به گزارش خبرگزاری فارس پرونده سوآپ نفت خام که این روزها توسط برخی افراد مورد تحریف قرار گرفته است و تعبیر به توقف یک عملیات سودآور برای کشور در دولت قبل تلقی می‌شود، آن قدر وسیع و پرحاشیه است که شاید ماه‌ها زمان بخواهد تا جزئیات و واقعیت‌های این پرونده که واقعا سوآپی بیش نبود روشن شود.
سوآپ به مبادله‌ای گفته می‌شود که هر نوع کالایی از قبیل نفت خام و یا فرآورده‌های نفتی به دلایلی از قبیل نبود آب‌های آزاد از یک کشور به منظور صادرات توسط شرکت سوآپ‌کننده به کشوری که دارای قابلیت‌هایی از جمله همجواری با آب‌های آزاد به منظور صادرات این کالا است تحویل داده می‌شود و در عوض عینا همان کالا با همان خصوصیات در مرز دیگری توسط شرکت سوآپ‌کننده تحویل گرفته خواهد شد. سودی که شرکت سوآپ‌کننده در این مبادله کسب می‌کند به اصطلاح «سوآپ فی» گفته می‌شود و این شرکت وظیفه دارد تا کیفیت کالایی را که تحویل داده و تحویل می‌گیرد بررسی کند.
وظیفه بازاریابی و فروش کالای سوآپ شده به طور کامل برعهده شرکت خارجی است و در صورت فروش کالای سوآپ شده توسط کشوری که این عمل در آن انجام می‌شود این فرآیند سوآپ نبوده و خرید و فروش قطعی آن کالا (مثلا نفت خام) محسوب می‌شود.
پس از ارائه این تعریف لازم به یادآوری است مسئولان ارشد صنعت نفت قبل از آغاز سوآپ نفت خام در اواخر دولت اصلاحات مشخصاتی از نفت مورد نیاز پالایشگاه‌های تهران و تبریز را به شرکت نیکو که وظیفه تامین نفت خام و انجام عملیات سوآپ را برعهده داشت تحویل دادند و قرار بود نفت‌هایی را وارد کشور کند که دقیقا دارای مشخصات کیفی منطبق بر استانداردهای صنعت نفت باشد.
اما بر اساس جزئیات سندی که در ادامه منتشر می‌شود این موضوع عملیاتی نشد.
این گزارش حاکی است مدیر برنامه‌ریزی تلفیقی اسبق شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی در این باره نامه‌ای با موضوع «کیفیت نامناسب نفت خام‌های وارداتی از کشورهای حوزه دریای خزر» در تاریخ 83/5/21 به شماره ب‌ت/2910 خطاب به محمد آقایی مدیرعامل وقت شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی می‌نویسد که متن این نامه به شرح زیر است:
کمیته کاری بررسی‌کننده کیفیت نامناسب نفت خام‌های واردکننده از کشورهای حوزه دریای خزر طی 5 جلسه با حضور نمایندگان امور مدیریت پالایش، شرکت نیکو، پژوهشگاه صنعت نفت، شرکت پایانه‌های نفتی برگزار شد که آزمایش‌های کیفی لازم بر روی نمونه‌های تهیه شده از محموله‌های وارداتی از حوزه‌های نفتی زیر به صورت تصادفی تهیه شده است.
الف) ترکمنستان. شامل میادین اکارم، کمیر، چلیکن
ب) قزاقستان. مخلوط قزاق (کوموکل- ژاناژل) از بندر اکتانو
ج) روسیه. نفت خام سبک سیبری از بندر ولگا و آستاراخان و نفت خام سنگین صادراتی از بندر ولگا و آستاراخان
همچنین نمونه‌هایی از مخلوط نفت خام وارداتی از بندر نکار که به ری حمل می‌شدند برداشت و مورد آزمایش قرار گرفته است.
آزمایشات کیفی لازم بر روی هر نمونه توسط سه مرجع پژوهشگاه صنعت نفت شرکت پایانه‌های صادرات نفت نکا و خطوط لوله انجام شده است.
نتیجه آزمایشات به شرح زیر است:
1- مقادیر بالایی از رسوبات همراه نفت خام‌های وارداتی که علی‌رغم جداسازی آب این رسوبات مانند پودر در نفت خام‌های باقی مانده است و تنها در دمای 900 درجه سانتیگراد قابل سوختن هستند و این ترکیبات جزو ترکیبات مواد نفتی نیستند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد این آلودگی‌ها و ترکیبات فلزی ناشی از ذخیره‌سازی و انتقال نفت خام از میادین مربوطه تا مرحله بارگیری تا بندر نکا است و یا می‌تواند آلودگی ناشی از مواد افزودنی کاهش‌دهنده نقطه ریزش که عملکرد آن به صورت ثابت نبوده است.
2- مرکاپتان نفت‌های بارگیری شده از کوموکل، کمیر، اکارم و نفت خام‌های بارگیری شده از ساراتو روسیه بسیار بالا است.
3- در بعضی از موارد علی‌رغم رعایت درجه API (سبک یا سنگینی نفت) به دلیل ترکیب نفت خام‌های سبک و سنگین و یا ترکیب میعانات گازی ترش حاصل شده است اما پالایش این‌گونه نفت خام‌ها شرایط عملیاتی حساسی را در پالایشگاه‌ها ایجاد می‌کند.
بنابراین به نظر می‌رسد تجدیدنظر در بعضی از مشخصات به گونه‌ای که موجب سهولت در عملیات انتقال نفت خام باشد و از طرف دیگر ضرری متوجه شرکت و پالایشگاه‌ها نگردد ضروری است.