسی، کشاورزی، الهیات و معارف اسلامی برگزار شد. سهمیه‌ها نیز از همین سال آمدند؛ سهمیه مناطق، رزمندگان و.... در این بین دانشگاه آزاد هم در همین سال تأسیس شد و کنکوری با حضور ۳۲ هزار نفر در شهرهای بزرگ ایران برگزار کرد. در این کنکور ۳ هزار نفر برای تحصیل در ۹ رشته برگزیده‌شدند. طی سال‌های بعد ظرفیت دانشگاه‌های دولتی و تعداد رشته‌ها افزایش یافت و کنکور مدام به مسابقه‌ای بزرگ‌تر و حساس‌تر تبدیل می‌شد. به دلیل تقاضای فزاینده برای ورود به دانشگاه نیز به‌تدریج دانشگاه‌های پیام نور، شبانه، غیرانتفاعی و مراکز‌ تربیت ‌معلم به ظرفیت پذیرش دانشجو افزود و کنکور هرسال با داوطلبان بیشتری برای تحصیل در رشته‌های بیشتر برگزار شد.
سالی یک میلیون داوطلب!
رکورد تعداد داوطلبان در سال ۱۳۸۱ شکست؛ یک‌میلیون و ۸۰۰ هزار نفر. در واقع سال‌های 79 تا ۸۲ را به دلیل تعداد زیاد داوطلبان سخت‌ترین دوره‌های کنکور می‌دانند. پس‌ازآن هر سال حدود یک‌میلیون نفر در کنکور شرکت می‌کنند؛ کمی بیشتر یا کمتر. البته ظرفیت پذیرش دانشجو نیز به تدریج افزایش یافته است. در کنکور امسال یک‌میلیون و ۱۱۹ هزار نفر شرکت کرده‌اند.
نظام قدیم؟ نظام جدید؟
همین‌طور که دانشگاه‌ها و رشته‌های تحصیلی زیاد می‌شد دردسرهای جدیدی هم رخ می‌داد. از همه مهم‌تر مشکلات مربوط به دوری راه دانشجویان از محل زندگی شان و دردسرهای سکونت دانشجویی در شهرهای کوچک و بزرگ ایران. از سال ۷۱ امکان انتخاب دانشجو در بیشتر رشته‌ها به‌صورت بومی و براساس تقسیم‌بندی استان، ناحیه و قطب آموزشی انجام شد و تعداد رشته‌های قابل انتخاب نیز از ۱۵۰ رشته به ۱۰۰ رشته کاهش یافت.
سال ۷۵ دیپلمه‌های نظام جدید رسیدند پشت دروازه دانشگاه‌ها و کنکور ۲ مرحله‌ای شد. سال بعد کنکور فقط برای نظام قدیمی‌ها ۲ مرحله‌ای بود. از سال ۷۷ نیز کنکور در یک مرحله و در ۵ گروه علوم ریاضی و فنی، علوم تجربی، علوم انسانی، زبان‌های خارجی و هنر برگزار می‌شود. از سال ۹۲ کنکور سراسری و کنکور دانشگاه آزاد با هم ادغام شد تا همچنان یک کنکور بزرگ و سرنوشت ساز داشته باشیم! ایران حالا ۲۵۷۰ دانشگاه دارد با حدود ۳ میلیون و ۸۰۰ هزار دانشجو.
دیدن نخبگان در روزنامه‌!
امتحان کنکور برای نسل‌های مختلف ایرانیان خاطره‌ساز بوده است؛ دست‌کم خاطره‌های شخصی به‌جای گذاشته است. اما خاطره‌های جمعی هم هستند و از همه جالب‌تر این‌که یک روز در سال جلوی دکه‌های روزنامه فروشی صف می‌شد و آن روز اعلام نتایج کنکور بود. خیلی‌ها هم ذوق داشتند که اگر بشود، نام اقوام و دوستانشان را زودتر در روزنامه ببینند و بتوانند مژدگانی بگیرند.
به نقل از فارس؛ از همه نوستالژیک‌تر این‌که عکس نفرات اول کنکور در صفحه اول روزنامه‌ها چاپ می‌شد و دیدن عکس این نخبگان و دانستن نامشان برای خیلی‌ها جذاب بود. حتی تا مدت‌ها روزنامه مربوط به برگزیدگان کنکور دست به دست می‌شد و نام این افراد در جامعه و در میان مردم عادی مطرح بود و تکرار می‌شد.
کنکور می‌رود؟
کنکور علاوه بر ایران در چین، کره جنوبی، ‌ترکیه، روسیه، فرانسه و اسپانیا نیز برگزار می‌شود. چینی‌ها بزرگ‌ترین کنکور جهان را دارند با 10 میلیون داوطلب! با این حال چون اغلب دانشگاه‌های معتبر دنیا از طریق آزمون ورودی اختصاصی دانشجو می‌پذیرند چند سالی است زمزمه برچیده‌شدن کنکور به گوش می‌رسد ولی به نتیجه نمی‌رسد.
به‌ویژه آن که با وجود افزایش ظرفیت دانشگاه‌ها اما هنوز رشته‌های پرطرفدار در ایران زیادند و رقابت شدیدی هم هست برای تحصیل در دانشگاه‌های دولتی.