گفت وگو با محمدحسین مهدویان کارگردان فیلم «ایستاده در غبار»
مجذوب شخصیت و زندگی «حاج احمد» شدم
آرش فهیم
محمدحسین مهدویان را همه با مجموعه «آخرین روزهای زمستان» شناخته بودند. مجموعه‌ای که سال 91 با روایت زندگی شهید حسن باقری پخش شد. مهدویان جوان با 34 سال سن، حالا با فیلم «ایستاده در غبار» به پدیده این روزهای سینمای ایران تبدیل شده است. فیلمی که باز هم یکی از اسطوره‌های تاریخ معاصر ایران یعنی سردار احمد متوسلیان، فرمانده جاویدالاثر سپاه محمد رسول‌الله(ص) را به تصویر کشیده است. این فیلم در سی و چهارمین جشنواره فیلم فجر هم یکی از آثار پر اقبال نزد مردم بود و هم توانست سیمرغ بهترین فیلم را دریافت کند. به همین مناسبت با مهدویان گفت‌وگو کردیم.
***
* شما با اولین فیلمی که ساختید موفق به بردن جایزه بهترین فیلم جشنواره فجر شدید. کسب چنین جایزه‌ای، آن هم با اولین فیلم، غافلگیر کننده نبود؟
چرا؛ با توجه به روند انتخاب و چگونگی اعطای جوایز در جشنواره، غافلگیر شدیم. اما در کل از ابتدا انتظار داشتیم که فیلم در بخش‌هایی از جشنواره فجر جوایزی را دریافت کند. یعنی حوادث جوری اتفاق افتاد که احساس می‌کردیم که جوایز خوبی را در اختتامیه جشنواره فجر خواهیم گرفت.
* اتفاقا به نظر من جایزه شما یکی از به‌جاترین جوایز جشنواره فیلم فجر امسال بود و واقعا هم این جایزه حق شما بود... بگذریم. به نظر من، کسانی که می‌خواهند درباره قهرمانان انقلاب و دفاع مقدس فیلم بسازند، کار دشواری پیش رو دارند. چون در انقلاب ما، به خصوص در دوران دفاع مقدس، قهرمانان بزرگی ظهور کردند. زندگی هر کدام از شهیدان را که بررسی می‌کنیم می‌بینیم که با یک قهرمان روبرو هستیم. از این نظر شاید ایران بعد از انقلاب اسلامی، تنها کشور و جامعه‌ای در طول تاریخ باشد که در یک مقطع زمانی بسیار کوتاه، صدها هزار قهرمان را ظاهر کرد. شما چطور این انتخاب دشوار را انجام دادید و از بین صدها هزار قهرمان، فیلم حاج احمد متوسلیان را ساختید؟
من در این‌باره در مصاحبه‌های قبلی به طور مفصل توضیح داده‌ام. حالا خیلی مختصر تکرار می‌کنم که بعد از سریال «آخرین روزهای زمستان» سازمان اوج پیشنهاد داد که راجع به دو ، سه نفر از فرماندهان جنگ، فیلم بسازم. بعد از پژوهش‌هایی که درباره آن‌ها انجام دادم، به نظرم رسید که زندگی و شخصیت حاج احمد متوسلیان، برای سینما مناسب‌تر است. یعنی وجوه شخصیتی او برای ساخت فیلم جذاب‌تر به نظرم رسید.
* در پژوهش‌های خود و در حین ساخت فیلم، چه نکته متفاوتی درباره متوسلیان کشف کردید؟
متوسلیان شخصیت متفاوتی نسبت به آنچه‌ما از فرماندهان جنگ می‌شناسیم داشت. متوسلیان، مردی با ویژگی‌های شخصیتی خاصی بود که معمولا ما عادت نداریم در فرماندهان جنگ ببینیم. او شخصیت متفاوت و جذابی داشت. ضمن اینکه متوسلیان سرنوشت عجیبی پیدا کرد که خود این سرنوشت عجیب و مبهم نیز به لحاظ داستانی جذاب بود.
* البته به نظر می‌رسد که از این سرنوشت جذاب، در فیلم به سرعت عبور کردید. چون به جز اشاره‌ای کوتاه، خیلی وارد جزئیات نشدید!
موضوع فیلم ما، خود متوسلیان بود. من می‌خواستم به شخصیت حاج احمد بپردازم. به آن داستان پلیسی عجیب و غریبی که سرنوشت حاجی را رقم زد، خیلی کاری نداشتم و وجه شخصیتی او برای من جذاب بود، یعنی شخصیت متوسلیان برای من اصل بود. بعد هم اینکه آن ماجرا، یک پرونده بی سرانجام است که ورود به آن ، چیزی را شفاف و روشن نمی‌کند.
* گویا یکی از برادرهای حاج احمد متوسلیان نسبت به فیلم شما معترض است و معتقد است این فیلم، نتوانسته حق مطلب را درباره او بیان کند؟
بله، یکی از برادرهای حاج احمد متوسلیان گله‌هایی داشت. البته با تعامل به یک راه حلی خواهیم رسید. ضمن اینکه ما در تمام مراحل کار با خانواده متوسلیان در تعامل و تماس بودیم و هیچ کاری را بدون هماهنگی با آن‌ها انجام نمی‌دادیم و راجع به جزئیات با ایشان مشورت می‌کردیم. اینکه یکی از برادرهای حاج احمد صحبت‌هایی را در رسانه‌ها مطرح کردند به خاطر این بود که خیلی در جریان رابطه قبلی ما با خانواده متوسلیان نبودند. البته بعدا در جریان قرار گرفتند.
* برخی فیلم شما را یک اثر سفارشی و دولتی می‌دانند. نظر شما چیست؟
بالاخره فیلم ما سفارشی بوده و با پول دولتی هم ساخته شده، حالا این ایرادش چیست؟ به هر حال ما یک فیلم خوب ساختیم. یعنی فیلمی ساختیم که ماهیت فیلم‌های سفارشی را ندارد. بالاخره با بخشی از بودجه دولتی که قرار بوده با آن کارفرهنگی شود، فیلمی ساختیم که وقتی کسی می‌بیند، نگران هرز رفتن پول بیت‌المال نمی‌شود. اتفاقا خوب است که بودجه دولتی صرف این گونه فیلم‌ها شود که بعدا سرکوفت نخورند که چرا پول را هدر دادند.
* شما سبک جدیدی را در سینمای ایران وارد کرده‌اید. هر چند که این سبک را قبلا در سریال «آخرین روزهای زمستان» هم به کار برده بودید. این سبک تقلیدی است یا خودتان ابداعش کرده‌اید؟
نه، این کاری است که خودمان یعنی من و گروهم به تدریج به آن رسیدیم. بیشتر هم تحت تاثیر فیلم‌های مستند دهه 50 و 60 و به خصوص فیلم‌های روایت فتح است. درواقع ما تلاش کردیم که میزانسن‌های رایج در فیلم‌های مستند را در یک اثر دراماتیک وارد کنیم و فیلم‌هایی شبیه به مستند بسازیم. جزئیاتش نیز به تدریج و در طول کارها و با آزمون و خطاهای مختلف شکل گرفته است. البته هنوز برای کامل شدن جای کار دارد تا به پختگی نهایی برسد.
* پاسخ شما به کسانی که معتقدند «ایستاده در غبار» یک مستند است و به اشتباه در بخش سودای سیمرغ جشنواره فجر راه یافت و باید در بخش مستند حضور می‌یافت، چیست؟
عده‌ای می‌گویند که این فیلم مستند است و داستانی نیست و خیلی از مستندسازها هم می‌گویند که این فیلم، مستند نیست و داستانی است. حتی موقعی که «آخرین روزهای زمستان» را ساختم هم همین حرف را زدند. من این‌ها را به یکدیگر واگذار می‌کنم تا با هم بحث کنند و ببینند که فیلم من مستند است یا داستانی! اما به هر حال «ایستاده در غبار» سینماست. خود من نه اصرار دارم که بگویم فیلم من مستند است و نه اصرار دارم که بگویم این فیلم، داستانی است. فیلم من همین است که دارید می‌بینید. بگذارید چانه بزنند تا ببینیم که فیلم من چیست!
* این موفقیت - هم کیفیت خوب فیلم و هم جایزه بهترین فیلم جشنواره- توقعات را نسبت به شما بالا برده است. چه برنامه‌ای دارید برای اینکه رو به جلو حرکت کنید و فیلم‌های بعدی‌تان پیشرفت کند؟
الان دارم به این موضوع فکر می‌کنم. دارم فکر می‌کنم کار بعدی که شروع می‌کنم حتما کار با ارزشی باشد، استانداردهای خوبی داشته باشد و آن تاثیری که می‌خواهم را روی جامعه و مردم بگذارد. تلاش خودم را خواهم کرد. باید ببینیم که خدا چقدر توفیق می‌دهد.
* موضوع فیلم بعدی خود را انتخاب کردید؟
نه، پنج شش طرح مختلف در دست دارم و در اینکه کدام یک از آن‌ها را انتخاب کنم، مردد هستم. باید ببینیم که کدام یکی از آن‌ها قسمت می‌شود.
* این طرح‌ها دفاع مقدسی هستند؟
دفاع مقدسی هم توی آن‌ها هست، اما طرح‌های غیر جنگی هم در بینشان هست. اما اصولا علاقه اصلی من تاریخ معاصر است و دوست دارم که در این حوزه فیلم بسازم.
* به نظر شما وضعیت سینمای دفاع مقدس نگران کننده نیست؟ چه باید کرد تا مانند دهه 60 و اوائل دهه 70 بار دیگر سینمای دفاع مقدس احیا شود؟
به نظر می‌آید بعد از سال‌ها تصمیمات احساسی و شتاب زده، نوعی عقلانیت در این زمینه درحالا پدید آمدن است. همین که امسال فیلم‌های دفاع مقدسی زیادی ساخته نشده خودش نشانه خوبی است. اینکه ما صرفا به خاطر رزومه درست کردن و پرکردن کارنامه کاری خودمان سالی ۵ یا 10 فیلم جنگی بسازیم، نتیجه‌اش کمیت‌گرایی و آثار بی کیفیت است و سینمای جنگی ما مخاطب خودش را از دست می‌دهد. این مسئله به سینمای دفاع مقدس ما صدمه جدی زده است. اگر این وضعیت را به فال نیک بگیریم نشانه این است که آن‌هایی که متولی ساخت فیلم جنگی هستند، با تامل و فکر وارد کار ساخت فیلم جنگی می‌شوند نتیجه‌اش ان‌شاءالله فیلم‌های جنگی خوب و با کیفیتی‌خواهد بود.
* چه برنامه‌ای برای اکران فیلم دارید؟
تهیه کننده فیلم، آقای والی‌نژاد و جانشین تهیه‌کننده آقای بنان درحال بررسی امکان‌های مختلف اکران فیلم هستند. هنوز تصمیم قطعی نگرفته‌اند. ولی خب، بنا دارند به شیوه‌ای برسند تا فیلم را به مخاطب‌های اصلی خودش برسانند.
* خیلی ممنون از اینکه فرصتی را در اختیار ما قرار دادید. اگر سخنی هست، بفرمایید.
من هم متشکرم. امیدوارم اتفاقات خوبی که امسال برای فیلم افتاد، در اکران هم تکرار شود.