نگاهی به عملکرد ساواک (5)
بحرین چگونه در سکوت مطبوعات از وطن جدا شد ؟(وحشت آفرینان)
ساواک مطالب نشریات را قبل از چاپ بررسی میکرد و به تشخیص خود به حذف و اضافه کردن جملات و واژهها اقدام مینمود، ساواک در نشریات مختلف چنین القا میکرد که رژیم پهلوی تنها برآورنده آمال و آرزوهای ملی– مذهبی و نیز رهنمونکننده کشور به سوی توسعه و تعالی است.
در همین راستا، ساواک درباره انتشار مطالب مربوط به تاریخ دوران معاصر ایران و به ویژه دوران پهلوی حساسیت نشان میداد. در موارد متعددی نیز ساواک ارباب مطبوعات را وادار میکرد برای تجلیل از نقش رژیم پهلوی در تاریخ معاصر ایران، مقالات، نوشتهها و اسناد سفارش شده و جعلی منتشر کنند. بطور نمونه نشریات هیچ گاه نتوانستند درباره تحولات سیاسی ایران پس از کودتای 28 مرداد 1332 و مسائلی نظیر کودتا، کنسرسیوم نفت، پیمان سنتو و ...مطالب مستندی چاپ کنند.
در سالهای پس از اجرای انقلاب به اصطلاح سفید نیز سانسور شدیدی بر مطبوعات حاکم شد و روزنامهها و نشریات از تجزیه و تحلیل درست حوادث و وقایع دوران انقلاب سفید و تبعات آن منع شدند. بطور مثال هنگامی که مجله فردوسی مطلبی تاریخی از محمد ابراهیم باستانی پاریزی چاپ کرد که طی آن به نقش زنان در دربار ساسانی اشاراتی شده بود، ساواک انتشار آن را برخلاف مصلحت حکومت تشخیص داده و مدیر مسئول مجله فردوسی را مورد بازخواست قرار داد و تا مدتها از ارائه کمک مالی به این نشریه خودداری کرد.
اخبار مربوط به اقدامات سوء حکومت پهلوی توسط ساواک سانسور میشد و نشریات قادر نبودند مطلبی در این باره بنویسند. بطور نمونه هنگامی که رژیم پهلوی درصدد برآمد استقلال بحرین را به رسمیت بشناسد و با تجزیه ایران موافقت کند ساواک مطبوعات را از درج هرگونه خبر، گزارش و مقالهای که میتوانست در تعارض با این سیاست حکومت قرار گیرد، برحذر داشت. نشریات صرفا اجازه یافتند موضوع استقلال بحرین را براساس دیدگاههای حکومت و دیکتههای ساواک منعکس کنند.
در جریان حضور حکومت ایران در ناآرامیهای ظفار – عمان– که طی آن صدها نفر از نیروهای ایرانی کشته و زخمی شدند، ساواک سانسور خبری شدیدی بر مطبوعات حاکم و از انعکاس اخبار مربوط به این واقعه جلوگیری کرد. همچنین زمانی که در جریان برگزاری جشنهای 2500 ساله شاهنشاهی، حکومت پهلوی توسط رسانههای گروهی و نشریات و روزنامههای کشورهای خارجی مورد انتقاد شدید قرار گرفته بود، نشریات داخلی هیچ گاه نتوانستند مطلبی در انتقاد از این نمایش بزرگ به چاپ برسانند. ساواک، در نشریات و روزنامههای وابسته، تبلیغات گستردهای در حمایت از ضرورت برگزاری هرچه مجللتر و باشکوهتر جشنهای 2500 ساله به چاپ رسانید.
ساواک تلاش میکرد خط مشی، موضع گیری، آرزوها و اهداف حکومت پهلوی را در نشریات تبلیغ و توجیه کرده و از آن حمایت کند چنان که وقتی در جریان انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در سال 1355 شاه به ضرورت پیروزی جمهوریخواهان و شکست جیمی کارتر نامزد دموکراتها تمایل نشان داد، نشریات و روزنامههای داخل کشور نیز از انتشار هرگونه مطلبی به نفع حزب دمکرات و نامزد آنان در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا یعنی جیمی کارتر منع شدند و نشریات و روزنامهها تحت فشار قرار گرفتند تا فقط مطالبی در چارچوب سیاستهای شاه و حکومت منتشر کنند.
از جمله مهمترین اقدامات ساواک، جعل خبر از قول خبرگزاریها، رسانههای گروهی و نشریات و روزنامههای خارجی و انتشار آن در نشریات و رسانههای داخلی بود. ساواک از این رویه بطور مکرر بهره میبرد و اخبار و گزارش نشریات و رسانههای خارجی را بطور دلخواه در روزنامهها و رسانههای داخلی منعکس میکرد. این در حالی بود که ارباب مطبوعات و نیز صاحبان رسانهها و نشریات خارجی که اخبار آنان از سوی ساواک جعل شده بود، از ساختگی بودن این خبرها مطلع میشدند، اما هر یک به دلایلی از افشای آن اجتناب میکردند. رسانهها و نشریات داخلی نیز جسارت و توان لازم را در خود احساس نمیکردند که بتوانند در برابر این گونه اخبار جعلی ساواک واکنش نشان دهند. البته رسانهها، خبرگزاریها و نشریات خارجی نیز به دلیل سکوتی که در قبال این گونه جعل و خبرسازی ساواک اختیار میکردند، کمکهای مالی قابل توجهی از سوی حکومت دریافت میکردند. همین خبرگزاریها و نمایندگان روزنامههای خارجی در قبال دریافت پولهای بسیاری از ساواک، از انعکاس مستند اخبار و حوادثی که در ایران جریان داشت، طفره میرفتند .
ساواک از انعکاس و انتشار هرگونه خبر و گزارشی که فقر و فلاکت مردم را گزارش میکرد جلوگیری میکرد. چنان که وقتی مجله سپید و سیاه طی گزارشی به موضوع کار کودکان زیر 12 سال در کارگاههای فرشبافی در برخی نقاط کشور اشاره کرد، با واکنش شدید ساواک مواجه شد و مسئولان آن نشریه تحت فشار ساواک مجبور شدند این گزارش را تکذیب کنند. ساواک صراحتا هشدار میداد که انتشار مطالبی از این دست «مغایر مصالح کشور و موجب تبلیغات سوء در داخل و خارج از کشور» است.
زمانی نیز که برخی نشریات درصدد برآمدند به منظور نمایش زندگی روستایی و عشایری ایران، عکسهایی از برخی روستاها و زندگی عشایری کشور منتشر سازند، بار دیگر با واکنش مخالف ساواک مواجه شدند.