ضرورت اهداء خون و نقش آن در نجات جان بیماران - بخش نخست
تپش زندگی با قطره‌های سرخ خون(گزارش روز)
صدیقه توانا
اهدای خون، درد مردم را خوب می‌کند، زندگی‌ها را نجات می‌دهد اهدای خون برای بیمارانی که چشم انتظار این نذر فرهنگی هستند حیاتی است.
خون همیشه در حیات انسان نقشی رمز‌آلود و اسرار‌آمیز ایفا می‌کند و در علم پزشکی اهمیتی غیرقابل توصیف دارد. خون انسان هیچ جانشینی ندارد و نمی‌توان آن را به طور مصنوعی تهیه کرد.
علی‌رغم تحقیقات بسیار زیادی که در این زمینه توسط محققان انجام شده است، انسان تنها منبع خون برای همنوعانش است.
صنعتی شدن زندگی انسانها و افزایش تعداد تصادفات رانندگی و همچنین تعداد بیماران نیازمند دریافت خون و پیشرفت‌های علمی که سبب دستیابی به روش‌های درمانی جدید می‌شود، نیاز به خون را در جوامع مختلف و به خصوص کشور ما بیش از پیش آشکار ساخته است. تامین خون و فرآورده‌های سالم، مهم‌ترین هدف انتقال خون است و با توجه به اینکه اهداءکنندگان خون نقش اساسی را در رسیدن به این هدف به عهده دارند، افزایش آگاهی افراد و تشویق آنها برای اهدای خون هم ضروری به نظر می‌رسد.
راههای مدیریت صحیح مصرف خون و فرآورده‌های آن در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی، مزایا و معایب احتمالی اهدای خون، اهدا خون و کاهش بیماری‌های قلبی و عروقی، انواع گروههای خونی و نیاز جامعه به اهدای خون و کمبودهای چه نوع از گروههای خونی مهم‌ترین محورهایی است که در گزارش پیش رو به آن پرداختیم و نقطه نظرات کارشناسان و صاحب‌نظران سازمان انتقال خون را در این زمینه جویا شدیم. با ما باشید در این گزارش.
اهدا کنندگان خون
حامیان اصلی بیماران نیازمند
هر ساله تیم‌های سیار از سازمان انتقال خون استان تهران جهت جذب خون توسط اهداءکنندگان نوعدوست در اغلب موسسات فرهنگی حضور می‌یابند که مورد استقبال پرسنل آن قرار می‌گیرند.
یکی از این اهدا کنندگان که جزو افراد مستمر می‌باشد و 58 سال دارد در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان می‌گوید: بنده سالی یک‌بار خون می‌دهم و تاکنون هم ۴-۵ بار خون داده‌ام.»
به او که خود را ابراهیم شیری معرفی می‌کند، می‌گویم: «آیا با این سن و سال اذیت نمی‌شوید و خون دادن مشکلی برایتان پیش نمی‌آورد، خیلی قبراق و سرحال می‌گوید: «خیر نه تنها خون دادن مرا اذیت نمی‌کند، بلکه سرحال‌تر هم می‌شوم و هر وقت خون می‌دهم احساس سبکی می‌کنم.»
از آقای شیری که از پیشکسوتان محسوب می‌شود می‌پرسم انگیزه شما از اهدای خون آن‌هم به صورت مستمر چیست؟
وی پاسخ سوالم را با ذکر خاطره‌ای که حاکی از احساس مسئولیت شدید او در قبال سلامتی هموطنان است این طور می‌دهد: «سه سال قبل برای ملاقات یکی از بستگان که در یکی از بیمارستانهای کرج بستری بود با صحنه‌ای مواجه شدم که واقعا حس مسئولیت کردم. یکی از هم تختی‌های اقوام‌مان مشغول صحبت بودند که بیمارشان نیاز به خون فوری دارد و آنها هم نمی‌توانستند هزینه دریافت خون از بیمارستان‌را پرداخت کنند. وقتی مستأصل شدن آنها را دیدم و شنیدم، داوطلب شدم جلو رفتم و به آنها گفتم که گروه خونی من O+ است و حاضرم خونم را اهدا کنم. این کار من برای آنها غیرقابل باور بود ولی من نمی‌توانستم بی‌تفاوت از کنار موضوع بگذرم.»
آقای شیری در ادامه می‌گوید: «همین حرکت انگیزه‌ای شد تا هر سال به عنوان یک اهدا کننده مستمر خون همیشه داوطلب شوم و به دیگر دوستانم خصوصا جوانان توصیه می‌کنم در این امر انسان‌دوستانه شرکت کنند. چون هم به سلامتی خود کمک کرده و هم به جامعه خدمت می‌کنند..»
اهدای خون، بدون چشمداشت مادی
اهدای خون چه ضرورت‌هایی دارد و راههای مدیریت مصرف خون و فرآورده‌های آن در بیمارستان‌ها چیست؟ و اصولا مزایای اهدای خون چه می‌باشد و احیانا آیا معایبی هم به دنبال دارد یا خیر؟ دکترسیدمرتضی طباطبایی مدیرکل انتقال خون استان تهران در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان برعکس برخی از مدیران که‌حتی تلفن‌های خود را پس از بارها و بارها تماس جواب نمی‌دهند یا وعده‌های سرخرمن می‌دهند، با اولین تماس با رویی‌گشاده از ما و سوژه گزارش استقبال کرده و به سوالات پاسخ می‌دهد. وی با اشاره به اینکه اهدای خون یعنی فردی که از نظر جسمی، روحی و روانی سالم است و در رده‌سنی 18 تا 60 سال قرار دارد یک واحد از خون یعنی 450 سی‌سی را برای نجات جان بیماران و همنوعان خود و بدون چشمداشت و مسائل مالی اهدا می‌کند، در ادامه می‌گوید: «این خون در سازمان انتقال به اجزاء مختلف تقسیم می‌شود و برای نجات جان 3 تا 4 بیمار استفاده شود.»
از دکتر طباطبایی می‌پرسم این اجزاء چه هستند، می‌گوید: «از هر واحد خون یک کیسه پلاکت، یک کیسه گلبول قرمز و یک کیسه پلاسما دریافت می‌شود.»
وی به کارایی هر یک از موارد مذکور اشاره کرده و می‌گوید: «از گلبول قرمز در بیماری‌های کم‌خونی و خونریزی‌های در جراحی استفاده می‌شود و از پلاسما هم برای بیماری‌های خاص و سوختگی و مسائل مهم دیگر استفاده می‌شود.»
دکتر طباطبایی در ادامه می‌گوید: «بد نیست بدانید هم‌اکنون از پلاسمای مازاد در تهیه داروهای مستقل مثل فاکتور 8 که مخصوص بیماری هموفیلی و آی‌وی‌آی‌جی (ایمنی گلبولیت) است استفاده می‌شود. از فاکتور 8 در عفونتهای شدید هم استفاده می‌شود.»
به او می‌گویم آیا این داروها در داخل کشور تولید می‌شود؟ دکتر طباطبایی می‌گوید: «این داروها توسط شرکت‌های پالایشگر خارجی اما با منابع ایرانی و نوع پراکندگی‌های بیماری که در کشور ما وجود دارد ساخته می‌شود.»
مدیرکل انتقال خون استان تهران در ادامه با اشاره به اینکه هر فرد سالم تا 4 بار در سال می‌تواند خون اهدا کند می‌گوید: «اهدا کنندگان مستمر از سلامت نسبی بالاتری برخوردارند.»
دکتر طباطبایی در تکمیل صحبت‌هایش خاطر نشان می‌کند: «سالانه 350 هزار واحد خون در استان تهران اهدا می‌شود که 18 درصد در کل کشور است و بالغ بر 25 درصد از خون کشور در تهران استفاده می‌شود.»
از وی در مورد رایج‌ترین گروههای‌خونی می‌پرسم، می‌گوید: «O مثبت رایج‌ترین خون، O منفی و AB منفی هم جزء نادرترین خون‌ها هستند. به طور کلی گروههای خونی منفی کمتر است و به ویژه در فصل سرما و آلودگی هم دچار چالش می‌شویم چون اهدای خون کم است و لذا اهدا کنندگان مستمر باید بیشتر به کمک ما بیایند، از این رو، 21 دی‌ماه را روز خون‌های نادر (O-) نامگذاری کردیم و باشگاهی تحت همین عنوان راه‌اندازی کردیم تا افرادی که به سازمان انتقال خون می‌آیند و خون آنها سالم است در یک بانک اطلاعاتی در دسترس باشند تا در مواقع اضطرار و بحران از خون این افراد استفاده می‌شود.»
دکتر طباطبایی می‌گوید: «گروه خونی O منفی‌دهنده به همه گروههای خونی است و در مواقع بحرانی میتوان از آنها استفاده کرد.»
از دکتر طباطبایی می‌پرسم وقتی با کم‌خونی در سازمان انتقال خون مواجه می‌شوید چه می‌کنید؟ می‌گوید: «سیاستی را از سال قبل در پیش گرفتیم که از اهدای خون هیجانی به سمت اهدای آگاهانه برویم و به جای آنکه فراخوان عمومی دهیم به صورت پیامک از افراد سالم برای اهدای خون دعوت می‌کنیم تا جزو اهداءکنندگان مستمر ما باشند.»به او می‌گویم آیا این کار مورد استقبال قرار گرفت؟ پاسخ دکتر طباطبایی به این سوال مثبت می‌باشد و در ادامه هم این طور توضیح می‌دهد: «مردم باید فرهنگ اهدای خون را که یک فعالیت اجتماعی است بشناسند و با آن آشنا شوند و ذکر یک نکته هم در اینجا ضروری است که با توجه به آنکه در 60 درصد فعالیت‌های اجتماعی خانمها فعالیت دارند ولی متاسفانه در این خصوص خیلی پیش قدم نمی‌شوند و استقبال نمی‌کنند.»
دلیل این مسئله را از او می‌پرسم و می‌گویم ظاهرا یک ترسی هم در این خصوص بین خانمها وجود دارد که خیلی هم شایع است و آیا واقعا خانمها نمی‌توانند یک اهدا کننده خوب خونی باشند؟ دکتر طباطبایی هم توضیحات جالبی می‌دهد و می‌گوید: «قبل از اهدای خون از خانمها تست هموگلوبین گرفته و سلامت آنها تست می‌شود و از افرادی که دچار کم‌خونی باشند خون نمی‌گیریم. در واقع سلامتی افراد برای ما بیش از هر چیز دیگری اهمیت دارد و این ترس و دلهره کاذبی است که در اکثر خانمها وجود دارد که با اولین اهدای خون از بین می‌رود و در همین جا از همه جوانان و اقشار سالم جامعه که توانایی اهدای خون دارند برای کمک به همنوعان دعوت می‌کنیم که در این کار خداپسندانه شرکت کنند.»وی در پایان از مزایای اهدای خون هم سخن می‌گوید و می‌افزاید: «بهترین مزایا، احساس رضایت‌مندی است که در درون فرد اهدا کننده به وجود می‌آید که بزرگ ترین خدمت به جامعه محسوب می‌شود و باعث می‌شود فرد نقش مهمی در فعالیت‌های اجتماعی داشته باشد. فرد اهدا کننده با این کار زکات سلامتی خود را می‌پردازد و به نیازمندان کمک می‌کند. و خداوند در قرآن‌کریم هم می‌فرماید: «کسی که در نجات جان انسان کوشا باشد انگار در نجات جامعه تلاش کرده است.»
خون جایگزین مصنوعی ندارد
مهم ترین مسئله مورد نیاز مردم ضرورت اهدای‌خون است. اما اینکه چرا این مسئله مهم است و باید خون دهیم سوالی است که دکتر مجید مسلمی رئیس آموزش و جذب اهدا کنندگان انتقال خون استان تهران در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان به آن پاسخ می‌دهد. وی یک دلیل مهم را برای پاسخ به سوال فوق بیان می‌کند و می‌گوید: «چون جایگزین مناسبی به صورت مصنوعی برای خون نیست بنابراین ما متکی به خون اهدایی مردم هستیم.»
وی در ادامه بحث به نحوه ذخیره کردن فرآورده‌های خونی اشاره می‌کند و می‌گوید: «ما در ذخیره فرآورده خونی محدودیت داریم و بیشترین فرآورده‌های خونی در گلبول قرمز فشرده شده است که مهم ترین فرآورده خون است و در خونریزی‌ها و اعمال جراحی و کم‌خونی از آن استفاده می‌شود و روزانه 30 تا 40 لیتر می‌توانیم ذخیره کنیم.»
دکتر مسلمی به یکی دیگر از فرآورده‌های خونی که پلاکت است اشاره می‌کند و می‌گوید: «پلاکت را بیش از سه روز نمی‌توان ذخیره کرد چون کارایی خود را از دست می‌دهد از این رو ما متکی هستیم که دائم از اهدا کنندگان در طول سال و با فاصله معین خون بگیریم.»رئیس آموزش و جذب اهداکنندگان انتقال خون استان تهران با تاکید به این نکته که «ذخائر متفاوتی داریم و مردم مدام باید خون دهند به این مسئله هم اشاره می‌کند که نیازمندیم در کشور ذخایر استراتژیکی داشته باشیم و بزرگ ترین ذخیره خون ما در استان تهران است.»
از وی در مورد وضعیت ذخیره‌ای خون در کشور سؤال می‌کنم می‌گوید: «از این بابت هیچ نگرانی نیست و خون به مقدار مناسب ذخیره می‌شود و بخصوص گلبول قرمز و این ذخایر برای مواقع خاص بخصوص زلزله و حوادث دیگر استفاده می‌شود و میتوان گفت در تمام فصول سال ذخیره خونی داریم.»دکتر مسلمی در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «اگر تا ۱۵-۱۶ روز خون نگیریم از ذخایرمان استفاده می‌شود ولی این اتفاق به ندرت می‌افتد. استفاده ما از ذخایر خونی بستگی به زمان و مصرف دارد که چقدر خون ذخیره شود».
به او می‌گویم بیشترین فصل اهدای خون چه زمانی است؟ می‌گوید: «ایام بهار فصل اهدای خون است که آرام آرام مصرف می‌شود و خوشبختانه مردم همیشه حامی ما هستند و نمی‌گذارند ذخایرمان خالی شود ولی در هر حال مردم باید اهدای خون را جدی بگیرند.»