فریده شریفی
امروزه دنیا، دنیای ارتباطات و تبادل اطلاعات است، هیچ کس نمی‌تواند ادعا کند که می‌تواند به تنهایی از عهده نیازهای مادی و معنوی خود برآید چرا که انسان‌ها در کنار یکدیگر در یک دهکده جهانی زندگی می‌کنند و برای تحقق منافع خود ناگزیر از ارتباط و تبادل اطلاعات هستند. صنعت توریسم و گردشگری و سفر به کشورهای مختلف جهان در همین رابطه توجیه و تفسیر می‌گردد، این صنعت موجب آشنایی ملل با یکدیگر و شناخت فرهنگ، نژاد، اقوام، گویش‌ها و تمدن‌های یکدیگر می‌شود و از نظر اقتصادی نیز به عنوان یک منبع تأمین درآمد و ارز محسوب می‌شود.
امروزه کشورهای مختلف جهان از سایه برخورداری از امکانات گوناگون و جاذبه‌های متنوع در پی جذب گردشگران به سوی خود هستند، گردشگری در حال حاضر به یکی از ارکان اصلی اقتصاد تجاری در جهان تبدیل شده است و بسیاری از کارشناسان و برنامه‌ریزان اقتصادی پس از نفت و خودروسازی، صنعت گردشگری را دررده سوم توسعه و پیشرفت جوامع به حساب می‌آورند.
گردشگری و توریسم از دیرباز تاکنون
کلمه گردشگری و توریسم از ریشه لاتینی «تور» به معنای دور زدن رفتن و برگشتن بین مبدأ و مقصد گرفته شده است. این اصطلاح اولین بار در سال 1937 توسط جامعه ملل مورد استفاده قرار گرفت و مصداق آن سفر به خارج از کشور با مدت زمان بیش از24 ساعت بود.
از گذشته‌های دور هم گردشگری در تاریخ زندگی بشر جایگاه خاصی داشته است و مردم برای خرید، گشت و گذار و بازدید از اماکن تاریخی و شهرهای بزرگ به سفرهای فردی یا دسته‌جمعی اشتیاق نشان می‌دادند. براساس یک نظرسنجی که توسط سازمان جهانی جهانگردی صورت گرفته انگیزه بیشتر گردشگران از سفر به کشورهای دیگر، فراغت، تفریح، سرگرمی، آشنایی با فرهنگ و تمدن کشورهای دیگر، دیدار اقوام و دوستان، ‌انگیزه‌های مذهبی و زیارتی، درمان و معالجه و... بوده است.
یک دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا در این باره می‌گوید: «توریسم دارای اشکال گوناگون و متنوعی است از جمله توریسم فرهنگی، توریسم پزشکی و درمانی، توریسم ورزشی، توریسم مجازی، توریسم آثار باستانی توریسم تفریحی و گردشگری و... که در این میان نوع دیگری از توریسم وجود دارد که تقریباً ناشناخته مانده و آن هم توریسم روستایی است.»
وی اضافه می‌کند: «توریسم روستایی در کشورهایی که دارای جمعیت روستایی بالایی هستند می‌تواند بسیار مهم و پر اهمیت باشد و از لحاظ سود و درآمدزایی به اقتصاد کشور کمک شایانی نماید. با توجه به پتانسیل بالا و جاذبه‌های فراوان روستاها اگر به این صنعت توجه شود دیری نمی‌پاید که شاهد پیشرفت‌های چشمگیری در روستاها خواهیم بود که مسلماً توجه به جایگاه روستاها در صنعت گردشگری نیاز به برنامه‌ریزی درست و مدیریت صحیح دارد.»
به گفته این دانشجو، شاید یکی از مهم‌ترین دلایل عدم توجه به توریسم روستایی، ضعف مدیریتی و برنامه‌ریزی نادرست باشد به نحوی که مدیران در انتخاب پروژه‌های مناسب گردشگری دقت لازم را به عمل نیاورده و بدون توجه به آثار آن راه توسعه این صنعت را در پیش گرفته‌اند.
اهمیت گردشگری در عصر حاضر
گردشگری امروزه صنعتی بسیار مهم در تمام جهان است و نقش پر رنگی در شکوفایی اقتصادی کشورها ایفا می‌کند. در گذشته چنین تصور می‌شد که گردشگران فقط برای تفریح و سرگرمی و گذراندن تعطیلات به مسافرت می‌روند اما امروزه انگیزه‌های دیگری از جمله انگیزه‌های اقتصادی و تجاری، ورزشی، درمانی، آشنایی با فرهنگ، آداب و رسوم و درآمدزایی نیز در صنعت توریسم و جهانگردی مورد توجه قرار می‌گیرند. در واقع از زمان ورود یک گردشگر، او باید برای تأمین غذا و اقامت، رفت و آمد، تفریح و گشت و گذار، خرید سوغاتی و کالا،‌ دیدن بناهای تاریخی و... هزینه کند و همین هزینه‌ها موجب ارزآوری و درآمدزایی برای کشور میزبان می‌شود. هر چه تعداد گردشگران بیشتر باشد مشاغل بیشتری ایجاد می‌شود و رونق اقتصادی کشور میزبان افزایش می‌یابد.
«محمد محب‌خدایی» معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی درباره شرایط ایده‌آل ایران برای میزبانی از گردشگران فرهنگی می‌گوید: «آثار تاریخی و فرهنگی کشور ما، مطلوب هر گردشگر علاقه‌مند به میراث فرهنگی و تاریخی است و به همین دلیل گردشگران فرهنگی بیشترین سهم را در گردشگری ورودی ایران دارند.»
وی ایران را یکی از کانون‌های گردشگری پاک و حلال عنوان می‌کند و می‌افزاید: «گردشگری ایران بی‌نیاز از ویژگی‌ها و جاذبه‌های خارج از عرف و اخلاق است و با توجه به استقبال روزافزون کشورها از گردشگری فرهنگی، با تعریف رویدادها و بسته‌های سفر در این زمینه می‌توانیم میزبان بخشی از گردشگران جهان باشیم.»
معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی از آمار گردشگران خارجی در سال 96 نیز سخن می‌گوید و خاطر نشان می‌کند که در سال گذشته 5 میلیون و 200 هزار نفر گردشگر ورودی به کشور داشتیم و البته حدود 9 میلیون گردشگر خروجی داشتیم که نیمی از آنان گردشگران زیارتی بوده‌اند.
زمینه‌های جذب گردشگران
صنعت گردشگری در ایران از ظرفیت‌های بسیار بالایی برای رشد و توسعه برخوردار است. به اعتقاد کارشناسان این صنعت از آن جایگاهی که باید برخوردار باشد فاصله گرفته و علت آن هم عدم وجود تبلیغات کافی درباره جاذبه‌های طبیعی، تاریخی و توریستی ایران، نبودن بسترهای اقتصادی مناسب برای جذب سرمایه‌گذاری  در ساخت هتل و سایر صنایع جانبی، تبلیغات منفی کشورهای دیگر درباره ایران و  محدودیت‌های اجتماعی و فرهنگی برای گردشگران خارجی می‌باشد.
در مقایسه با ایران کشو‌رهای دیگر از جمله حاشیه‌نشین‌های کوچک خلیج‌فارس مثل امارات، قطر و... از موقعیت خوبی در زمینه صنعت گردشگری برخوردارند و تبلیغات زیادی برای بخش گردشگری خود انجام می‌دهند و سرمایه‌گذاری‌های زیادی برای این منظور داشته‌اند.
یک درمانگر که در کلینیک درمانی مشغول به کار است دراین‌باره می‌گوید: «ما مراجعه‌کنندگان زیادی از کشورهای همسایه به ویژه عراق داریم که برای درمان به کشور ما مراجعه می‌کنند چرا که ایران از نظر پزشکی و تخصصی که پزشکان در زمینه‌های مختلف دارند زبانزد همه  مردم منطقه هستند و با توجه به اینکه هزینه درمان هم نسبت به کشورهای دیگر چندان بالا نیست به ایران سفر می‌کنند که می‌توان از این مسئله برای ارز‌آوری و رشد و توسعه اقتصاد کشور بهره گرفت.»
وی اضافه می‌کند: «هر گردشگر خارجی که به قصد درمان وارد کشور می‌شود مسلما نیاز به مکان مناسب، غذای مناسب و  دیگر احتیاجات دارد که این مسئله می‌تواند بخش‌های مختلف را به یکدیگر پیوند داده و موجب رونق بخش‌های تجاری، صنایع غذایی، ساختمان‌سازی، ساخت هتل و میهمان‌سرا و سایر بخش‌های مرتبط باشد. این مسئله به وضوح نشان می‌دهد که چقدر حوزه درمان می‌تواند کشش بالایی در جذب درآمد مناطق مختلف کشور داشته باشد.»
فردی که در یکی از روستاهای اطراف شهر شیراز زندگی می‌کند به نقل خاطرات جالب خود از جذب تروریست‌های خارجی در روستایش می‌پردازد و می‌گوید: «چند سال پیش چند گردشگر خارجی که از کشور سوئد به شیراز آمده بودند به روستای زیبا و طبیعت دلنشین این منطقه سفر کردند و شب هنگام به در خانه ما آمده و عنوان کردند که می‌خواهیم شب را در یک منزل سپری کنیم آیا شما جایی برای استقرار ما سراغ ندارید؟ البته این چند گردشگر به همراه مترجم خود آمده بودند و من به آنها گفتم که در خانه ما به روی میهمان همیشه باز است چرا که ما مسلمانان معتقدیم میهمان حبیب خداست و برکت و روزی به خانه می‌آورد. آنها آن شب را در خانه من گذراندند و از غذایی که همسرم با امکانات ساده و بدون آلایش و تشریفات آماده کرده بود تناول نمودند و فردای آن روز به شیراز بازگشتند اما به هنگام رفتن تاکید کردند که ما باز هم به خانه شما خواهیم آمد و مبلغی را به عنوان حق‌الزحمه به من دادند که من آن را رد کردم. و گفتم که شما میهمان من بودید و ما کاری برای شما نکردیم اما آنها به اصرار مبلغی در پاکت گذاشتند و من پس از عزیمت آنها متوجه شدم که مبلغ قابل توجهی است. بنابراین با مشورت همسرم آن مبلغ را صرف بازسازی خانه و تعمیر بخش‌هایی که تخریب شده بود کردیم و بسیار خوشحال شدیم که میهمانان خارجی ما با رضایت و خوشحالی از خانه ما رفتند. چند ماه بعد میهمانان سوئدی ما بازگشتند اما این بار با گروهی از گردشگران به روستای ما آمدند و باز هم اصرار داشتند که در خانه ما مستقر شوند.  و من نیز با خوشحالی زیاد از آنها پذیرایی و خدا را شکر کردم که رفتار ما باعث جذب گردشگر و نشان دادن فرهنگ و رفتار غنی ایرانیان به مردم جهان شده است.»
وی اضافه می‌کند: «پس از چندین بار رفت و آمدها و سفرهای میهمانان خارجی من موفق شدم خانه خود را کاملا بازسازی و تعمیر نمایم و اتاق‌های آن را زیاد و برای پذیرایی از میهمانان مناسب کنم و  تقریبا می‌توان گفت یک میهمان‌سرا و هتل کوچکی در روستای خود درست کردم که هر ساله پذیرای توریست‌های خارجی است اکنون واقعا به این واقعیت رسیده‌ام که میهمان حبیب خداست و روزی و برکت به خانه میزبان می‌آورد. فرقی نمی‌کند میهمان ایرانی باشد یا خارجی بر طبق دین اسلام باید از میهمانان با بهترین رفتارها و روحیه‌ها پذیرایی شود تا به همه جهان بگویند که مسلمانان ایرانی از نظر رفتاری الگو و نمونه هستند.»
اهمیت سفر در نگاه اسلام
دین مبین اسلام انسان را به جهانگردی و گشت و گذار در زمین توصیه فراوان کرده است، ماهیت سفر از دو منظر قابل توجه است هم مسافرت کردن و هم پذیرایی از مسافر. علامه طباطبایی در تفسیر‌المیزان می‌نویسند: «از آیات و روایات برمی‌آید که سیر و سفر در زمین امری پسندیده و مستحب شریعت است. دین مبین اسلام سفر کردن و جهانگردی را وسیله عبرت می‌داند و انسان را به تفکر و اندیشه وامی‌دارد، اسلام سفر کردن را فقط برای تفریح نمی‌داند بلکه سفر می‌تواند جنبه علمی، آموزشی و ... داشته باشد در احادیث هم آمده است که «علم را فراگیرید حتی اگر در چین باشد».
یا در آیه 69 سوره نمل آمده که «بگو در زمین سیر کنید و بنگرید عاقبت مجرمان چگونه بوده است.»
در اسلام هم به سفر کردن و هم به رفتار مناسب با میهمان توجه فراوانی شده است.
پیامبر گرامی اسلام(ص) بارها درباره اهمیت دادن به میهمان تاکید فرموده و از مسلمانان خواسته‌اند که خدا را در نظر آورند و حرمت میهمان را رعایت کنند و میهمان در صورتی از خانه یک مسلمان خارج شود که خشنود و سپاسگزار باشد.
در حدیث دیگر به نقل از پیامبر گرامی اسلام(ص) آمده که هر خانه‌ای که در آن میهمان وارد نشود فرشتگان هم در آن خانه وارد نمی‌شوند میهمان با روزی خود بر میزبان وارد می‌شود و با گناهان آمرزیده اهل خانه خارج می‌گردد.
یک کارشناس اجتماعی دراین‌باره می‌گوید: «میهمان‌نوازی و پذیرایی خوب و شایسته از میهمانان یکی از خصلت‌های نیکو و ارزشمند مسلمانان شمرده می‌شود. چرا که انسان اصالتا اجتماعی آفریده شده و نمی‌تواند به تنهایی زندگی کند، به همین دلیل برای رفع نیازهای مادی و روحی خود احتیاج به معاشرت و رفت و آمد با دیگران دارد، در واقع همین برخوردها، زیستن با مردم و معاشرت‌هاست که موجب ارتقا و تعالی فکری و روحی انسان‌ها می‌‌شود و جوامع سالم، پویا و مترقی را به وجود می‌آورد، در دیدگاه‌ اسلام خوشرویی، مهربانی، صفا و صمیمیت در رفتار و کردار بسیار توصیه شده به ویژه با والدین، خویشاوندان و دوستان و همین مسئله نشان می‌دهد که دین اسلام برای میهمان‌نوازی تا چه اندازه اهمیت قائل شده است.»
وی اضافه می‌کند: «رفتار با میهمانان و گردشگران خارجی هم باید توأم با مهربانی، صفا و صمیمیت باشد تا ترغیب شوند و بار دیگر به کشورمان سفر کنند و در هنگام خروج از کشور با خاطره‌ای خوش ایران را ترک کنند و در واقع سفیری باشند در کشورشان برای تبلیغ درباره زیبایی‌ها، جاذبه‌ها و رفتار صمیمانه و انسانی مردم ایران، به عبارت دیگر با برخورد صحیح می‌توان از ترویج تبلیغات منفی درباره کشورمان جلوگیری کنیم و راه را برای توسعه هرچه بیشتر صنعت گردشگری هموار سازیم.»