عیبگویی
*محمد مهدی رشادتی
امام سجاد(ع) فرمود: من رمی الناس بما فیهم رموه بما لیس فیه. هر کس به مردم عیبی را نسبت دهد که واقعا دارای آن عیب هستند، نهایتا مردم به او عیبی را که ندارد، نسبت خواهند داد.
(میزان الحکمه ج 1 ص 159)
دستگاه آفرینش به گونه‌ای طراحی شده است که حرکت جریان باطل را بر نمی‌تابد. ظلم از جمله مهم‌ترین جریانات باطل است که مصداق بارز آن عیب‌جویی و عیبگویی است و معمولا در اشخاص بیمار دل و کوتاه نظر ظهور و بروز پیدا می‌کند. شخص عیب‌جو، خود اولین قربانی است که در حرکت جریان حق، از مسیر صحیح کاروان هستی، منحرف شده و از مراتب کمال سقوط می‌کند. منشا چنین حالت و روحیه‌ای در واقع به این بر می‌گردد که آدمی خود را خوب نمی‌شناسد و توجه ندارد به اینکه خودش به مراتب بیش از دیگران نقص و عیب دارد. (نهج‌البلاغه حکمت 349)
امام صادق(ع) می‌فرماید: هرگاه دیدید کسی گناهان و عیوب مردم را می‌جوید و گناهان خویش را از یاد برده، بدانید که گرفتار مکر خدا شده است. (میزان الحکمه ج 2 ص 757)
ای بسی ظلمی که بینی در کسان
خوی تو باشد در ایشان ای فلان
چون به قعر خوی خود اندر رسی
پس بدانی کز تو بود آن ناکسی
(مثنوی دفتر اول- 1324- 1319)
ویژگی آدم‌های شرور
از دیدگاه پیامبر(ص) آدم عیب‌جو شرور محسوب می‌شود. حضرت دیدند مسلمانی چنین دعا می‌کند: خدایا مرا از مردم بی‌نیاز کن. حضرت فرمود: چنین دعا مکن. زیرا مردم باید نسبت به هم همکاری داشته باشند و نیازهای یکدیگر را تامین کنند. بهتر است این طور دعا کنی: خدایا مرا از مردم شرور و بدرفتار بی‌نیاز کن. پرسید: مردم شرور چه کسانی هستند؟ فرمود: 1- آن‌ها که وقتی چیزی را می‌بخشند به‌دنبالش منت می‌گذارند. 2- و اگر چیزی نمی‌بخشند عیب‌جویی می‌کنند. (داستان دوستان ج 1 ص 113)
امام ششم(ع) فرمود: در عیب انسان همین بس که عیوبی را که خود نیز دارد فقط در مردم می‌بیند و یا مردم را به چیزی سرزنش می‌کند که نمی‌تواند آن را ترک کند. (ثواب الاعمال ص 357)
علی(ع) فرمود: کسی که به عیب خویش بینا شود از هیچ کسی عیب‌جویی نخواهد کرد. (غررالحکم ج 2 ص 232)
مردی خواست همسر خویش را طلاق دهد. به او گفتند: او چه عیبی دارد؟ گفت: آیا کسی عیب همسر خود را فاش می‌کند؟ بعد از اینکه زن را طلاق داد از او پرسیدند: همسرت چه عیبی داشت؟ پاسخ داد: آیا انسان عیب زن مردم را فاش می‌کند؟ (هزار و یک حکایت اخلاقی ص 191)
نقل می‌کنند: آیت‌الله گلپایگانی کسی را اجیر کرد تا برای مرحوم شیخ عبدالکریم حائری یک سال نماز بخواند و یک ماه روزه بگیرد. آن شخص یک روز داخل کوچه‌ای در حال سیگار کشیدن می‌رفت و توجه نداشت که آیت‌الله پشت سرش می‌آید. بعد از خاموش کردن سیگار بر سر دو راهی به هم رسیدند. پس از سلام و احوالپرسی مرد گفت: آقا امروز نماز و روزه‌ای که واگذار کرده‌اید تمام می‌شود. مرحوم گلپایگانی به رویش نیاورد که چند لحظه قبل داشت سیگار می‌کشید. بنابر این چون تمکن مالی هم نداشتند تا کسی را اجیر کند، ناچار خودشان یک سال نماز و یک ماه روزه را به‌جای آوردند. (به نقل از فرزند آیت‌الله گلپایگانی- مرکز خبر حوزه- هفته‌نامه پرتو سخن 91/9/15)امام صادق(ع) از قول رسول خدا(ص) فرمود: ای گروهی که به زبان اسلام آورده و به دلشان ایمان نرسیده است، مسلمانان را نکوهش نکنید و از عیوب آنان جستجو نکنید. زیرا هر که عیوب آن‌ها را پی‌جویی کند، خدا عیوب او را دنبال کند و هر که خدا عیبش را دنبال کند رسوایش کند گرچه در خانه‌اش باشد. (اصول‌کافی ج 4 ص 57)
هر که عیب دیگران پیش تو آورد و شمرد
بی گمان عیب تو پیش دیگران خواهد برد
کلیات سعدی ص 64)
امام سجاد(ع) فرمود: من رمی الناس بما فیهم رموه بما لیس فیه. هر کس به مردم عیبی را نسبت دهد که واقعا دارای آن عیب هستند، نهایتا مردم به او عیبی را که ندارد، نسبت خواهند داد.
(میزان الحکمه ج 1 ص 159)
دستگاه آفرینش به گونه‌ای طراحی شده است که حرکت جریان باطل را بر نمی‌تابد. ظلم از جمله مهم‌ترین جریانات باطل است که مصداق بارز آن عیب‌جویی و عیبگویی است و معمولا در اشخاص بیمار دل و کوتاه نظر ظهور و بروز پیدا می‌کند. شخص عیب‌جو، خود اولین قربانی است که در حرکت جریان حق، از مسیر صحیح کاروان هستی، منحرف شده و از مراتب کمال سقوط می‌کند. منشا چنین حالت و روحیه‌ای در واقع به این بر می‌گردد که آدمی خود را خوب نمی‌شناسد و توجه ندارد به اینکه خودش به مراتب بیش از دیگران نقص و عیب دارد. (نهج‌البلاغه حکمت 349)
امام صادق(ع) می‌فرماید: هرگاه دیدید کسی گناهان و عیوب مردم را می‌جوید و گناهان خویش را از یاد برده، بدانید که گرفتار مکر خدا شده است. (میزان الحکمه ج 2 ص 757)
ای بسی ظلمی که بینی در کسان
خوی تو باشد در ایشان ای فلان
چون به قعر خوی خود اندر رسی
پس بدانی کز تو بود آن ناکسی
(مثنوی دفتر اول- 1324- 1319)
ویژگی آدم‌های شرور
از دیدگاه پیامبر(ص) آدم عیب‌جو شرور محسوب می‌شود. حضرت دیدند مسلمانی چنین دعا می‌کند: خدایا مرا از مردم بی‌نیاز کن. حضرت فرمود: چنین دعا مکن. زیرا مردم باید نسبت به هم همکاری داشته باشند و نیازهای یکدیگر را تامین کنند. بهتر است این طور دعا کنی: خدایا مرا از مردم شرور و بدرفتار بی‌نیاز کن. پرسید: مردم شرور چه کسانی هستند؟ فرمود: 1- آن‌ها که وقتی چیزی را می‌بخشند به‌دنبالش منت می‌گذارند. 2- و اگر چیزی نمی‌بخشند عیب‌جویی می‌کنند. (داستان دوستان ج 1 ص 113)
امام ششم(ع) فرمود: در عیب انسان همین بس که عیوبی را که خود نیز دارد فقط در مردم می‌بیند و یا مردم را به چیزی سرزنش می‌کند که نمی‌تواند آن را ترک کند. (ثواب الاعمال ص 357)
علی(ع) فرمود: کسی که به عیب خویش بینا شود از هیچ کسی عیب‌جویی نخواهد کرد. (غررالحکم ج 2 ص 232)
مردی خواست همسر خویش را طلاق دهد. به او گفتند: او چه عیبی دارد؟ گفت: آیا کسی عیب همسر خود را فاش می‌کند؟ بعد از اینکه زن را طلاق داد از او پرسیدند: همسرت چه عیبی داشت؟ پاسخ داد: آیا انسان عیب زن مردم را فاش می‌کند؟ (هزار و یک حکایت اخلاقی ص 191)
نقل می‌کنند: آیت‌الله گلپایگانی کسی را اجیر کرد تا برای مرحوم شیخ عبدالکریم حائری یک سال نماز بخواند و یک ماه روزه بگیرد. آن شخص یک روز داخل کوچه‌ای در حال سیگار کشیدن می‌رفت و توجه نداشت که آیت‌الله پشت سرش می‌آید. بعد از خاموش کردن سیگار بر سر دو راهی به هم رسیدند. پس از سلام و احوالپرسی مرد گفت: آقا امروز نماز و روزه‌ای که واگذار کرده‌اید تمام می‌شود. مرحوم گلپایگانی به رویش نیاورد که چند لحظه قبل داشت سیگار می‌کشید. بنابر این چون تمکن مالی هم نداشتند تا کسی را اجیر کند، ناچار خودشان یک سال نماز و یک ماه روزه را به‌جای آوردند. (به نقل از فرزند آیت‌الله گلپایگانی- مرکز خبر حوزه- هفته‌نامه پرتو سخن 91/9/15)امام صادق(ع) از قول رسول خدا(ص) فرمود: ای گروهی که به زبان اسلام آورده و به دلشان ایمان نرسیده است، مسلمانان را نکوهش نکنید و از عیوب آنان جستجو نکنید. زیرا هر که عیوب آن‌ها را پی‌جویی کند، خدا عیوب او را دنبال کند و هر که خدا عیبش را دنبال کند رسوایش کند گرچه در خانه‌اش باشد. (اصول‌کافی ج 4 ص 57)
هر که عیب دیگران پیش تو آورد و شمرد
بی گمان عیب تو پیش دیگران خواهد برد
کلیات سعدی ص 64)