فرانکلین، انجمن ایران و آمریکا و دیگران
سرمایه گذاری عظیم سازمان سیا برای کنسرت های موسیقی
کنسرتهای موسيقي و برنامههای رقص به ویژه درباره سنن آمريكايي، مثل برنامههای گروه رقص چهارنفرهای (متشکل از دو زن و دو مرد) که در سال 1348 از آمریکا آمد. در شماره یکم از دوره سیزدهم نشریه «مرزهای نو» (نشریه اداره اطلاعات آمریکا در تهران) گزارش مفصلی درباره سفر این گروه به ایران درج شده که در بخشی از آن آمده است:
... این عده پیش از آنکه گروه خود را تشکیل دهند، همواره نقشهای مهمی در کمپانیهای خود به عهده داشتند و به نام رقاصان افسونگر نامیده میشدند... برنامه رقص این گروه که شامل انواع مختلف رقص است (رقصهای انتقادی- عشقی- نمایشی) نشان میدهد که اعضای این گروه دارای مهارتها و استعدادهای گوناگون میباشند و همین تنوع مهارت و استعداد از خصوصیات بینظیر رقص آنها میباشد... این جوانهای هنرپیشه به مقام و منزلت شامخ رقص به عنوان یک هنر بیانکننده عمیق، ایمان قاطع دارند...
گروه یاد شده روز سی ام فروردین 1348 در تبریز و روزهای اول و دوم و سوم اردیبهشت همان سال در تالار «انجمن ایران و آمریکا» واقع در عباس آباد برنامه اجرا کرد.
همچنان که ملاحظه میشود به جز ارائه حرکات مبتذل رقص مختلط، در کنار صحنههای مستهجنی که به دانشجویان و جوانان ایرانی ارائه میکردند، به لحاظ فکری و اندیشهای نیز ایمان قاطع به رقص به عنوان یک هنر بیانکننده عمیق را به عنوان تفکری شرک آمیز بسط میدادند.
همچنین در اواخر اردیبهشت و اوایل خرداد همان سال دسته جاز دانشگاه «میلیکن» آمریکا برای اجرای یک سری برنامه به ایران آمد.
برنامه دیگر، اجرای تئاتر رقص «آلوین نیکلایس»، طراح بالههای مستهجن در آمریکا (تحت عنوان تئاتر رقص آبستره) بود که در فروردین 1350 در کانون فرهنگی انجمن ایران و آمریکا اجرا شد.
نکته قابل تامل اینکه «فرانسیس ساندرس»، روزنامه نگار و پژوهشگر آمریکایی در کتاب مهم خود به نام «جنگ سرد فرهنگی: سازمان سیا در عرصه فرهنگ و هنر « ضمن اشاره به سرمایه گذاریها و حمایتهای عظیم مالی سازمانهای اطلاعات مرکزی آمریکا (CIA) برای برگزاری مجالس موسیقی و کنسرتهای مختلف و همچنین تامین هزینههای مالی هنرمندان، موسیقیدانان و انتشار مجله موزیکال در آمریکا، به ایجاد مدرسه موسیقی، تشکیل شورای موسیقی بینالمللی کنگره آزادی فرهنگی و همچنین پرداخت یارانه توسط مؤسسه فارفیلد برای تشکیل گروههای موسیقی و اجرای کنسرتهای مختلف اشاره نموده است. از جمله برگزاری کنفرانس بینالمللی موسیقی قرن بیستم به مدت دو هفته در رم و تعهد کنگره آزادی فرهنگی به اعتلای موسیقی و همچنین اجرای کنسرتهایی از طریق کمیته اروپایی آزاد از جمله اجرای ارکستر فلارمونیک .
سخنراني در مورد شعر و ادب مانند سخنرانی و شعرخوانی «نادر نادرپور» در جلسه «انجمن ایران و آمریکا» که یک صد دانشجو حضور داشتند و نادرپور بعد از شعرخوانی درباره نقاشی ممیز (مرتضی ممیز) سخنرانی کرده و نکتهای از بیوگرافی وی میخواند که پایبند ملیت ایرانی نبوده و به ایرانی بودن عقیدهای ندارد!
اما در شماره 38 دوره دوم نشریه رسمی «اداره اطلاعات آمریکا» در تهران که با نام «اخبار هفته» منتشر میشد، به عنوان برنامه هفتگی «انجمن ایران و آمریکا»، چنین آمده بود:
... شنبه 28 دی (1336): ساعت 6 بعد از ظهر بازی بریج، ساعت 30/7 فیلم مجانی
یکشنبه 29 دی: از ساعت 9 تا 12 صبح بازدید از مجلس و کتابخانه مجلس شورای ملی
دوشنبه 30 دی: ساعت 30/6 بعد از ظهر آواز دسته جمعی، ساعت 30/7 بازی بینگو
سه شنبه 1 بهمن: ساعت 6 بازی بریج، ساعت 30/7 رقص محلی ایرانی
چهارشنبه 2 بهمن: ساعت 5 کلوپ نامه نگاری به خارج ( یک برنامه جدید برای اطفال از 12 تا 20 سال)!
پنجشنبه 3 بهمن: ساعت 6 سخنرانی برای تعلیم فن نطق و خطابه، ساعت 30/7 بازی بریج...
درواقع انجمن فرهنگي ايران و امريكا يكي از بازوهاي مهم جاسوسي آمريكا در ايران محسوب ميشد و بسياري از اعضا و ادارهكنندگان آن، ماموران سرویسهای جاسوسی و اطلاعاتی غرب بودند. بهعنواننمونه، در مراسم گشايش ساختمان جديد مركز تهران، در هفتم مهر1341، «ادوارد مورو»، رئيس اطلاعات امريكا در واشنگتن، به ايران آمد و در اين مراسم شركت كرد.
همین طور وابستگی انجمن فرهنگی ایران و آمریکا به تشکیلات فراماسونری از جمله نقاطی است که باید در تحلیل اهداف و عملکرد آن مدنظر قرار گیرد. در سندی از ساواک درباره سخنرانی مدیرعامل انجمن در کلوب مرکزی روتاری تهران (بخش اقتصادی تشکیلات فراماسونری) درباره نحوه تدریس زبان انگلیسی در کلاسهای انجمن گزارشی ارائه شده است.یا در سال 1345 مسابقه مقالهنویسی درباره صلح از سوی سازمان فراماسونری لاینز برای پسران و دختران 14 تا 22 سال اعلام میشود.
دوران جدید انجمن ایران و آمریکا
از سال ۱۳۴۰ که ساختمان جدید انجمن در زمین اهدایی دولت ایران (در خیابان پارک) و با بودجه وزارت امور خارجه آمریکا و معماری ترکیبی (ایرانی ـ آمریکایی) ساخته شد، فعالیتهای آن بسیار گسترده شد. انجمن ایران و آمریکا در دهه پنجاه حدود ۱۲۸۰ نفر عضو شامل ۸۸۶ ایرانی، ۱۲۳ آمریکایی و ۲۷۱ کارمند داشت و تقریبا هر روز یک برنامه جدید فرهنگی در زمینههای رقص، درام، نمایش فیلم، جشنوارههای مختلف و نمایشهای هنری ارایه میکرد.
افتتاح انجمن فرهنگی ایران و آمریکا در سال 1341 باعث شد تا «ادوارد مورو» (رئیس اداره اطلاعات آمریکا در ایران) طی نامهای رسمی به «اسدالله علم» (نخست وزیر وقت) رسما تشکر کرده و تقاضا کند که سپاسگزاری او را از محمدرضا پهلوی به علت اظهارات وی درباره توسعه تفاهم بین ایران و آمریکا، ابلاغ نماید.
انجمن دارای باغ، ساختمانهای اداری، چهار گالری، یک آمفیتئاتر و رستوران بود و مکان مورد نیاز را برای تلاقی دیپلماسی عمومی با مخاطبان مردمی فراهم میکرد. تمامی آمریکاییهایی که در چارچوب برنامه مبادلات فرهنگی فولبرایت (مبادلات فرهنگی و آموزشی ایران و آمریکا) به ایران دعوت میشدند در محل انجمن سخنرانی میکردند و گروههای نمایشی و موسیقی آمریکایی نیز برنامههای خود را در آمفیتئاتر انجمن ارایه میکردند و برخی موسسات فرهنگی دو ملیتی از جمله دبیرخانه کمیسیون مبادلات فرهنگی و آموزشی ایران و آمریکا نیز دفاتر خود را در محل انجمن تأسیس کرده بودند.
انجمن ایران و آمریکا در شهرهای اصفهان، شیراز، اهواز، مشهد، کرمانشاه و تبریز نیز شعباتی دایر نموده بود. در سال ۱۳۳۷ نیز یک مرکز دانشجویی به وسیله انجمن ایران و آمریکا در مقابل دانشگاه تهران افتتاح شد که در سالهای بعد مورد استقبال دانشجویان و دانشپژوهان قرار گرفت به طوری که در سالهای دهه ۵۰ ماهیانه بطور متوسط هفت هزار دانشجو به این مرکز مراجعه میکردند.
این انجمن برنامههای هر ماه خود را از قبل در اختیار اعضاء قرار میداد. برنامههای آن معمولا همه روزه از ساعت ۱۷ آغاز میشد ولی برنامههای تمام روز مثل بازدیدهای خارج از شهر به جای جمعهها، شنبه و یکشنبه انجام میشد. این برنامهها که شامل سخنرانیها، بازدیدهای گروهی، مسافرتهای دستهجمعی و مباحثات دو زبانی بود، موجب ایجاد همبستگی و خلق هویت گروهی میشد.
انجمن ایران و آمریکا به سنجش موقعیت خود در وصول به اهداف تعیین شده بسیار علاقهمند بود، از این رو در سال ۱۳۵۴ برای بررسی میزان نفوذ و اثرات برنامههای خود از شیوههای پیمایشی و مصاحبه با مخاطبان و پردازشهای رایانهای بهرهبرداری کرد. در میان اظهارنظر اشخاص مختلف درباره کارکرد انجمن ایران و آمریکا شاید بیانات دکتر «علیاکبر سیاسی»، رئیس سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، در جشن فارغالتحصیلی کانون تعلیماتی انجمن، از صراحت بیشتری برخوردار باشد که گفت:
آشنایی با ملتی و طرز زندگی آن ملت، عقیده و طرز تفکر آدمی را عوض میکند. کار این انجمن همین است، زیرا با ایجاد کلاسها و تماسهای بین ایرانیان و آمریکاییها، مفتاحی به دست ایرانیان ...