نگاهی به عملکرد کلاس‌های تابستانی در پرورش استعدادهای کودکان و نوجوانان (بخش دوم)
نقش علایق فرزندان در انتخاب کلاس‌های تابستانی(گزارش روز)
فصل تابستان برای دانش‌آموزان یک فرصت مناسب برای استراحت و تفریح است، همین که آنان احساس کنند قرار نیست به کسی جواب بدهند، صبح زود از خواب بیدار شوند و آماده رفتن به مدرسه شوند اضطراب آنان کم می‌شود. دانش‌آموزان در فصل تابستان این فرصت را دارند آن‌گونه که میخواهند برنامه زندگی خود را تنظیم کنند و به تفریح و استراحت بپردازند و اگر قرار است روال 9 ماه از سال در فصل تابستان هم ادامه پیدا کند و مجبور باشند که هر روز بیدار شده و به کلاس‌های مختلف آموزشی بروند دیگر فصل تابستان و استراحت مفهوم پیدا نمی‌کند و نه تنها از این فصل لذتی نمی‌برند بلکه در یادگیری آنان برای فصل زمستان و درس خواندن هم اختلالاتی ایجاد می‌شود.
کارشناسان امور تربیتی معتقدند که برای پر کردن اوقات فراغت تابستانی دانش‌آموزان باید بسیار حساب شده و دقیق عمل کرد و رفتار والدین در این ایام و فرستادن بچه‌ها به کلاس‌های اجباری آموزشی می‌تواند ضربه مهلکی به روحیه دانش‌آموزان وارد کند.
برنامه‌ریزی برای تابستان
این روزها والدین حتی بیش از گذشته نگران اوقات فراغت فرزندان خود هستند و گاهی با همسایه و خویشاوندان خود هم در زمینه ثبت‌نام فرزندانشان در کلاس‌های تابستانی رقابت می‌کنند. اما کدام روش صحیح است؟ آیا فرزندان را باید به حال خود رها کرد و برای فصل تابستان آنها برنامه‌ریزی مناسبی در نظر نگرفت یا اینکه با زور و اجبار به کلاس‌هایی که نوع آنها را هم خود والدین تعیین می‌کنند فرستاد؟!
«مهناز کرباسی» کارشناس مسائل آموزشی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان در این باره توضیح می‌دهد و می‌گوید: «در برنامه‌ریزی کلاس‌های تابستانی برای دانش‌آموزان، والدین باید نقش راهنمایی، نظارت و هدایت را ایفا کنند نه تصمیم گیرنده، چرا که بچه‌ها در طول سال تحصیلی با فشارها و اضطراب‌های فراوان درسی مواجه بوده‌اند و این فصل فرصت مناسبی برای استراحت و تجدید روحیه و توان آنها به حساب می‌آید.»
وی اضافه می‌کند: «کودکان و نوجوانان باید در تابستان فعالیت‌های درسی و آموزشی خود را تا حدی کاهش دهند و فراغت بیشتری به دست آورند تا به ورزش و فعالیت‌هایی که در طول سال می‌خواستند انجام دهند ولی فرصت آن را نداشتند بپردازند، به همین دلیل فشار وارد کردن بر بچه‌ها در این فصل واقعا کار پسندیده‌ای نیست و آنان را محزون و افسرده می‌سازد.»
این کارشناس آموزشی با نقل روایتی از پیامبر اعظم(ص) که فرمودهاند: مسافرت کنید تا سلامت باشید. یا حضرت علی(ع) که فرمودهاند: روزهایی را برای استراحت و تفریح اختصاص دهید، خاطرنشان می‌کند: الگوهای دینی هم جایگاهی برای تفریحات سالم در زندگانی پربار خود در نظر گرفته‌اند، بنابراین باید والدین ترتیباتی اتخاذ کنند که فرزندانشان در ایام سال به ویژه فصل تابستان از تفریحات سالم برخوردار باشند و کلاس‌هایی که برای آنان در این فصل در نظر می‌گیرند متناسب با علاقه، خصوصیات جسمی و روحی و شرایط آنان در نظر گرفته شود.
به گفته این کارشناس آموزشی، نباید فراموش کرد که کودکان و نوجوانان گل‌های زندگی والدین هستند گل‌هایی که با تعلیم و تربیت صحیح باید شکوفا شوند و گذراندن اوقات فراغت باید به‌گونه‌ای باشد که زمینه‌های لازم را برای شکوفایی فردی و اجتماعی آنان فراهم آورد.
انتخاب کلاس‌های تابستانی اگر درست انجام شود می‌تواند موجب رشد استعدادها و جهت‌دهی مثبت به توانایی‌های دانش‌آموزان شود.اما اگر با زور و اجبار باشد نتیجه عکس خواهند داد.
پر کردن اوقات فراغت بچه‌ها
فصل تابستان فصل تعطیلی مدارس است، لیکن امام‌خمینی(ره) با یک جمله کوتاه اما زیبا به تعطیلی مدارس معنا بخشیده و فرموده: «مدارس تعطیل می‌شود اما تعلیم و تربیت هرگز تعطیل نمی‌شود.»
با تکیه بر این کلام پرمعنا باید برای ایام تابستان و اوقات فراغت فرزندان برنامه‌ریزی صحیح و درست صورت بگیرد.
بارزترین ویژگی اوقات فراغت آزادی انتخاب و نوع فعالیت است ولی والدین به تصور اینکه وقت نوجوان و جوان باید با درس و مدرسه پر شود بدون توجه به علایق آنها کلاس‌های درسی، هنری، ورزشی، اردو و غیره را برای آنها تجویز و فرزندانشان را ملزم به شرکت در این کلاس‌ها می‌کنند.
روانشناسان معتقدند که کلاس‌های آموزشی فشرده، سنگین و معمولا گزینشی از سوی والدین برای کودکان و نوجوانان مناسب نیستند چرا که دانش‌آموزان پس از گذراندن 9 ماه تحصیلی پرفشار و استرس‌آور نیاز به استراحت و آرامش دارند و این کلاس‌ها موجب کاهش بازدهی آنها نه تنها در تابستان بلکه در زمستان هم خواهد شد.
«معصومه طاهریانپور» روانشناس در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان به این مسئله اشاره می‌کند و می‌گوید: «کلاس‌های فشرده آموزشی و درسی در فصل تابستان برای بچه‌ها توصیه نمی‌شود،چرا که این کلاس‌ها موجب افزایش فشارهای روحی و روانی بر نوجوانان می‌شود و آنان با روحیه‌ای خسته، افسرده و درمانده مجبور می‌شوند یک سال تحصیلی دیگر را آغاز کنند که مسلما این مسئله موجب افت تحصیلی و کاهش توانایی‌های تحصیلی آنان می‌شود.»
وی اضافه می‌کند: «بزرگ‌ترین اشتباه خانواده‌ها این است که میخواهند به اجبار یا به خاطر چشم‌وهم‌چشمی‌های فامیلی و رقابت با اقوام و خویشان فرزندان خودرا به کلاس‌های تابستانی بفرستند یا برخی از خانواده‌ها با ثبت‌نام کودکان خود در این کلاس‌ها میخواهند آنها را از محیط خانه برای مدتی دور سازند تا فضای خانه آرام باشد که این نوع نگاه‌ها بسیار خطرناک است و می‌تواند در روحیه کودک و نوجوان تاثیر منفی بگذارد.»
این رواشناس همچنین تاکید می‌کند: «بهترین حالت این است که فرزندان خود را در کلاس‌های ورزشی یا هنری ثبت‌نام کنیم تا روحیه‌ای شاد و مفرح داشته باشند و استعدادهای آنان پرورش پیدا کند. در غیر این صورت حضور در کلاس‌های تحمیلی جز اتلاف وقت و انرژی کودکان و نوجوانان و افزایش هزینه خانواده‌ها هیچ اثر دیگری نخواهد داشت. به همین دلیل خانواده‌ها باید نهایت دقت را داشته باشند و برای پر کردن اوقات فراغت فرزندان خود برنامه‌ای مناسب و ایده‌آل برای آنان در نظر بگیرند و از خود بچه‌ها برای این برنامه‌ریزی کمک بگیرند تا اوقات فراغت شاد سودمند و پرخاطره‌ای برای آنان رقم بخورد.
دکتر «حسین احمدی» عضو هیئت علمی دانشگاه و کارشناس آموزشی در این باره می‌گوید: «بر اساس پژوهش‌هایی که اخیرا صورت گرفته، بچه‌هایی که در فصل تابستان در کلاس‌های آموزشی دلخواه و مناسب با سلیقه‌شان شرکت می‌کنند در ایام تحصیل به موفقیت‌های بیشتری دست می‌یابند و نمرات بهترینی می‌گیرند، به طور مثال کودکان و نوجوانان که در کلاس‌های ورزشی، هنری، تفریحی، اردوهای اجتماعی و... شرکت کردند در درس ادبیات موفق‌تر بوده‌اند تا بقیه بچه‌ها.»
وی اضافه می‌کند: «اگر کلاس‌های تابستانی با کیفیت آموزشی مناسب برگزار شود می‌تواند بهترین نتیجه را داشته باشد و از اتلاف وقت و هدر دادن عمر و هزینه جلوگیری کند.»
«زهرا ملکی» کارشناس مسائل اجتماعی هم در این باره می‌گوید: «ثبت‌نام در کلاس‌های بی‌شمار و متنوع کودک و نوجوان را خسته و او را از هرگونه فعالیت اجتماعی و آموزشی منزجر می‌سازد بنابراین باید فرزندان به کارها و فعالیت‌هایی بپردازند که به آنها علاقه‌مند هستند، ضمن اینکه نباید فراموش کرد که گذراندن اوقات فراغت برای بچه‌ها فقط به معنی ثبت‌نام در کلاس‌های مختلف نیست و خواندن کتاب، مجله و روزنامه، رفتن به پارک، موزه، استخر، مسافرت، گردش‌های دسته جمعی و... از جمله فعالیت‌هایی هستند که فرزندان را برای انتخاب‌های آینده آماده می‌سازد و مهارت‌های تحصیلی‌اش را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.»
به گفته این کارشناس مسائل اجتماعی برای ایجاد نشاط و تحرک در بچه‌ها تحمیل هزینه فراوان لازم نیست و گاهی بردن کودک به نزدیک‌ترین فضای سبز نیز می‌تواند فرصتی نشاط‌آور و لذت‌بخش برای آنها فراهم سازد.
سوژه‌ای برای فخرفروشی
«مرتضی فکوری» پدر یک دختر 10 ساله در پاسخ به سوال گزارشگر کیهان درباره نحوه گذراندن اوقات فراغت فرزندش می‌گوید: «مسئله گذراندن ایام فراغت این روزها به بحث داغ روز تبدیل شده و متاسفانه سوژه‌ای برای فخرفروشی و چشم‌و هم‌چشمی نیز می‌باشد در حالی که در گذشته چنین مشکلی وجود نداشت و بچه‌ها به همراه والدین خود به مسافرت می‌رفتند یا به خانه اقوام و خویشان سر می‌زدند و روزهای طولانی تابستان را در کنار یکدیگر سپری می‌کردند، برخی دیگر هم به تفریح و بازی می‌پرداختند و تعدادی هم در کلاس‌های تقویتی محل تحصیل خود ثبت‌نام می‌کردند.»
وی اضافه می‌کند: «به عقیده من مهم ترین مسئله در نحوه گذراندن اوقات فراغت فرزندان شناخت روحیات و علایق آنها است چرا که والدین قبل از هر کاری باید فرزند خود را بشناسند و بدانند چطور با کمک او و آن طور که خودش دوست دارد ایام فراغت را برنامه‌ریزی کنند. به طور مثال دختر من فعالیت‌های ورزشی مثل اسکیت، دوچرخه‌سواری و کلاس شنا علاقه زیادی دارد که خوشبختانه هزینه چندانی ندارد و برای پرورش قوای جسمانی او هم بسیار مفید است.»
این پدر تاکید می‌کند که در برنامه‌ریزی‌تابستانی برای دخترش به استراحت و آرامش وی اهمیت زیادی می‌دهد و جایگاه خاصی برای این مسئله در نظر می‌گیرد زیرا معتقد است بچه‌ها باید استراحت کافی داشته باشند تا با روحیه‌ای شاد و پرانگیزه سال تصحیلی خود را آغاز کنند.
وی همچنین خاطرنشان می سازد: «البته این بدان معنا نیست که کودکان در تابستان همه چیز یادشان برود بلکه باید با آنان توافق شود که هفته‌ای یک یا دو بار برخی از دروس مانند ریاضی یا زبان را مرور کنند تا هوش و ذهن آنان فعال شود و آموخته‌های قبلی از ذهنشان پاک نشود.
به رغم نگرانی‌ها و حساسیت‌های زیادی که درباره شرکت فرزندان در کلاس‌های تابستانی برای والدین وجود دارد لیکن کارشناسان و رواشناسان معتقدند با یک برنامه‌ریزی اصولی و تعامل مثبت و سازنده با فرزندان و البته شناسایی دقیق استعدادهای آنان می‌توان بخش قابل توجهی از دغدغه‌های مرتبط با این موضوع را رفع و مدیریت کرد و شرایط و فضایی برای کودکان و نوجوانان فراهم آورد تا از ایام فراغت به عنوان فرصتی ویژه برای بارور سازی و کشف استعدادهای آنان استفاده کرد.
نحوه گذراندن صحیح ایام فراغت فرزندان موضوعی نیست که فقط به فصل تابستان و کلاس‌های تابستانی ختم شود، پس از گذراندن این فصل نیز این ضرورت مسئله احساس می‌شود.
کلاس‌های آموزشی، هنری در روزهای مدرسه هم می‌توانند ادامه پیدا کنند فقط باید برنامه‌ریزی درستی داشت تا به درس فرزندان لطمه‌ای وارد نشود.
مهم این است که از این کلاس‌ها نباید به عنوان عاملی برای مسابقات فامیلی، رقابت‌ها، فخرفروشی و چشم‌وهم‌چشمی تبدیل شود زیرا در این صورت خطراتی به دنبال خواهد داشت که تا سالیان سال فرزندان را دچار مخاطره خواهد کرد.