آب‌های پاییز پربارش را با آبخیزداری مهار کنیم
حسین اردکانی، از بنیان‌گذاران علم هواشناسی در ایران؛ بارش‌های گسترده‌ای را در پاییز امسال نسبت به سال‌های قبل پیش‌بینی کرده است. ایشان همچنین تمرکز این بارش‌ها را بیشتر بر روی مناطق شمالی کشور دانسته است. در دهه اول مهرماه نیز شاهد قسمتی از این بارش‌ها در شمال کشور بودیم که خسارات مالی و جانی گسترده‌ای را نیز در برداشت. این سیلاب‌ها که فقط به مناطق شمالی هم اختصاص ندارد در حالی به کشور خسارات جانی و مالی وارد می‌کند که فریادهای کمبود آب و خشک‌سالی در فصول کم بارش از مردم و مسئولین بلند است. مردم که به آمارها دسترسی ندارند و بر اساس مشاهدات تجربی خود قضاوت می‌کنند هر بار در فصل کشاورزی با یکدیگر به بحث و جدل می‌پردازند. از طرف دیگر مسئولین درحالی‌که به آمارها دسترسی دارند برای توجیه کم‌کاری خود از مردم تقاضای صرفه‌جویی دارند. همچنین شنیده ایم که مسئولین می‌گویند نزدیک به 90٪ از آب کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود. این گفته‌ها در حالی است که فقط 44درصد از آب مصرفی کشور (نه آب حاصل از بارش یا وارد شده به کشور از طریق رودهای کشورهای همسایه) به بخش کشاورزی مربوط می‌شود. سهم مصرف مردم را هم که در نظر بگیریم بازهم به اعداد محدودی می‌رسیم. این شرایط در حالی هرسال وخیم‌تر می‌شود که فقط در دو روز بارش در مازندران 300 میلی‌لیتر که برابر با میانگین بارش یک سال کشور است اتفاق افتاده است. این میزان بارش نه‌تنها مورداستفاده قرار نمی‌گیرد بلکه هفتاد درصد آب کشور (حاصل‌شده از دو مجرای بارش و ورودی از رودهای کشورهای همسایه) از طریق باد و آفتاب تبخیر می‌شود.
کشورهای دیگر
برای مقابله با تغییر اقلیم چه کردند؟
شرایط در حالی این‌گونه پیش می‌رود که تغییر اقلیم و فریادهای کم‌آبی فقط خاص کشور ما نبوده و بعضاً در برخی از کشورهای دنیا سال‌هاست که حل‌شده است. به‌طور مثال می‌توان به کشورهای آمریکا، انگلیس، آلمان، هند، روسیه، چین، پاکستان و دیگر کشورهای شرق آسیا ‌اشاره کرد. در چین طی 50 سال گذشته با احیای پوشش‌های گیاهی در اطراف رودهای کوچک به‌ویژه در شمال غربی چین با بیابان‌زدایی با کمبود آب و سیلاب‌هایی که در صورت عدم وجود پوشش گیاهی ایجاد می‌شود مقابله شده است. چین همچنین برای مبارزه با کمبود آب در کشورش به خاطر افزایش جمعیت طرح‌های آبخیزداری که در ادامه تشریح خواهیم کرد را پیگیری کرده است؛ به همین منظور خردادماه امسال بانک جهانی با تخصیص 600میلیون دلار به چین برای اجرای طرح‌های حفاظت از منابع آب موافقت کرده است. اما در ایران هم‌ اجرای آبخیزداری و هم راه‌حل‌هایی همچون هدایت اعتبار برای فراهم کردن سرمایه لازم در حجم کمتری انجام می‌شود. در آمریکا ارتش و اداره محیط‌زیست این کشور با سرمایه‌گذاری بر روی رود کنتیکات این کشور باعث احیای محیط‌زیست در آن منطقه شدند. آمریکا همچنین در آتلانتا با تخصیص بودجه یک میلیارد دلاری به طرح‌های آبخیزداری درصدد مبارزه با بحران آب در این شهر برآمده است.
آبخیزداری روشی است که در آن با احداث بندها و خشکه‌گیری، تغییر مسیر آب و... به تمرکز بیشتر آب بر سطح زمین پرداخته می‌شود تا بانفوذ آب در زمین، این ماده حیاتی در آنجا ذخیره شود. با این کار آب از دو عامل اصلی تبخیر یعنی آفتاب و باد دور خواهد شد. علاوه‌بر جلوگیری از تبخیر، آبخیزداری محاسن دیگری ازجمله کاهش رسوب‌گذاری در پشت سدها، رودخانه‌ها و نهرهای کوچک، حاصلخیزی زمین‌های کشاورزی، افزایش محصولات آن، جلوگیری از فرسایش خاک، جلوگیری از توفان شن و ماسه و...نیز دارد.
موانع آبخیزداری در ایران چیست؟
با تمام این محاسن اما در ایران به آبخیزداری به‌عنوان یک‌راه‌حل برای مقابله با چالش‌های موجود بخصوص منابع آب توجه نمی‌شود. مهر تأیید این مدعا نیز عدم تحقق 8میلیون هکتار سطح پیش‌بینی‌شده برای آبخیزداری در برنامه توسعه پنجم بود. آبخیزداری در کشور ما با مشکلات و موانع بزرگی دست‌وپنجه نرم می‌کند، یکی از این موانع کمبود اعتباراست. برای مثال برای اجرای سطح پیش‌بینی‌شده در کشور بودجه‌ای بالغ‌بر 19هزار میلیارد تومان در نظر گرفته شده بود که با توجه به آمارها نمی‌توان هیچ عدد خاصی را به بودجه تخصیص داده شده برای این مهم یافت و نزدیک‌ترین آمار ارائه شده نیز فاصله زیادی با 19هزار میلیارد دارد. دیگر مشکل مهم بر سر راه این طرح عدم اختیارات کافی نهاد اجرایی‌کننده آبخیزداری یعنی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری ذیل وزارت جهادکشاورزی است. این سازمان نه‌تنها قسمت بسیار اندکی از بودجه منابع آب را به خود اختصاص داده بلکه هر زمان که بخواهد این طرح را اجرا کند باید با وزارت قدرتمند نیرو بر سر مدیریت آب جدل کند چراکه وزارت نیرو به دلیل کاهش آب پشت سدها با این طرح مخالفت می‌کند.
در آخر باید خاطرنشان کرد برای اجرایی شدن آبخیزداری لازم است مواردی ازجمله روشنگری هر چه بیشتر در مورد آبخیزداری و تشریح ابعاد آن برای مردم و مسئولین و مشخص کردن مسئول این خسارات در قبال عدم انجام این اقدام راهبردی برای مدیریت منابع آبی، انجام شود. درواقع با تداخلی که در اختیارات مدیریت منابع آب کشور بین وزارت جهاد کشاورزی و وزارت نیرو وجود دارد نمی‌توان در زمان ایجاد خسارات یکی از این دو وزارت خانه را به‌طور مشخص خطاب قرارداد. دراین‌بین باید توجهی ویژه به احیای پوشش‌های گیاهی در نقاط مختلف کشور و در کنار آن جلوگیری از تخریب‌های گسترده پوشش گیاهی در شمال کشور نیز انجام شود.
منبع:تسنیم