ازدواج و تشکیل خانواده از دیدگاه اسلام-بخش نخست
مهدی شریفی
نوشتار حاضر ضمن تبیین فلسفه و چرایی ازدواج، به تحلیل و توضیح اهداف و فواید ازدواج در اسلام، آثار مخرب روانی و اجتماعی دوستی با نامحرم و موانع ازدواج و مهارت‌های رفع آن می‌پردازد.
***
آیین ازدواج در نظام هستی
ازدواج و ترکیب و تولید و توالد و تناسل در عرصه‌گاه حیات جماد و نبات و حیوان بر اساس قوانین تکوین و جهت‌گیری صحیح غرایز صورت می‌گیرد. اراده و شعور و توجه حیوانات به این مسئله حیاتی و نظم و انضباطی که در امر ازدواج و همزیستی بین آنان است، هر دقت کننده‌ای را در دریایی از تعجب و شگفتی شناور می‌کند. دنیای پر از اسرار تخمگذاران و پستانداران در برنامه آمیزش و لقاح و توجه به حفظ تخم‌ها و یا حفظ جنین و نوزادان، آدمی را در پرده‌ای از حیرت و بهت می‌اندازد.
انسان و ازدواج
انسان برای انجام این مسئله حیاتی و برنامه عالی طبیعی باید بر مبنای مقررات و نظامات شرعیه و قوانین الهیه که در قرآن مجید و سخنان ملکوتی انبیا(علیهم‌السلام) و امامان(علیهم‌السلام) آمده عمل کند. مایه‌های اولیه این حقیقت به صورت غریزه، میل، دوستی، عشق و مهربانی در مرد و زن به اراده حکیمانه حضرت حق قرار داده شده است.
دين براي اينكه يك خانواده اصيل و پايدار تربيت كند و فرزندان صالح را كه در حقيقت تمدن هر جامعه مرهون آن فرزندان صالح است به بار بياورد، اساس خانواده را بر امور ديني سامان مي‌بخشد. ازدواج و گزینش همسر، انتخاب مطلوبترین همراه و ترسیم روشن‌ترین طریق سعادت و پاسخی مناسب به عالی‌ترین نیاز فطری انسان، یعنی وصول به کمال و سعادت است، وجود مبارك پيغمبر(صلّي‌الله عليه و آله و سلّم) فرمودند: «النِّکاحُ سنّتي فمن رَغِبَ عن سنّتي فليس منّي.» «ازدواج روش من است. هر کس از راه و روش من روي بگرداند، از من نيست.» حضرت در این روایت ازدواج را سنّت و روش خود معرفی می‌کنند یعنی ایمان انسان در سایه ازدواج کامل شده و از آلوده شدن به وسوسه‌ها و هوس‌های ناپاک محفوظ خواهد ماند. پس ازدواج به معناي اجتماع نر و ماده نيست چون اجتماع نر و ماده نه تنها در حيوانات هست در گياهان نیز وجود دارد. حضرت علی(علیه‌السلام) فرمود: «هیچ یک از یاران رسول خدا(صلّي‌الله عليه و آله و سلّم) ازدواج نکرد مگر اینکه ایشان پس از ازدواج آنان فرمود: ایمانشان کامل شد.» (مستدرک‌الوسایل، ج14، ص150) بنابراین ازدواج، بسترساز و زمینه ساز تکامل ایمان و دینداری در افراد است. ازدواج در منطق قرآن، به وجود آورنده مطمئن‌ترین و آرام‌بخش‌ترین رابطه‌ها و آغازگر زندگی به همراه طراوت، مودت و ایثار تلقی شده است.
قرآن دو عنصر محوري برای ازدواج بیان می‌کند که عامل تشكيل خانواده سالم و در پی آن، باعث تربيت فرزندان صالح است. می‌فرماید: «وَ مِنْ ءَايَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكمُ مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْكُنُواْ إِلَيْهَا وَ جَعَلَ بَيْنَكُم مَّوَدَّةً وَ رَحْمَةً إِنَّ فىِ ذَالِكَ لاََيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ» «و از نشانههاى او اينكه همسرانى از جنس خودتان براى شما آفريد تا در كنار آنان آرامش يابيد، و در ميانتان مودّت و رحمت قرار داد در اين نشانههايى است براى گروهى كه تفكّر مىكنند!» (روم- 21)
عنصر اول، «مَوَدَّةً» یعنی دوستي عاقلانه نسبت به هم است. دوستي اگر بر محور غريزه و جواني باشد، همين كه سن بالا رفت و غريزه اُفت كرد، اين پايه سست مي‌شود. اما اگر بر محور عقل و دين باشد، هر چه سن بالا رود، عقل و دين كامل‌تر مي‌شوند و دوستي بيشتر مي‌شود. اکنون در بين ما شيعه‌ها زن و شوهر سالمند علاقه‌شان به يكديگر بيش از علاقه دو جوان است چون آن علاقه، علاقه ديني است و حقّ يكديگر را مي‌شناسند. لذا فرمود: «وَجَعَلَ بَيْنَكُم مَوَدَّةً»
عنصر دوم «رَحمَه» است. یعنی گذشت مهربانانه از لغزش‌هاي يكديگر. اگر زن و شوهر لغزش‌هاي يكديگر را مهربانانه نبخشند و هر كدام درصدد غرور و خودخواهي و كينه‌جويي باشند، کانون گرم خانواده به میدان جنگ تبدیل شده و به جدایی منجر می‌شود. همه ما يعني غير معصومين(عليهم‌السلام) بالاخره اشتباهاتي داریم. گاهي انسان تندي می‌کند، گاهي كندي می‌کند، گاهي خسته است. هر كدام از زوجین اگر غفلتي كردند، يك حرف تندي زدند، ديگري اگر با بردباري و بزرگواري اين را تحمل كند، طولی نمي‌كشد كه او برگشته و عذرخواهي مي‌كند آن‌وقت شيرينيِ آن صبر بيش از خيال انتقام‌جويي و امثال آن است. اين دو عامل است كه اساس خانواده را تشكيل مي‌دهد فرمود: «وَجَعَلَ بَيْنَكُم مَوَدَّةً وَرَحْمَةً»
در آیه دیگری قرآن می‌فرماید: «هُنَّ لِبَاسٌ لَّكُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ» «زن و شوهر لباس یکدیگرند.» (بقره- 187) لباس انسان را از سرما و گرما محافظت مي‌كند. در سرد و گرم روزگار نیز زن و شوهر بايد حافظ يكديگر باشند. لباس حافظ آبروي انسان نیز هست. زن و شوهر نیز باید حافظ اسرار و آبروي يكديگر باشند. زن نباید اسرار شوهرش را به خانواده خویش منتقل كند. مرد هم نباید اسرار زنش را به خانواده خودش منتقل كند يعني زن و شوهر حافظ يكديگرند.
یکی دیگر از خصوصیات لباس این است که زینت برای انسان محسوب می‌شود. انسان بدون لباس زشت و بد قیافه می‌شود. زن و شوهر نیز باید زینت هم باشند. اگر بخواهیم زیبایی را در یک جمله کوتاه بیان کنیم، باید گفت هر چیزی که رنگ خدایی داشته باشد، زیباست چون خدا زیباست و زیبایی را نیز دوست دارد هر چیزی که ما را از غفلت، گناه و هوا و هوس دور کرده و به سمت و سوی خدا سوق دهد، به عبارتی دیگر هر آنچه که ما را در مسیر توحید یاری کرده و به خدا نزدیک کند و از غیر خدا دورگرداند، زیبا و برای انسان زینت است. بنابراین همسری زینت انسان است که او را از هرگونه گناه و هوس و آلودگی دور کرده و انسان را در مسیر درست زندگی قرار دهد و این زمانی میسر خواهد بود که هر یک از همسران به وظایف خود در قبال دیگری عمل کرده و هیچگونه کم کاری نسبت به وظایف خود در مقابل همسرش نداشته باشد و از طرفی توقعات بی‌جا نیز در بین نباشد. مثلا اهمیت دادن به آراستگی، بها دادن به خواسته‌های معقول یکدیگر و... از مواردی است که زندگی با آنها زیبا می‌شود. «هُنَّ لِبَاسٌ لَّكُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ»
نکته :تفاوت عمده دختر و پسري که تشکيل خانواده می‌دهند، با دختري و پسري که در يک جامعه بي‌بند و بار، رابطه جنسي برقرار می‌کنند، اين است که زن و شوهر مطابق تمثيل قرآني در حکم لباس يکديگر و مايه عفت و پوشيدگي هم می‌باشند و حال آن که دو تاي ديگر موجب برهنگي و بي‌عفتي يکديگر می‌شوند.
پذيرش و انجام امر مقدس ازدواج، پاسخي به نداي مذهب و سنت پيامبر عظيم‌الشأن و سرور کائنات و قافله سالار انبياء الهي است. بعد از ازدواج شخصیت انسان تبدیل به یک شخصیت اجتماعی می‌شود و خود را مسئول حفظ همسر و آبروی خانواده و تأمین وسایل زندگی فرزندان آینده می‌بیند. به همین دلیل تمام ابتکار و استعداد خود را به کار می‌گیرد و از ظرفیتهای وجودی خود کمال استفاده را می‌برد و به بالندگی بیشتری نایل می‌شود. (تفسیر نمونه، ج14،ص465) ازدواج، عبادت را ارزش و ارتقاء می‌بخشد. از نظر اسلام، عبادت فرد متأهل با مجرد يکسان نيست. رسول اکرم(صل‌الله علیه و آله و سلم) می‌فرمايند: «کسی که ازدواج کرده، خواب و استراحتش نزد خداوند از روزه‌داری و شب‌زنده‌داری افراد مجرد بافضیلت‌تر است.» (مستدرک‌الوسایل، ج14،ص155)
انتخاب همسر در فرهنگ پاک اسلام، به خودی خود مستحب و کاری بسیار پسندیده و نیکوست. اما اگر مجرد ماندن، دامن پاک زندگی را به گناه و معصیت و فحشا و منکرات آلوده کند، در این صورت ازدواج و تشکیل زندگی ضروری و مسئله‌ای واجب و تکلیفی قطعی است. رسول مکرم اسلام در مورد اهمیت ازدواج می‌فرماید: «ما بُنِیَ فی الإسلامِ بِناءٌ أحَبَّ وأعَزَّ إلى‌اللّه عزوجل ِمنَ التَّزویجِ» «در اسلام هیچ بنایى ساخته نشد که نزد خداوند عزوجل محبوب‌تر از ازدواج باشد.» (بحارالانوار ج103، ص222)
اهداف و فواید ازدواج در اسلام
انس و آرامش
آدمي در مراحل مختلف زندگي و درکشاش و بحران‌هاي آن، نياز به دلداري دارد که به او آرامش و سکون بخشد. آن گاه که خود را در مخمصه‌هاي عظيم گرفتار می‌بيند، ارتباط کلامي با کسي که او را دوست بدارد و يار و غمخوار او باشد، مايه تسلي خاطر است. ما در هر سني و در هر مرحله‌اي از حيات که باشيم، نیازمند محبت و الفت هستیم؛ مي‌خواهيم که ديگران ما را دوست بدارند و در اين دوستي صادق و خالص باشند. جنبه دروني اين آرامش در ايمان و جنبه بيروني آن در ازدواج و تشکيل خانواده، تجلي می‌يابد.
تشکيل خانواده، پاسخ به يکي از عالي‌ترين نيازهاي فطري بشر يعني آرامش روان و محبت‌خواهي است. به همين جهت قرآن کريم، رابطه بين زن و شوهر را با کلمه «مودت» و «رحمت» بیان مي‌کند و از يک راز بزرگ که عبارت است از جنبه انساني زندگي زناشويي، پرده بر می‌دارد و به ما مي‌فهماند که هدف زناشويي «اطفاء شهوت» نيست، بلکه اين پيمان ميان زن و شوهر، صلح و يگانگي به وجود می‌آورد. در آیه دیگری می‌فرماید: «اوست خدایی که همه شما را از یک نفس آفرید و همسرتان را نیز از همان نفس مقرر داشت تا در کنار او آرام گیرید.» (اعراف ـ 189) این آیه با تکیه بر یکی بودن اصل و گوهر زن و مرد، عامل اصلی گرایش آن دو به یکدیگر را، رسیدن به آرامش آن دو در کنار هم معرفی می‌کند. امام زین‌العابدین(علیه‌السلام) می‌فرمایند: «حق همسر، این است که بدانی خداوند، او را مایه آرامش و انس تو قرار داده و بدانی که این خود نعمتی است از جانب خداوند به تو. پس او را گرامی بدار و با او مهربان باش...» (تحف‌العقول، ص262)
امام رضا(عليه السلام) درباره فوايد همسر شايسته می‌فرمايد: «هيچ منفعتي بهتر از همسر شايسته نيست؛ همسري كه وقتي انسان او را می‌بيند شادمانش گرداند و در موقع نبودن او، نگهدار ناموس و مالش باشد.» (وسائل‌الشیعه، ج 20، ص 39) يعني در حضور او، به نوعي او را شادمان می‌كند و در غيبت او هم كاري می‌كند كه اگر شوهر متوجه عمل او گردد، شادمان شود.
حفظ عفت و مصونيت از گناه
بر اثر ازدواج، غریزه جنسی که یکی از قویترین غرایز انسانی است، در مسیر طبیعی خود قرار می‌گیرد و این پدیده به نوبه خود موجب می‌شود انسان از گناهانی که به خاطر میل جنسی انجام می‌دهد، تا حد زیادی مصون بماند و هیچگاه دامن خود را به روابط جنسی نامشروع، که از نظر دین جزو گناهان کبیره است، آلوده نسازد. رسول خدا (صلى‌الله عليه و آله وسلم) فرمود: «هر کس درآغاز جواني همسرگزيند، شيطانی که مأمور اوست فرياد برآورد که واي! او دو سوم دين خود را از دست من ايمن ساخت یک سوم دیگر را نیز می‌تواند با تقوا حفظ کند.» (مستدرك‌الوسائل، ج 14، ص 150) در جاي ديگر رسول اکرم(صلى‌الله عليه و آله و سلم) به کسب نيمي از دين با پذيرش ازدواج تأکيد نموده‌اند. در روايتى ديگر فرمودند: «هرکه دوست دارد در قيامت خدا را پاك و پاكيزه ملاقات كند همسر اختيار كند.» (همان)
جوانی که ظاهر و باطنش در پاکی و پاکیزگی است، در حالی که ازدواج نکرده باشد، باید گفت او از اولیای الهی است. خودداری از گناه، و مصون ماندن از آلودگی و در امان ماندن از عصیان و طغیان، در صورت عدم ازدواج کاری است یوسفی. در اثر ازدواج غريزه جنسي، كه يكي از قوي‌ترين غرايز انساني است، در مسير طبيعي خود قرار مي‌گيرد و اين پديده به نوبه خود، موجب می‌شود تا انسان از گناهاني كه به خاطر ميل جنسي انجام می‌دهد، تا حد زيادي مصون بماند و هيچ گاه دامن خود را به روابط جنسي نامشروع، كه از نظر دين جزو گناهان كبيره است، آلوده نسازد. همچنين ازدواج سبب می‌شود تا انسان در مسير كمال و خودسازي معنوي بيشتر قدم بگذارد و خود را از گناه دور سازد.
رشد و شکوفایی استعدادها
ميل به ازدواج در ميان همه انسان‌ها، حاکي از اين است که انسان تا زماني که تنها و بدون همسر است، کامل نيست. استعدادهای انسانی براي بروز و تکامل خود، نياز به محيط امن و آرام دارند. چه بسيار استعدادهاي انسان که هرگز خود را نشان نداده يا توسط عوامل بيروني يا دروني سرکوب شده و مجال رشد نيافته‌اند. با ازدواج و مهار نيروي قوي غريزه جنسي، روح پرتلاطم و طوفان‌زده جوان، زمينه بهتري براي درک حقايق زندگي می‌يابد و استعدادهاي او را به حرکت وا مي‌دارد. وقتی از مرد خانواده انتظار می‌رود، هنگام ضرورت برای حمایت از خانواده خویش، ایستادگی کند، این انتظار، روحیه دفاع و جوانمردی را در او تقویت خواهد کرد. همچنین به وجود آمدن شرایط مادری برای زنان موجب می‌شود با تحمل مشکلات فرزندپروری و شوهرداری، به کمال روحی بیشتری برسند و روح خود را بر اثر شکیبایی و ایثار بالنده کنند و استعدادهای خود را برای اداره مناسب خانواده به کار گیرند و به موفقیت بیشتری نائل آیند. رشد و تکامل در پرتو ازدواج نه تنها موجب سعادت فردي است، بلکه عاملي براي سعادت جامعه می‌باشد.
سلامتي جسم و جان
انرژي بي‌انتهاي رواني انسان، درصورتي مفيد و هدايتگر خواهد بود که هماهنگ و متعادل بين اجزا و عناصر متعدد شخصيت تقسيم شود. با توجه به اهميت روح به عنوان سرور جسم و راکب تن آدمي و نظر به اين واقعيت که بيش از 90درصد بيماري‌ها حتي جسمي منشأ رواني دارد، اختلال در روان، اختلالات جسمي را در پي خواهد داشت.
بقاى نسل
بقاى نسل بشر در گرو ازدواج و زناشويى است و در اسلام امر تربيت نسل يكى از وظايف والدين شمرده شده كه در قيامت مورد بازخواست قرار مىگيرد. همسران جوان از طریق فرزنددار شدن موجب پیوند بین نسل‌ها می‌گردند و با پرورش فرزندان صالح و مؤمن، در اصلاح جامعه انسانی شریك می‌شوند و روح بندگی خالق متعال را كه هدف اساسی خلقت انسان است، در عرصه گیتی گسترش می‌دهند. پیامبر اكرم(صلی‌الله علیه وآله و سلم) می‌فرماید: «ازدواج كنید تا صاحب فرزند شوید. قطعا من به زیادی شما در روز قیامت بر امّت‌های دیگر مباهات می‌كنم.» (وسائل‌الشیعه، ج 14، ص 4)
این نكته بسی واضح و روشن است كه پیامبر گرامی اسلام(صلی‌الله علیه وآله وسلم) به صِرف زیادی جمعیت مباهات نمی‌كنند، بلكه مباحات ایشان، به خاطر جمعیتی است كه بندگی خدا كرده باشند و از طریق انجام وظایف دینی و انسانی، موجب آبادانی مادی و معنوی جهان گردند.
امنيت اجتماعی
ازدواج برای سلامت و امنیت جامعه مفید است و زمینه ارتکاب جرم را کم می‌کند. اگر بنياد خانواده مستحكم باشد، از فساد، طغيان، قتل و سرقت، جنايت و تجاوز به عنف و خودكشى تا حد زيادى كاسته مىشود، چون اكثر اين موارد از افرادى سر مىزند كه از كانون گرم خانواده محرومند. رسیدن به رفاه اجتماعي و رشد مدنيت، بدون ازدواج ميسر نيست. تأمين آرامش رواني و امنيت اجتماع، رشد اقتصادي و پايين آمدن سطح بيکاري و بِزِه، نمونه‌هايي از تکامل اجتماعي بشر است. در یک تحقیق میدانی که در انگلستان انجام گرفت، این نتیجه به دست آمد که جوانان پس از ازدواج و تشکیل خانواده کمتر به انجام اعمال مجرمانه روی می‌آورند و جرم در آنان کاهش می‌یابد و در مقابل اعمال خلاف و کارهای ناهنجار در افراد مجرد بیشتر است. (علی احمد پناهی، همسرگزینی چرا و چگونه) کلام پيامبر حق و رحمت(صلی‌الله علیه وآله و سلم) چه حکمت‌ها دارد که فرموده‌اند: «شِرارُ اُمَّتي العُذّابُ» «جوانان بي‌همسر بدترين افراد امت من هستند.» (بحارالانوار، ج 100، ص 220) این حدیث شریف به روشنی دلالت می‌کند بر اینکه شرارت و ناهنجاری میان مجردها بیشتر است لذا امنیت اجتماعی و سلامت جامعه به مخاطره می‌افتد.
آثار مخرب روانی و اجتماعی
دوستی با نامحرم
یکی از مفاسد اجتماعی که از عزوبت و تجرّد جوانان نشأت می‌گیرد، رواج دوست‌یابی بین دختران و پسران است. قرآن کریم، گناه دوستی و ارتباط دختر و پسر نامحرم با یکدیگر را بزرگ می‌شمارد و آن را در ردیف عمل منافی عفّت زنا بیان می‌فرماید. از نظر قرآن، پسر شایسته و دختر شایسته، کسانی هستند که خود پاکدامن باشند، اهل زنا نباشند و نامحرم را دوست خود نگیرند. «مُحْصِنِينَ غَيْرَ مُسافِحِينَ وَ لا مُتَّخِذِي أَخْدان» (مائده- 5) «مُحْصَناتٍ غَيْرَ مُسافِحاتٍ وَ لا مُتَّخِذاتِ أَخْدان...» (نساء- 25) اخدان جمع «خدن» (بر وزن اذن) در اصل به معنى دوست و رفيق است ولى معمولا به دوست پنهانى از جنس مخالف و به عنوان نامشروع گفته مىشود. کسانی که این توصیه مهمّ قرآن کریم را جدی نمی‌گیرند و با جنس مخالف طرح دوستی می‌ریزند، علاوه بر آنکه مرتکب گناه بزرگی شده‌اند، دچار خسارات عظیمی خواهند شد؛ برخی طعمه هوس‌های زودگذر دوست نامحرم می‌شوند و پس از چند صباحی که جذابیّت خود را نزد همدیگر از دست می‌دهند، عشق ظاهری خود را فراموش می‌کنند. با این شکست روحی، از نظر روانی آسیب جدی می‌بینند که ترمیم آن بسیار مشکل یا غیرممکن است و تا آخر عمر، خاطره تلخی در ذهن آنها باقی می‌گذارد و این عقده روانی، اثرات مخرّبی در زندگی آینده آنان خواهد داشت. در موارد نادری هم دوستی بین دختر و پسر، به ازدواج می‌انجامد که به تجربه اثبات شده است در اکثر موارد، نتیجه‌ای جز طلاق و جدایی ندارد. آنها بر پایه احساسات ازدواج می‌کنند و تخیّلات و توهّمات، بر عقلانیّت آنان غلبه دارد و از فرط علاقه کورکورانه به همدیگر، واقعیّت‌های زندگی را نمی‌بینند امّا پس از مدّت کوتاهی که عقل خود را به کار می‌اندازند، می‌فهمند اشتباه بزرگی مرتکب شده‌اند و از روی ناچاری، راه طلاق را در پیش می‌گیرند. در ادامه به مواردی از عواقب شوم این ارتباط و دوستی نامشروع اشاره می‌شود:
1- جاذبه‌ها مانع شناخت‌اند 2- رفتارهای تصنعی 3- وعده‌های دروغین برای حفظ رابطه 4-زمینه‌های نفوذ وسوسه‌های شیطان 5- رنجش والدین۶- سست شدن در دنباله‌روی اهداف (تحصیلی، شغلی...) 7- لطمه‌ها و هزینه‌های مالی و زمانی8- پرخاشگری در خانواده ۹- ضایع شدن استعدادها و سرمایه‌های معنوی10- از دست رفتن فرصت‌ها و موقعیت‌های مناسب ازدواج 11-کم شدن میل به ازدواج خصوصا در پسرها 12- ورشکستگی عاطفی 13- کم شدن شکوه ازدواج 14- قرار گرفتن در معرض تهمت 15- لطمه‌های عاطفی شدید
اگر این رابطه منجر به ازدواج نشود:
16-لطمه‌های عاطفی گاهی به خودکشی، اعتیاد و... منجر می‌شود17- بدبینی به جنس مخالف ۱8-منصرف شدن از ازدواج ۱۹- عذاب وجدان، نفرت، تهدید و انتقام20- مقایسه همسر با دوست قبلی و دلسردی از زندگی فعلی
اگر این رابطه منجر به ازدواج شود:
۲۲- سوء ظن و بدبینی۲۳- در صورت بروز مشکل خانواده سرزنش می‌کند نه حمایت ۲۴-کم شدن عزت و احترام نزد خانواده همسر ۲۵- فرجام ناگوار
موانع ازدواج
و مهارت‌های رفع آن
معمولا هر وقت بحث شیرین ازدواج مطرح می‌شود، ابتدا لبخندی روی لب جوان‌ها می‌نشیند اما به مرور این لبخند محو شده و جای خود را به نگرانی می‌دهد. گاهی مسائل و مشکلات بر سر راه ازدواج به قدری زیاد هستند که یا ازدواج را به تعویق می‌اندازند یا برای مدت طولانی فکر می‌کنند که باید قید آن را بزنند. از مهم‌ترین موانع ازدواج می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
مشکلات اقتصادی
به نظر برخی، عمده‌ترین مانع ازدواج جوانان مشکل اقتصادی است. البته این موضوع تنها مربوط به دوران فعلی نیست، بلکه در صدر اسلام نیز بسیاری با این مشکل رو به رو بودند، ولی پیامبر اکرم(صلی‌الله علیه و آله و سلم) و اهل بیت(علیهم السلام) آن را مانع ازدواج ندانستند. امام صادق(علیه السلام) فرمود: هر کس از ترس فقر ازدواج نکند، حتما نسبت به خداوند عزیز و جلیل بدگمان شده است. به استناد وعده خداوند که فرمود: «اگر فقیر باشند، خداوند از فضل خویش آنان را بی‌نیاز می‌کند.» (اصول کافی، ج ۵، ص ۳۳۱)
توانمندی اقتصادی برای جوانان به ویژه پسران امری ضروری است. البته اگر بخشی از این توانمندی را دارا باشند، کافی است. زیرا مهم‌تر از توانمندی، احساس مسئولیت است که به صورت‌های گوناگون نمود می‌یابد: مثل: اشتیاق روزافزون به پیشرفت و تکامل و یادگیری راه‌های جدید برای کسب درآمد.
برای برون‌رفت از موانع اقتصادی، ابتدا باید به خدا توکل کرد. بعد خانواده‌ها با جلوگیری از تجمل‌گرایی و چشم و هم‌چشمی، در برگزاری مراسم و جشن ساده بکوشند تا گرفتار بدهی‌های سنگین پس از ازدواج نشوند.
اصلاح نگاه: تهیه جهیزیه از نظر شرعی بر عهده دختر و خانواده وی نیست، بلکه این مسئله‌ای عرفی است. لذا تهیه جهیزیه توسط خانواده دختر از سر لطف است. خرید وسایل مدرن ضرورتی ندارد. اگر جهیزیه‌ای مختصر تهیه شد و برخی ایراد گرفتند، مرد باید مدافع همسرش باشد.
نیافتن فرد مناسب
کسانی که همسر شایسته خویش را نیافته‌اند چند نکته را باید در نظر گیرند:
- عدول از برخی معیارهای خاص: مثل تحصیلات عالی داشتن یا سید بودن.
- بالا بردن شایستگی‌ها، مثلا پسر شغل مناسبی بیابد و دختر شیوه ارتباط اجتماعی، اخلاقی خود را بهبود بخشد.
- پرهیز از ژولیدگی ظاهری و رفتارهای سبک. در این زمینه احساس مسئولیت همگانی نیز حائز اهمیت است. امام کاظم(علیه‌السلام) می‌فرماید: «اگر کسی برای ازدواج مسلمانی وساطت کند جزو کسانی است که در قیامت در سایه رحمت الهی می‌باشند.» (بحارالانوار، ج1، ص356)
بیماری والدین و تکفل خانواده
گاه تکفل خانواده(سرپرستی مالی یا معنوی پدر، مادر، خواهران و برادران) برای ازدواج مانع است. بنابراین باید ضمن احترام و وقت‌گذاری مناسب برای خانواده، آرام آرام خود و خانواده را برای این موضوع آماده نمود. البته حمایت مالی و معنوی فرد نسبت به خانواده پس از ازدواج نباید قطع شود و همسر نیز باید از این تصمیم آگاه باشد.
سوابق ناپسند والدین
اگر سایه بدنامی اعتیاد، انحراف اخلاقی، بزهکاری یا حبس والدین، زندگی آینده را تهدید می‌کند، لازم است برای اطمینان‌بخشی به همسر توضیح داده شود که شخصیت من جدای از فضای حاکم بر خانواده است لذا لازم است توانایی‌های فردی خود را افزایش داده و درصدد وجهه اجتماعی مثبتی برای خود باشد.
باورهای اشتباه
- ترس از محدود شدن آزادی‌های دوران مجردی: باید طرح تازه‌ای برای روابط با دوستان گذشته داشته باشد، این کار از یک سو منجر به برخورداری از محیطی جدید می‌شود و از سوی دیگر از روابط دوره مجردی نیز در حد متعادل استفاده می‌شود.
ترس از مشکلات زندگی
- تاکید بر ازدواج فرزندان بزرگتر: ازدواج خواهر کوچکتر قبل از خواهر بزرگتر باید به گونه‌ای باشد که موجب سرشکستگی یا افسردگی خواهر بزرگتر نباشد. لذا رعایت نکاتی لازم است:
ـ حفظ عزت و احترام دختر بزرگتر و بیان محاسن او (نه به صورت ترحمی) در میان دیگران.
ـ ظرافت کلامی والدین با خواهر بزرگتر برای موافقت او با ازدواج خواهر کوچکتر.
ـ مشورت کردن با خواهر بزرگتر در مورد ازدواج خواهر کوچکتر.