پرسش:
در قرآن مجید چه ابزار و لوازمی برای فتنه معرفی شده است؟
پاسخ:
اگر چه با استفاده از آیات ۱۶۵ انعام ،۷ کهف و ۱۵۵ بقره، استنباط می‌شود که ابزار آزمایش الهی عمومي است و منحصر به ابزار خاصی نیست، ولی از آنجا که ذکر آن برای آگاهی و تنبیه افراد جامعه لازم است، به بعضی از ابزار آزمایش اشاره می‌شود:
1 ـ تعداد مأموران دوزخ
مأموران دوزخ را جز فرشتگان (عذاب) قرار ندادیم و تعداد آنها را جز برای آزمایش کافران معین نکردیم. (مدثر ـ ۳۱)
این آزمایش از دو جهت بود: نخست از این جهت که آنها استهزاء مي‌کردند که چرا از میان تمام اعداد، عدد نوزده انتخاب شده، در حالی که هر عدد دیگری انتخاب شده بود جای همین سؤال وجود داشت.
از سوی دیگر این تعداد را کم مي شمردند و از روی سخریه مي گفتند: ما در مقابل هر یک از آنها ده نفر قرار مي دهیم تا آنها را در هم بشکنیم! در حالی که فرشتگان خدا چنان هستند که به گفتة قرآن چند نفر از آنها مأمور هلاکت قوم لوط مي شوند و شهرهای آباد را از زمین برداشته زیرو رو مي کنند. (تفسیر نمونه، ج۲۵، ص۲۴۰ – ۲۳۹)
2 ـ کشتن پسران و زنده نگاه داشتن دختران توسط فرعونیان
«يُذَبِّحُونَ أَبْنَاءَكُمْ وَيَسْتَحْيُونَ نِسَاءَكُمْ وَفِي ذَلِكُمْ بَلاءٌ مِنْ رَبِّكُمْ عَظِيم؛ پسران شما را سر مي بريدند و زنان شما را (براي كنيزي) زنده نگاه مي‌داشتند. و در اينها آزمايش بزرگي از طرف پروردگارتان براي شما بود.» (بقره ـ ۴۹) و به همین مضمون(اعراف ـ ۱۴۱) و (ابراهیم ـ ۶۱)
3 و 4 - اموال و فرزندان
«إِنَّمَا أَمْوَالُكُمْ وَأَوْلادُكُمْ فِتْنَة ؛اموال و فرزندانتان فقط وسيلة آزمايش هستند.» (تغابن ـ ۱۵)
5 ـ ناقة صالح
«إِنَّا مُرْسِلُو النَّاقَةِ فِتْنَةً لَهُمْ ؛ ما (ناقه) را برای آزمایش آنها مي فرستیم.» (قمر ـ ۲۷)
6 ـ مجسمة گوساله
«قَالَ فَإِنَّا قَدْ فَتَنَّا قَوْمَكَ مِنْ بَعْدِكَ وَأَضَلَّهُمُ السَّامِرِي ؛ فرمود: ما قوم تو را بعد از تو آزموديم و سامری آنها را گمراه ساخت.» (طه ـ ۸۵)
7 ـ نعمت‌های مادی
«وَلا تَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ إِلَى مَا مَتَّعْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا لِنَفْتِنَهُمْ فِيه؛ و هرگز چشمان خود را به نعمت‌های مادی که به گروه‌هایی از آنان داده ایم میفکن، اینها شکوفه‌های زندگی دنیاست تا آنان را در آن بيازماييم.» (طه ـ ۱۳۱)
8 ـ فقر وغنای یکدیگر
«وَكَذَلِكَ فَتَنَّا بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ.... ؛ و این چنین بعضی از آنها را با بعض دیگر آزمودیم.» (انعام ـ ۵۳)
9 ـ نعمت
«فَإِذَا مَسَّ الإنْسَانَ ضُرٌّ دَعَانَا ثُمَّ إِذَا خَوَّلْنَاهُ نِعْمَةً مِنَّا قَالَ إِنَّمَا أُوتِيتُهُ عَلَى عِلْمٍ بَلْ هِيَ فِتْنَةٌ وَلَكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لا يَعْلَمُون ؛ هنگامي که انسان را زیانی رسد ما را (براي حل مشکلش) مي خواند، سپس هنگامي که از جانب خود به او نعمتي دهیم، مي‌گوید: [این نعمت را به خاطر کاردانی خودم به من داده‌اند] ولي اين وسیلة آزمایش (آن ها) است، اما بيشترشان نمي دانند.» (زمر ـ ۴۹)
10 ـ درخت زقوم
 إِنَّا جَعَلْنَاهَا فِتْنَةً لِلظَّالِمِين ؛ ما آن را ماية درد و رنج ظالمان قرار دادیم.» (صافات ـ ۶۳)
«فتنه» در آیه ممکن است به معنی رنج و عذاب باشد و ممکن است به معنی آزمایش باشد، اشاره به اینکه آنها هنگامي که نام زقوم را شنیدند، به سخریه و استهزا پرداختند و از این رو وسیله‌ای برای آزمایش این ستمگران شد. (تفسیر نمونه، ج۱۹، ص۷۱)
11 ـ نهر آب
«قَالَ إِنَّ اللَّهَ مُبْتَلِيكُمْ بِنَهَرٍ فَمَنْ شَرِبَ مِنْهُ فَلَيْسَ مِنِّي وَمَنْ لَمْ يَطْعَمْهُ فَإِنَّهُ مِنِّي ؛ به آنها گفت: خداوند شما را به وسیلة یک نهر آب آزمایش مي‌کند آنها (كه به هنگام تشنگي،) از آن بنوشند، از من نيستند و آنها كه جز يك پيمانه با دست خود، بيشتر از آن نخورند، از من هستند.» (بقره ـ ۲۴۹)