فریده شریفی
آن کس که تو را شناخت جان را چه کند
فرزند و عیال و خانمان را چه کند
دیوانه کنی هر دو جهانش بخشی
دیوانه تو هر دو جهان را چه کند
آن کس که ز چرخ نیم نانی دارد
وز بهر مقام آشیانی دارد
نی طالب کس بود نه مطلوب کسی
گو شاد بزی که خوش جهانی دارد
(مولوی)
از جمله عوامل مؤثر در تهذیب و تزکیه نفس نیایش به درگاه خداوند سبحان است. عبادت و نیایش پل ارتباطی میان انسان و خداست چرا که وقتی او را داری یعنی همه چیز داری، تنها نیستی، بی‌هدف و بی‌انگیزه نیستی، زندگی‌ات جهت‌دار و با هدف است «ادعونی استجب لکم» خداوند می‌فرماید: «مرا بخوانید تا شما را پاسخ دهم» نیایش و عبادت پرواز روح به سوی معبود است، به سوی خدایی که هوالاول و هوالآخر است، همه‌چیز از اوست و همه‌چیز به سوی او بازمی‌گردد، لذا در فرهنگ اسلامی عبادت از جایگاه خاصی برخوردار است و مورد تاکید و سفارش قرار گرفته است.
معیارهای عبادت
عبادت به زبان ساده یعنی اطاعت توأم با خضوع، ذات یگانه و جل‌جلاله خداوند آن‌قدر بالا و مافوق تصور است که وقتی انسان در مقابل چنین معبودی قرار می‌گیرد باید نهایت خضوع، خشوع، فروتنی و تسلیم را داشته باشد.
عبادت، دعا و نیایش شرایط وصل به خداوند و نزدیکی به ذات باری‌تعالی را فراهم می‌کند و وجود انسان را زلال و شفاف می‌کند.
«معصومه طاهریانپور» کارشناس مسائل اجتماعی در این باره می‌گوید: «دعا و نیایش در زندگی انسان نقش مهمی دارد به خصوص در ماه مبارک رمضان که ماه میهمانی خداوند است و درهای اجابت دعا به روی بندگان گشوده شده است. انسان به واسطه عبادت و دعا و توجه به خداوند، شایستگی بیشتری برای درک نعمت‌ها، رحمت‌ها و الطاف خداوند پیدا می‌کند و در نتیجه تکیه‌گاهی برای گرفتاری‌ها و دردهای خود می‌یابد در ماه مبارک رمضان عبادات بیشتر می‌شود و نحوه نیایش، عبادات و دعا هم نسبت به ماه‌های دیگر تفاوت می‌کند چرا که به هنگام سحر، به هنگام افطار و یا در طول روزه‌داری افراد مؤمن و روزه‌دار به نیایش و عبادت بیشتری می‌پردازند.»
وی اضافه می‌کند: «در منازل، مساجد و ادارات افراد وقت بیشتری برای عبادت پیدا می‌کنند و مدت زمانی را که برای خوردن ناهار، چای یا سایر خوراکی‌ها اختصاص می‌دهند به نیایش و عبادت می‌پردازند. در ادارات، همایش‌ها، کنفرانس‌ها و جلسات زمان ناهار خوردن حذف می‌شود و کسی هم گله‌مند نیست چون اکثرا روزه هستند مگر افرادی که به واسطه سفر یا بیماری دارای عذر هستند و نمی‌توانند روزه بگیرند به همین دلیل وقت افراد آزاد می‌شود و می‌توانند به انجام فرایض دینی بپردازند و وقت بیشتری برای عبادت داشته باشند.»
لذت عبادت در ماه میهمانی خدا
خداوند متعال نیازی به عبادت بندگان خود ندارد چراکه همه مخلوقات درحال سبحان‌گویی، تسبیح و ذکر خداوند هستند اما خود بندگان و انسان‌ها هستند که نیاز به عبادت و ارتباط با خالق خود دارند و خداوند انسان‌ها را به واسطه عبادت و نیایش از گناهان پاک و آمرزیده می‌کند.
یک ساعت مانده به اذان مغرب فرصت خوبی است که با نمازگزاران و بندگان مومن خدا در مسجد امام جعفرصادق(ع) در خیابان شریعتی گفت‌وگویی داشته باشیم. نمازگزارانی که چند ساعت زودتر به مسجد می‌آیند تا دراین ماه مبارک به نیایش و عبادت بیشتری بپردازند و قرآن تلاوت نمایند.
خانمی که خود را «دبیرنژاد» معرفی می‌کند در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان از اهمیت عبادت در زندگی انسان می‌گوید و تاکید می‌کند که انسان‌های مومن با دعا و نیایش برکات و رحمت‌های خداوند متعال را برای خود به ارمغان می‌آورند و به موفقیت‌های بسیاری دست پیدا می‌کنند. به خصوص در این ماه مبارک که ماه ضیافت و میهمانی خداوند است، دعا جایگاه خاص خود را دارد و راز و نیاز و نجوای انسان را به خوبی پاسخ می‌دهد.
وی خاطرنشان می‌کند: «ماه مبارک رمضان ماه امیرالمومنین است و سوره قدر تجلی و تبلور بهترین و زیباترین پاسخ خداوند به دعاهای انسان است وقتی خداوند می‌گوید ما شب قدر را از هزار ماه برای انسان بهتر و نیکوتر قرار دادیم باید بندگان از این موهبت الهی استفاده کنند و این شب‌های عزیز را به بیهودگی نگذرانند بلکه به عبادت خالق خود بپردازند تا انشاالله بهترین پاداش‌ها و رحمت‌ها را از خداوند ارحم الراحمین دریافت نمایند.»
خانم دیگری که سن نسبتا بالایی دارد و گذر زمان در چهره‌اش به خوبی آشکار است به گفت‌وگوی ما وارد می‌شود و می‌گوید: «من سالهاست که عبادت و نیایش در مسجد را به خانه ترجیح داده‌ام و اکثر اوقات خود را در مسجد می‌گذرانم چراکه صفای روح و آرامشی که در این مکان مقدس نصیب حالم می‌شود در هیچ جای دیگر به دست نمی‌آورم.»
وی اضافه می‌کند: «لذتی که در عبادت آن هم در ماه مبارک رمضان وجود دارد در هیچ عمل دیگری وجود ندارد البته در کنار عبادت کمک به دیگران، انجام امور خیریه، صله ارحام و دعا برای دیگران از جمله کارهایی است که هر انسان مومن و با خدایی باید انجام دهد چراکه بسیار لذت بخش است و پاداش معنوی و اخروی دارد.»
این خانم مهربان همچنین می‌گوید: «اگر می‌دانستم تاثیر دعا و نیایش و عبادت پروردگار اینقدر در زندگی‌ام زیاد است از همان آغاز جوانی وقت بیشتری برای عبادت، راز و نیاز، دعا و کمک به دیگران قرار می‌دادم، چراکه تاثیر مثبت آن را در تمام مراحل و شرایط زندگی‌ام احساس کردم.»
دعا به انسان اعتماد به نفس داده و از یاس و ناامیدی دور می‌سازد، و به هنگام گرفتاری، حوادث سخت و طاقت‌فرسا به انسان امیدواری و آرامش می‌بخشد و انگیزه او را برای حل مشکل و گرفتاری‌اش صدچندان می‌کند.
خداوند متعال در قرآن کریم به تفاوت انسان‌ها به لحاظ کارهای نیک و اعمالی که انجام می‌دهند در آیه 32 سوره نساء اشاره کرده و می‌فرماید: «برتری‌هایی را که خداوند نسبت به بعضی از شما بر بعضی دیگر قرار داده آرزو نکنید، مردان نصیبی از آنچه به دست می‌آورند دارند و زنان نصیبی و نباید حقوق هیچ‌یک پایمال شود و از فضل و رحمت خدا بخواهید که خداوند بر هر چیزی دانا است.»
شرایط عبادت در ماه بندگی
در هستی چیزی دوست‌داشتنی‌تر از عبادت خالصانه خداوند وجود ندارد. اوست که به مخلوقاتش هستی بخشید و فضل و کرم خود را در حق بندگان به آنجا رساند که نعمت‌های زیادی برای آنان آفرید تا از آنها استفاده کنند و از خالق خود سپاسگزار باشند و چه سپاسگزاری و چه تشکری بهتر از عبادت و نیایش می‌تواند شایسته تحسین و تشکر از خداوند باشد. پس اولین شرط استجابت دعا از سوی خداوند این است که بندگان شناخت کامل و کافی از ذات باریتعالی داشته باشند و نهایت اخلاص، تسلیم و بندگی را برای خالق خود به جا بیاورند.
معصومه طاهریانپور کارشناس اجتماعی در این‌باره می‌گوید: «وقتی می‌گوییم عبادت یعنی اطاعت امر با خضوع و خشوع یعنی آنچنان خالق خود را بشناسیم و آنچنان نسبت به حقارت خود در مقابل ذات باری‌تعالی وقوف داشته باشیم که کاملا تسلیم باشیم و تسلیم و کرنش در مقابل خداوند را اساس عبادات و نیایش‌های خود قرار دهیم.»
وی اضافه می‌کند: «وقتی آدمی به این حقیقت دست یافت که چه کسی شایسته پرستش و تعظیم جز خداوند متعال است در برابر عظمت او سر به خاک می‌گذارد و سرسپردگی خود را در مقابل او به نمایش می‌گذارد بنابراین در هنگام ادای فریضه نماز و سجده می‌توان تجلی عشق و ایمان به خداوند را مشاهده کرد و آنجا که نمازگزار می‌گوید: خداوندا فقط تو را می‌پرستم و در مقابل تو سر تعظیم فرود می‌آورم یعنی بالاترین تجلی عبادت الهی که از راه نیایش و عبادت حاصل می‌شود.»
اصل عبادت محبت‌ورزی به خداوند است نه به خاطر اینکه او نیاز دارد بلکه به خاطر روح تشنه انسان‌هاست که به دنبال معبود خود هستند و در هر کجا و هر زمان او را می‌یابند.
عبادت و درهای رحمت الهی
دکتر «امان‌الله قرائی‌مقدم جامعه‌شناس و استاد دانشگاه در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان درباره شرایط دعا و نیایش و عبادت می‌گوید: «انسان‌های مومن با دعا و نیایش می‌توانند از رحمت بیکران خداوند بهره‌مند شوند و البته دعا کردن و عبادت خالصانه و خاضعانه هم برای جسم و روح خود دعاکننده فواید بسیار دارد و هم برای کسانی که برایشان دعا می‌شود به عبارت دیگر هنگام دعا باید همه افراد در نظر گرفته شوند، گرفتاران، جوانان، بیماران و... چرا که تاثیر دعایی که برای دیگران می‌شود بسیار زیاد است.»
وی اضافه می‌کند: «دعا برای حفظ امنیت و تعالی و اعتلای کشور و برای مصون بودن از شر دشمنان بسیار لازم و ضروری است به خصوص در این شرایط که دشمنان شمشیرهای خود را برای کشور ما تیز کرده‌اند و علیه ما دشمنی می‌کنند. همچنین دعا برای جوانان کشور که تحت تاثیر القائات فرهنگی وارداتی قرار نگیرند.»
به گفته این جامعه‌شناس، دین امری است که در قلب هر انسانی وجود دارد و عبادت انسان را سوق می‌دهد به سوی بهروزی و کامیابی دنیا و آخرت، بنابراین در این ماه مبارک فرصت مناسبی برای افراد وجود دارد که بخشی از وقت خود را به عبادت، دعا و نیایش بپردازند و خود را بیش از پیش به خداوند متعال نزدیک سازند.
در سوره انبیا آیه 87 و 88 خداوند متعال به داستان حضرت یونس(ع) اشاره نموده و می‌فرماید: «و یونس را به یاد آور در آن هنگامی که خشمگین از میان قوم خود رفت و چنین می‌پنداشت که ما بر او تنگ نخواهیم گرفت اما موقعی که در کام نهنگ فرو رفت و در آن ظلمت فریاد زد خداوندا جز تو معبودی نیست، منزهی تو، من از ستمکاران بودم، ما دعای او را به اجابت رساندیم و از آن اندوه نجاتش دادیم و همین‌گونه مومنان را نجات می‌دهیم.»
آنچه از این آیه برداشت می‌شود این است که اگر انسان مومن شرایط و آداب دعا و نیایش را رعایت کند دعایش به اجابت خواهد رسید.