حجت‌­الاسلام دکتر محمدجواد نوروزی
مسئله سبک زندگی در ساحت انتخابات، از اهمیّت روزافزونی در زندگی سیاسی ما برخوردار است.  سبک زندگی در ساحت انتخابات همه مراحل اين مسئله را دربر مي‌گيرد، اين مراحل افزون بر مباني شرعي و فکري آن، عبارت از برگزاری انتخابات، نقش نامزدها، نقش مردم است و شامل فرایند اجرایی، پیامدها و روز انتخابات می‌باشد.

مفهوم سبک زندگی
 سبك زندگي(1) دربردارنده معناي لغوي و مفهومي عام است که تقريباً همه مسائل زندگي انسان را در بر مي‌گيرد و به تناسب موضوع و روش هر علم و دانشي در علوم انساني معناي مرتبط با آن دانش را دارد. در تحليل واژه سبك زندگي ضروري است؛ نخست هدف از زندگي را مشخص نمود و پس از آن، سبك زندگي با توجه به هدف زندگي است که قابل ارزيابي است. بنابر آنچه گفته شد، سبک زندگی گستره وسیعی داشته و همه رفتارهای فردی و اجتماعی اعضای جامعه را در بر می‌گیرد.
 سبک زندگی يا شیوه‌ زندگی فارغ از حوزه بحث ما که مقوله انتخابات است، گستره وسيعي از الگوهای فردی و اجتماعي مطلوب از زندگی، نگرش‌ها و جهان‌بینی‌ها، ارزش‌ها، عادات، وسایل زندگی و همچنین الگوهای روابط اجتماعی، اوقات فراغت و مصرف را دربر می‌گیرد. سبك زندگي با پسوند «اسلامي» نشان مي‌دهد كه سبك زندگي را مي‌توان براساس اسلام و يا فرهنگ غير اسلام تنظيم کرد. سبک زندگي بر مبناي  الگو و ديدگاه اسلامي، با توجه به آموزه‌هاي دين اسلام، اقتضا و شكلي خاص را مي‌طلبد. و اگر بر پايه انديشه‌هاي مادي و غيراسلامي بنا شود، طبعاً چارچوب ديگري که متناسب با ايدئولوژي‌هاي مادي است خواهد داشت. به‌ همین دلیل در جهان معاصر، به رغم مکاتب متنوع،  مي‌توان از دو مدل و الگوی متمایز و متفاوت سبک زندگی اسلامی و غربی سخن به میان آورد.
تمايز اسلامي بودن سبک زندگي از غير اسلامي بودن آن را مي‌توان براساس شاخص‌هاي معيّن که بر آمده از آموزه‌هاي ديني است روشن ساخت. در حقيقت پسوند «اسلامي»، نشانگر معنا و جهتي است كه مي‌تواند اسلامي يا غيراسلامي باشد. سبك زندگي، دربردارنده معنا و بار فرهنگي است و طبعا شاخص آن زندگي  را اسلامي و يا غيراسلامي مي‌کند. از اختلاف نظر در تعريف فرهنگ که بگذريم، عناصر اصلي فرهنگ باورها و ارزش‌ها است. و با توجه به تفاوت نظام باوري و ارزشي در اسلام با ساير مکاتب، مي‌توان از سبك زندگي اسلامي يا غير اسلامي سخن گفت. سبك زندگي اسلامي بر مبناي عوامل مؤثر در آن دو مؤلفه باورها و ارزش‌ها مورد سنجه قرار داد
سبك زندگي که الهام‌گرفته از علوم انساني است، نسبت تنگاتنگي با «پيشرفت» و «تمدّن‌سازي» دارد. سبك زندگي تابع «تفسير آدميان از زندگي» است و منظومه‌اي نرم‌افزاري شامل رفتار اجتماعي، رفتار سياسي، رسم‌الخط و آداب زباني، نوع معماري، الگوهاي مصرف و همچنین مدل‌ها و شيوه‌هاي زيستن، غذا خوردن، لباس پوشيدن و آراستگي ظاهر، و... می‌باشد. خروجي يك تمدّن، در سبك زندگي مردم ديده مي‌شود و از اين حيث «بخش واقعي تمدّن» را تشكيل مي‌دهد.
انتخابات در جامعه اسلامي به مثابه يک مسئله مهم، رفتاري جمعي است که مانند همه کنش‌ها و رفتارهاي فردي و اجتماعي افراد جامعه اسلامي برآمده از باورها و ارزش‌هاي الهي و اسلامي است. رفتار انسان‌ها، جداي از فرهنگ نبوده و نخواهد بود. ممکن نيست رفتاري انساني از فكر و اراده انساني سرچشمه نگرفته باشد يا پشتوانه فرهنگي نداشته باشد. زيرا هر رفتاري از پيش‌فرض‌ها و مباني‌اي ناشي مي‌شود كه مي‌توان نام آن را  فرهنگ نهاد؛ بدين معنا ويژگي انساني بودن، که نقطه امتياز انسان را از ساير جانداران قلمداد مي‌شود فرهنگ است.
بر اين اساس از دو الگو و سبک زندگي در انتخابات مي‌توان سخن گفت. نخست سبک زندگی اسلامي در انتخابات است که با توجه به آنچه گفتيم تفاوت اساسي با الگوي انتخابات در غرب دارد، البته اين امر بدان معني نيست که هيچ اشتراکي ميان آن دو وجود ندارد. بلکه ميان آن دو مفهوم در تعریف سبک زندگی از سويي اشتراک و از سوي ديگر تمایز و تفارق وجود دارد.

رويكردهاي سبك زندگي
در تحلیل سبک زندگی دو رویکرد قابل بررسی است:
1. هنجاری
سبک زندگي در رویکرد فلسفه سیاسی است، که به‌‌صورت تجويزي و توصيه‌اي در نظر گرفته شده و بالطبع، می‌بايست فارغ از عينيت آنچه در جامعه به وقوع مي‌پيوندد، طرحي ايده‌آل ارایه دهد. بدان معنی که انسان‌ها در زندگي‌شان چگونه بايد رفتار كنند؛ یعنی ارایه يك مدل از سبك زندگي اسلامي و اينكه آن سبك، چگونه بايد باشد. منظور آن نيست كه سبك زندگي مسلمانان چگونه هست؛ بلکه مهم اين است كه براساس الگو و مدل اسلامي، چگونه بايد باشد. شیوه زندگی یا سبک زیستن، که منعکس‌کننده گرایش‌ها، تمایلات، رفتارها، عقاید و ارزش‌های یک فرد یا جامعه می‌باشد و مجموعه‌ای از طرز تلقّی‌ها، عادت‌ها، نگرش‌ها، سلیقه‌ها، معیارهای اخلاقی و سطح اقتصادی در کنار یکدیگر، طرز زندگی کردن فرد یا گروهی را می‌سازند؛ چگونه بايد باشد.
بر اساس آنچه گفته شد انتخابات را از منظر هنجاري که بنگريم فارغ از واقعيت موجود و ارزيابي آسيب‌ها و نقطه ضعف‌هاي آن نیازمند تبيين بايد‌ها است بدان معني که اولا مبناي مشروعيت‌بخش انتخابات در جامعه اسلامي چيست. ثانيا الزامات يک انتخابات مطلوب از منظر آموزه‌هاي دين اسلام کدام‌اند و چه بايد باشد.
2. توصيفی
رويکرد رايج در رشته‌هاي مختلف علوم مانند طب، روان‌كاوي و ديگر رشته‌هاي مربوط به علوم انساني نگاه توصيفي است. اگر به‌صورت توصيفي به اين مسئله بنگريم، ‌موضوع اين است كه انسان‌ها چگونه زندگي مي‌كنند؟ چه عواملي در زندگي‌شان مؤثر است و نوع زندگي ايشان تابع چه عواملي است؟ سبک زندگی در حوزه جامعه‌شناسی و مطالعات فرهنگی، برای بیان پاره‌ای از واقعیّت‌های فرهنگی جامعه به‌کار می‌رود. در رشته مطالعات فرهنگی، سبک زندگی به مجموعه رفتارها، مدل‌ها و الگوهای کنش‌ هر فرد اطلاق می‌شود که معطوف به ابعاد هنجاری، رفتاری و معنایی زندگی اجتماعی او باشد و نشان‌دهنده کم و کیف نظام باورها و کنش‌ها و واکنش‌های فرد و جامعه می‌باشد. به‌عبارتی، سبک زندگی دلالت بر ماهیّت و محتوای روابط، تعاملات و کنش‌های اشخاص و آحاد مردم در هر جامعه دارد.
در علوم اجتماعي و جامعه‌شناسي، سبک زندگي در قالب جامعه مدّنظر قرار مي‌گيرد و در پي کشف عوامل تأثیرگذار بر رفتارهاي يك جامعه‌ است؟ و این پرسش را بررسی می‌کند که چگونه و چه تغييري را مي‌توان در جامعه ايجاد كرد تا سبك رفتار و زندگي جامعه‌اي را عوض كرد؟
بررسي انتخابات و شناخت سبک زندگي با محوريت مسئله انتخابات در دانش جامعه‌شناسي امري مهم قلمداد مي‌شود. گذشت بيش از سه دهه از تجربه انقلاب اسلامي و انتخابات‌هاي متعدد در جامعه اسلامي اقتضاء مي‌کند تا اين مسئله افزون بر نگاه هنجاري و تحليل بايدهاي حاکم بر انتخابات که برآمده از مباني و دستورات دين مبين اسلام است، مورد بررسي توصيف نيز قرار گيرد و ضمن آسيب‌شناسي انتخابات نقاط ضعف و قوت آن مورد شناسايي قرار گيرد. در اين زمينه اگر منحني انتخابات از آغاز انقلاب تا به امروز ترسيم گردد؛ مي‌توان دريافت که فاصله ما با انتخابات تراز که منبعث از آموزه‌هاي دين اسلام است چگونه است؟ آيا ما از اسلام فاصله بيشتري نسبت به سال‌هاي آغاز انقلاب گرفته‌ايم؟ براي گذر از اين آسيب‌ها و غلبه بر فرهنگ انتخابات که ناشي از الگوي انتخاباتي غرب است چه تمهيداتي بايد انديشيد؟

انتخابات؛ سبک زندگی اسلامي
ويژگي‌ها و شاخص‌هاي انتخابات در سبك زندگي اسلامي متمايز از الگوي غربي آن است اين تفاوت‌ها عبارتند از:
1. تفاوت در گستره
سبك اسلامی زندگي، حوزه گسترده‌اي از رفتارهاي فردي و تعاملات اجتماعي را در بر مي‌گيرد به تبع اين امر در عرصه انتخابات نيز هر فرد با شبکه‌اي از مسائل فردي و اجتماعي مواجه است. اما انتخابات در رويکرد ليبراليستي مبنايي فردگرايانه داشته و نگاه‌ها عمدتاً فردگرايانه است؛ عمدتاً شيوه‌ها و رفتارهاي فردي يك نفر در زندگي شخصي خودش تعريف می­‌شود و مورد توجه قرار مي‌گيرد. اين كه فرد به چه حزبي راي دهد يا اصولا در انتخابات شرکت نکند، همه به صلاحديد افراد برمي‌گردد. در انديشه اسلامي انتخابات يک حق و همچنين تکليف است.
2. تفاوت در اهداف
انتخابات در سبك زندگي اسلامي، در پي تحقق نمونه‌اي از حيات طيبه انساني است و می‌بايست ادب و مهارت زندگي مبتني بر آن را به‌صورت تدريجي و مستمر در جامعه نهادينه ساخت. انتخابات در سبك زندگي اسلامي پي‌ريزي و احياي تمدن اسلامي را تعقيب مي‌کند از اين رو نمي‌توان به سادگي از کنار آن گذشت مسئوليت‌آفرين است از اين است که هم حق است و هم تکليف. حقي است که چون همراه با تکليف است مي بايست بدان مبادرت ورزيد و نمي‌توان از آن شانه خالي کرد. سرنوشت‌ساز است و بي‌توجهي به آن سرنوشت‌سوز. لذا همواره مورد تاکيد حضرت امام (ره) و مراجع تقليد بوده است.
3. تفاوت در مباني
سبك زندگي اسلامي داراي عناصر ذاتي و متغير بوده كه عناصر ذاتي، ثابت و عناصر متغير براساس محيط تغيير پيدا مي‌كند.

اهداف سبک زندگی
اهداف و فواید سبک زندگي سياسي اسلامي عبارتند از:
1. کوشش در جهت تعمیق ارزش‌های دینی و تبیین مرزهای هویّتی جهت تشخيص حقّ و باطل؛
2. مصون ماندن از بي‌تقوايي و پرهیز از زد و بندهاي سياسي؛
3. مقابله با هدف دشمن در جنگ نرم، بحران‌آفرینی و ایجاد تعارض‌های هنجاری و در نهایت جدایی مردم از نظام اسلامی؛
4. اهتمام به سبک زندگی در ساحت‌های مختلف و خط سیرِ بطلان کشیدن بر اندیشه سکولاریسم و جدایی دین از ساحت سیاست و اجتماع.
5. مقابله با تلاش دشمنان در تغيير سبك زندگي و تفكر ملّـت ايران؛ دشمنان تلاش مي‌كنند با تغيير سبك زندگي، تفكر ملّـت ايران را نيز تحت تأثير قرار دهند. دشمنان با اين هدف، تمامي ابزارها و لوازم همچون رسانه‌ها را به كار گرفته‌اند و از اين ابزارها در جهت رسيدن به هدف خود سود مي‌جويند. بايد سبك زندگي اسلامي را متناسب با زمان عرضه و در دسترس قرار دهيم و به اين طريق، موجبات صيانت از فرهنگ و شيوه زندگي اسلامي را در كشور فراهم آوريم.

ضرورت انتخابات به مثابه يک نظام
مقوله انتخابات در عرصه سیاسی کشور، از فقدان یک نگرش و رویکرد منشوروار رنج می‌برد و همواره خطر التقاط فکری و شيوع رفتار و عملکرد غربی در مقوله انتخابات قابل پیش‌بینی است؛ زیرا وسایل ارتباط جمعی و رواج اندیشه غربی این زمینه را مهیا کرده است. از سوی دیگر آشفتگی نظری و عملی در بدنه اجتماعی جامعه در مواجهه با انتخابات که از سوی جریان‌های فکری دامن زده می‌شود، ما را به تأمل بیشتر در چگونگی مواجهه با این آسیب‌ها وامی‌دارد. فقدان آثار قابل توجه و مورد اعتماد در زمینه مباحث کلان انتخابات از دیگر چالش‌ها در این‌باره است. در مقابل تأکید مکرّر مقام معظم رهبری ـ‌ ‌‌مُدَّ ظِلُّهُ الْعالی‌ـ مبنی بر اهمیّت انتخابات و ضرورت پویایی و تعمیق آن بر پایه ارزش‌های دینی، می‌طلبد تا در جهت برطرف کردن این نیاز مبرم، چارچوبی فکری در راستای تحلیل مقوله انتخابات ارایه گردد. به طور خلاصه ضرورت‌های پرداختن به سبک زندگی در مقوله انتخابات و دیگر مسائل سیاسی عبارتند از:
1. تدوین منشوروارة انتخابات در ساختار نظام جمهوری اسلامی ایران؛
2. تبیین ضرورت دهة چهارم انقلاب با محوریّت پیشرفت و عدالت؛
3. تدوین استراتژی نظام سلطه و ضدّانقلاب، مبنی بر ایجاد بی‌ثباتی در آستانه انتخابات؛
4. رشد و تعالی نیروها و افراد جامعه در تحوّل سازوکارهای سیاسی به سمت الگوهای اسلامی.
پانوشت:
1. Life style واژگان مترادف سبک زندگی اسلامی: سبک زندگی شیعی، ارزشی، ایدئولوژیک، جهادی، انقلابی، دینی و تعابیر معادل سبک زندگی غربی: سبک زندگی اروپایی، مسیحی، آمریکایی و وسترنیزه می‌باشد.