ضرورت مشورت و همفکری در تمام ابعاد زندگی - بخش پایانی
توکل و توسل ریسمان رهایی از مشکلات
فریده شریفی
این واقعیتی است که اگر انسان در مسیر زندگی کسی را نداشته باشد که با او تبادل نظر کند، احساس تنهایی و غربت خواهد کرد و در نتیجه نمی‌تواند نقش و وظایف خود را با اعتماد و اطمینان کامل انجام دهد. روانشناسان معتقدند که همفکری با دیگران، احساس کارآمدی در فرد را افزایش می‌دهد و شخص مشورت کننده با اطمینان خاطر بیشتری به تصمیم‌گیری می‌پردازد. خداوند نیز توفیق خود را شامل حال کسانی خواهد کرد که از اندیشه دیگران استفاده می‌کنند و این تعبیری است که امام سجاد(ع) در مورد مشورت فرموده‌اند: «اگر کسی از شما نظرخواهی و مشورت خواست او را راهنمایی کنید که رضای خداوند در آن است.»
نقش توکل و توسل
از امام جواد(ع) چنین روایت شده است: سه چیز است که هر کس آن را مراعات کند پشیمان نگردد، اجتناب از عجله، مشورت کردن و توکل بر خدا در هنگام تصمیم‌گیری.
هنگامی که صحبت از مشورت و تبادل‌نظر با دیگران به میان می‌آید معمولا در اذهان عمومی شخص مشورت‌دهنده و مشاور یک فرد سالمند، باتجربه و غالبا کهنسال در نظر گرفته می شود که به قول معروف مویی سپید کرده و سرد و گرم روزگار را چشیده باشد اما آیا نمی‌توان با جوانان مشورت کرد و اصولا جوانان چه نقشی می‌توانند در مشورت دادن ایفا نمایند؟
از دیدگاه اسلام جوانانی که به بلوغ می‌رسند به عنوان مشاور پدر و مادر می‌توانند به حساب آیند و نه تنها خواسته‌ها و اندیشه‌های آنان را باید مورد توجه قرار داد بلکه از نظرات مفید و سازنده آنها نیز باید بهره گرفت، بنابراین توجه به خواسته‌ها و اندیشه‌های جوانان امری لازم و ضروری برای پدر و مادرها می‌باشد.
یک کارشناس جامعه‌شناسی در این‌باره معتقد است، مشورت به معنای دور هم جمع شدن و ارتباط کلامی و عاطفی میان والدین و فرزندان است، چیزی که امروزه کمتر پیدا می‌شود چرا که همه جوانان و حتی پدرها و مادرها سرشان در گوشی‌های تلفن‌همراه و غرق شدن در فضای مجازی است.»
وی اضافه می‌کند: «عدم تبادل نظر با افراد خانواده، صحبت نکردن و نزدیک نبودن افراد خانواده با یکدیگر یکی از عواملی است که موجب شده جوانان احساس تنهایی و انزوا کنند و هدف مشخص و روشنی در زندگی نداشته باشند در حالی که اگر اعضای خانواده وقت بیشتری برای یکدیگر صرف کنند و به جای گم شدن در کلاف پیچیده شبکه‌های مجازی به گفت‌وگوی صمیمانه، درد دل، راز و نیاز و همفکری با یکدیگر بپردازند سریع‌تر به نتیجه می‌رسند و می‌توانند شاهد موفقیت و پیروزی خود در تمام مراحل زندگی باشند.» «سولماز»
22 ساله که تاکنون چند بار امتحان کنکور داده اما در رشته تحصیلی مورد علاقه خود قبول نشده درباره نقش مشورت در تصمیم‌گیری‌های جوانان می‌گوید: «مشکل جوانان امروزی این است که دوست دارند مستقل باشند و خودشان از عهده تمامی مسائل برآیند. به همین دلیل تلاش‌هایی که از سوی والدین برای انتخاب راه آینده آنان صورت می‌گیرد نمی‌پذیرند، در حالی که اگر از همان ابتدا با مشورت کردن با خانواده و معلمان و مربیان دلسوز راه خود را انتخاب کنند هیچ‌گاه پشیمان نخواهند شد.»
وی خاطر نشان می‌کند: «در مورد من هم دقیقا همین مسئله وجود داشت که می‌خواستم به تنهایی تصمیم بگیرم و از کمک هیچ فردی و یا حتی مشاورین تحصیلی استفاده نکنم بنابراین در هنگام انتخاب رشته به خودم متکی می‌شدم و همین مسئله باعث عدم موفقیت من شد.»
مشورت در امر ازدواج
پیامبر گرامی اسلام (ص) درباره اهمیت مشورت در امر ازدواج می‌فرماید: «اگر هر یک از شما بخواهند دختر خود را شوهر دهد نخست با دختر مشورت نماید. اگر سکوت کرد، سکوت او همان اجازه اوست.»
دختر و پسری که در آستانه امر ازدواج هستند و می‌خواهند زندگی مشترک تشکیل دهند باید از حداکثر فرصت‌ها برای گفت‌وگو و بیان نقطه نظرهای خود استفاده کنند و با والدین و افراد با تجربه و کارآزموده نیز مشورت کنند تا درک متقابلی از یکدیگر برایشان حاصل شود و با دقت و هوشیاری کافی به این امر مقدس مبادرت کنند. مرحوم «طبرسی» در مکارم الاخلاق از پیامبر اعظم (ص) چنین روایت می‌کند: «فرزند آدمی در هفت سال اول زندگی سرور و بزرگ است در هفت سال دوم مطیع و فرمانبردار و در هفت سال سوم یعنی سنین 15 تا 21 سالگی مشاور پدر و مادر است و می‌توان از او برای بسیاری از مسائل مشورت گرفت.» بدین ترتیب می‌توان با این اقدام اهمیت و جایگاه او در خانواده را مشخص ساخت و در واقع والدین به او یاد خواهند داد که در هرکاری مشورت لازم و ضروری است و موفقیت در کارها را تسریع خواهند بخشید.
خانم «فانی» خانه‌دار در زمینه مشورت با اعضای خانواده در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان می‌گوید: « هنگامی که دخترم می‌خواست ازدواج کند چندین خواستگار داشت که به عقیده من همه آنها از شرایط مناسب و ایده‌آلی برای ازدواج برخوردار بودند بنابراین انتخاب کردن مسئله مشکلی بود که من این مسئله را با دخترم در میان گذاشتم و با او مشورت کردم و شرایط هر خواستگار را برای او بازگو نمودم تا با دقت و مطالعه کافی انتخاب خود را انجام دهد البته با پدر و دیگر نزدیکان و خویشاوندان باتجربه و دنیا‌دیده نیز مشورت کردم و در انتخاب همسر مناسب به دخترم یاری نمودم.»
وی اضافه می‌کند: «اصولا نه تنها در مورد مسئله ازدواج بلکه در هر مسئله یا مشکلی که برای خانواده پیش می‌آید با فرزندان خود مشورت می‌کنم و به این طریق به آنها نشان می‌دهم که چه‌قدر برای تفکر و اندیشه آنان احترام قائل هستم تا از این طریق هم استعدادهای عقلی نهفته در وجودشان به سوی خلاقیت و استقلال فکری متمایل شود و هم جرات و جسارت نظر دادن در مورد مسائل مختلف را پیدا کنند و بعدها خودشان الگوی دیگران به ویژه فرزندانشان شوند و مشورت و همفکری را به آنها بیاموزند.» یکی از حقوقی که والدین نسبت به فرزندانشان دارند مشورت با آنان در هنگام ازدواج است، والدین باید نظر فرزندان خود را درباره همسر آینده جویا شوند تا آنها با فراغ بال و اطمینان خاطر بیشتری به انتخاب همسر بپردازند.
انتخاب اصلح
معصومه طاهریانپور روانشناس و کارشناس مسائل اجتماعی در این باره می‌گوید: «یکی از اهداف اصلی نگرش اسلامی درباره مشورت انتخاب اصلح می‌باشد. کسی که در هنگام وارد آمدن گرفتاری، مشکل و سختی فقط به توانایی‌های خودش اتکا نمی‌کند و می‌خواهد از نظر و رأی دیگران هم استفاده کند مسلما به راه حل مناسبی خواهد رسید، راه حلی که درصد خطا و اشتباه در آن بسیار کم و متقابلا موفقیت زیادی در آن موجود است. انتخاب بدون عیب و نقص یا بهتر بگویم انتخابی که در آن اشتباه کمتری وجود داشته باشد حاصل همفکری و مشورت با دیگران است و جوان‌هایی که با مشورت کردن به انتخاب همسر می‌پردازند مسلما در زندگی موفق‌تر و خوشبخت‌تر هستند و امکان جدایی و خدای ناکرده طلاق در زندگی آنان کمتر است.»
به گفته این کارشناس اجتماعی، متاسفانه امروزه علت افزایش طلاق در جامعه به خاطر این است که جوانان خود را عقل‌کل می‌دانند و می‌خواهند همه چیز را خودشان تجربه کنند و فکر و اندیشه دیگران را قبول ندارند. به همین دلیل تصمیم‌گیری‌های عجولانه و اشتباهی را در پیش می‌گیرند که به غیر از شکست و پشیمانی برایشان سودی ندارد. در حالی که اگر از ابتدا با مشورت کردن با دیگران مسیری را انتخاب کنند احتمال ناکامی و شکست در آن بسیار پایین است.
وی همچنین می‌گوید: «البته تجربه در زندگی انسان‌ها ارزش زیادی دارد و افراد باتجربه برکت زندگی انسان هستند، اما چه بهتر که افراد از تجربه دیگران درس بگیرند و سعی کنند که خودشان راه اشتباه و خطا را در پیش نگیرند، امروزه شرایط به گونه‌ای است که با توجه به پیچیدگی و گستردگی مسائل و اطلاعات، یک نفر قادر به شناخت همه مسائل و به دست آوردن اطلاعات و تجربه لازم در مورد یک مسئله نیست بنابراین بهتر آن است که از تجربه و اطلاعات دیگران برای رسیدن به راه حل‌ها استفاده نماید.»
تصمیم بدون مشورت خطرناک است
مشورت و بهره‌گیری از فکر و اندیشه دیگران در تمام مراحل زندگی لازم و ضروری است اما مشورت کردن تابع شرایط و ویژگی‌های خاصی است و درباره هر چیز و با هر کس نمی‌توان مشورت کرد.
معمولا در مواقع حساس و تصمیم‌گیری‌های مهم مانند انتخاب رشته تحصیلی، انتخاب همسر و شغل جوانان به تنهایی نمی‌توانند تصمیم بگیرند و نیاز به همفکری با دیگران دارند اما در مورد مسائل کم‌اهمیت‌تر و روزمره و عادی باید خودشان تصمیم‌گیری کنند و راه درست را انتخاب کنند تا تجربه‌ای باشد برای تصمیم‌گیری‌های مهم‌تر و کلان‌تر.
عتیقه‌زاده دانشجوی رشته روانشناسی در این باره می‌گوید: «همان‌گونه که تصمیم‌گیری بدون مشورت خطرناک است و ممکن است به شکست منجر شود، مشورت بیش از اندازه هم ممکن است باعث سردرگمی، شک و تردید و سلب اعتماد به نفس شود. بنابراین در هنگام مشورت باید نهایت دقت به عمل آید تا مشورت نتیجه مثبت و موفقیت‌آمیزی داشته باشد.»
وی اضافه می‌کند: «نهاد خانواده مهم‌ترین و اساسی‌ترین رکن جامعه است و پدرها و مادرها بهترین راهنما و مشاور برای فرزندان هستند و در سنین پایین می‌توانند راهنمایی‌های زیادی در اختیار فرزندان خود قرار دهند تا آنها در هنگام روبه‌رو شدن با گرفتاری و سختی احساس تنهایی و عزلت نکنند.»
کارشناسان مسائل اجتماعی معتقدند، مشورت همیشه و در هر کاری بدون آن که خود فرد درباره آن بیندیشد و تفکر کند مطلوب و شایسته نیست. باید در تصمیم‌گیری‌های مهم مشورت نمود.
طاهریانپور نیز در این زمینه می‌گوید: «در برخی از موارد هم پیش آمده که انسان با افراد باتجربه مشورت می‌کند ولی به نتیجه دلخواه خود و هدفی که می‌خواسته نمی‌رسد و واقعا دچار حالت سردرگمی و بلاتکلیفی می‌شود که چه کار باید بکند و چه راهی را در پیش بگیرد که او را به هدف نزدیک‌ترکند، در چنین مواقعی مشورت با خداوند و یاری خواستن از ذات باریتعالی بهترین راه و بهترین گزینه است، این نوع مشورت همان چیزی است که در دیدگاه اسلامی «استخاره» نامیده می‌شود و افراد این بار از عقل بی‌نهایت که بر همه چیز آگاه است و خیر و صلاح بندگان خود را از خودشان هم بهتر می‌داند و بدان آگاه است کسب تکلیف و چاره‌جویی کنند و با خداوند مشورت کنند. البته ذکر این نکته نیز ضروری است که برای هر کاری نباید استخاره کرد و از سوی دیگر استخاره کردن هم نباید تبدیل به عادت همیشگی شود، خداوند به انسان عقل و معرفت داده تا با چشم باز و ذهنی آگاه مشکلات خود را حل و فصل نماید و با دیگران همفکری و تبادل نظر کند، اما زمانی که هنوز شک و تردید وجود داشته باشد می‌توان به استخاره متوسل شد و از خداوند یاری خواست.»