گالیا توانگر

 باید دستی در آرزوی بهار همت کند و غبار از سر گل‌های قالی بر گیرد. قالی شویی از دیر باز در سنت خانه تکانی ما ایرانی‌ها جایگاه ویژه‌ای داشته است. وقتی لیست برنامه‌ریزی‌های خانه تکانی توسط کد‌بانوی ایرانی چیده می‌شود،شستن فرش‌ها درجایگاه اولویت‌های بالایی خوش می‌نشیند.کودکی‌ها یادش بخیر. بهار با لبخندی که از آب بازی به وقت شستن قالی بر لبانمان می‌شکفت،آغاز می‌شد.اما حالا نه جایش را داریم ،نه وقتش و نه اساسا در خشکسالی و چالش کم آبی کار درستی به نظر می‌رسد. بنابراین ناگزیریم کار را به کاردانی صنعتی به نام کارگاه‌های قالی شویی بسپاریم.دیگر دیوارهای پوشیده از فرش و تکان خوردن شانه‌های قالی بر دوش باد به ندرت در سرنوشت کلانشهری چون تهران دیده می‌شود. با این حال دویدن بچه محله‌ها یمان پشت وانت قالی شویی که هر قالی پر گلِ شسته شده‌ای را به باغ هر خانه‌ای بازمی گرداند، می‌تواند خاطره‌ای به یاد ماندنی و نوستالژی سال‌های بعد نسل فعلی در تجدید هر بهار باشد.
اگر می‌خواهید در خانه و با تلاش خود فرش هایتان را تمیز کرده و غبار از سر ترنج‌ها بر گیرید،به  نکات زیر دقت کنید:کمتر چیزیست که نتوان با جوش شیرین و سرکه تمیز کرد. خوشبختانه لکه‌های فرش هم از این امر مستثنی نیستند. برای تمیز کردن فرش فقط کافی‌است پودر جوش‌شیرین را روی لکه فرش بریزید و سرکه سفید را اضافه کنید. بعد از تمام شدن کف حاصل، یک دستمال را که قدرت جذب بالایی دارد، روی فرش بکشید تا سرکه را جذب کند، بگذارید این قسمت خشک شود. با جاروبرقی باقی‌مانده جوش‌شیرین را جمع کنید. برای لکه‌های بزرگ‌تر از جوش‌شیرین به تنهایی استفاده کنید. آن را روی فرش بپاشید و حداقل بعد از نیم ساعت جاروبرقی بزنید.
تمیز کردن فرش با نمک: مخلوط سرکه و نمک نیز از بین‌برنده لکه فرش است. این دو ماده را به صورت خمیر درآورید و روی لکه بریزید، بگذارید تا جذب شوند. دستمال مرطوب را روی محل مورد نظر بمالید. بعد از خشک شدن جاروبرقی بزنید.
 تمیز کردن فرش با بخار: برای تمیز کردن فرش با بخار آب را داخل دستگاه بخارشو بریزید. کاتالوگ دستگاه را با دقت بخوانید. در صورت اجازه استفاده از مواد شیمیایی، بهتر است به جای آن از مخلوط آب و سرکه استفاده کنید.
 پراکسید هیدروژن: پراکسید هیدروژن تمیزکننده فوق‌العاده‌ای برای لکه‌های پروتئین و خون است با ریختن این ماده روی فرش، شاهد از بین رفتن لکه خواهید بود. روی محل مورد نظر آب یا سرکه سفید بمالید.
استفاده از زمین شور در تمیز کردن فرش: با استفاده از زمین شور هم می‌توانید فرش را تمیز کنید.دوپیمانه جوش‌شیرین را با یک چهارم پیمانه بوره یا تکه‌های صابون مخلوط کنید. به این مواد قطره اسانس معطر دلخواه اضافه کنید. معمولا از اسطوخودوس یا لیمو استفاده می‌شود. مواد را خوب به هم بزنید و با اسپری روی فرش بپاشید. در مرحله بعد یک چهارم پیمانه آب گرم را با یک پیمانه سرکه سفید مخلوط کنید. زمین‌شور اسفنجی را داخل آن کنید و روی مواد ریخته شده قبلی بکشید. بگذارید فرش حداقل ساعتی خشک شود،سپس جاروبرقی بکشید.
پودر ذرت: چه باور کنید یا نه پودر ذرت هم به تمیز کردن فرش شما کمک می‌کند.یک پیمانه از آن را با یک پیمانه بوره و یک دوم پیمانه جوش‌شیرین مخلوط کنید و روی فرش بپاشید. با کشیدن یک پارچه مرطوب یا زمین شور اسفنجی روی فرش آن را تمیز کنید. بعد از خشک شدن جاروبرقی بزنید.
مراحل شست و شوی فرش در کارگاه قالی شویی
محمد رئیسی متولد سال 1363 جوانی از ساکنین دهستان ساربوک نیکشهر،مدیرتنها قالیشویی این منطقه است.وی برایمان می‌گوید:« از همان دوران نوجوانی به فعالیت‌های خدمات رسانی علاقمند شدم و تصمیم گرفتم این کارگاه را جهت رفاه حال شهروندان نیکشهری راه اندازی کنم. تاکنون مردم فهیم نیکشهراز خدمات استقبال خوبی کردند و فعالیت وبلاگ نویسی را چهار ماه پیش با هدف انعكاس این نوع خدمات راه اندازی کردم.»
 وی که یک کارآفرین موفق نیز به حساب می‌آید مراحل انجام شست و شوی فرش در قالی شویی را این‌گونه توضیح می‌دهد:« خاک گیری: بوسیله دستگاه مخصوص و برای از بین بردن گرد و غبار که در بطن فرش باقی مانده است انجام می‌شود.وجود خاک در فرش باعث پوسیدگی می‌شود.کُر دادن: برای از بین بردن نجاست‌های احتمالی طبق ظوابط شرعی در سالن مخصوص آب از زیر و روی فرش عبور داده می‌شود. شست‌وشو: فرش در سالن شست‌وشو بوسیله مواد شوینده مخصوص و مجاز ( که هیچگونه ضرری برای فرش ندارد ) از قبیل پودر و شامپو زیر نظر متخصص و با موافقت مشتری شسته می‌شود. ضد عفونی کردن :در صورت نیاز فرش به ضد عفونی پس از مرحله شست‌وشوی فرش زیر نظر متخصص با مواد ضد حساسیت ضد عفونی می‌شود.آبگیری :به‌وسیله دستگاه تمام اتوماتیک ( که مانند خشک کن ماشین‌های لباسشویی عمل می‌کند ) و با استفاده از نیروی گریز از مرکز انجام می‌گیرد.»
از وی در مورد نحوه لکه گیری فرش در خانه سوال می‌کنم،با ورق زدن داده‌های ذهنی اش پاسخ می‌دهد:«درشست شوی فرش‌ها برای از بین بردن اثر جوهر سیاه روی فرش، مقداری ماست روی محل لکه بریزید و با قاشق ماست را جمع کنید. چند مرتبه این کار را تکرار کنید و سپس با یک دستمال نمدار روی آن را بکشید تا لکه کاملاً از بین برود.برای پاک کردن لکه قهوه،چای و مواد رنگی دیگر ابتدا برای جلوگیری از نفوذ بیشتر ماده ریخته شده، با حوله کاغذی یا دستمال کاغذی به آرامی رطوبت محل موردنظر را بگیرید. سپس مقداری آب معدنی روی آن بریزید و پس‌از چند دقیقه، محل را با دستمال پاک کنید. در شست‌و شوی فرش آن قدر این کار را تکرار کنید تا هیچ اثری از لکه روی فرش بر جا نماند.در شست و شوی فرش‌ها برای رفع لکه مواد چرب از جمله مداد شمعی و موادی همچون قیر ابتدا مقداری حلال غیرچرب که زود خشک نمی‌شود روی مقداری پنبه مرطوب بریزید و آن را آرام روی لکه قرار دهید. به این ترتیب مقداری از ذرات جذب پنبه و حلال روی آن می‌شود. این کار را آن قدر تکرار کنید تا لکه بطور کامل از بین برود. سپس محل را با پارچه مرطوب و تمیز پاک کنید.برای رفع لکه کاکائو، چسب و بستنی، ابتدا به آرامی اطراف محل موردنظر را جمع کنید تا لکه بیشتر پخش نشود. سپس یک قاشق چایخوری مایع ظرفشویی را در یک فنجان آب حل کنید و این محلول را با پنبه یا دستمالی نرم و تمیز روی محل قرار دهید و بدون اینکه محل لکه را بمالید، به آرامی آن را تمیز کنید.»
وی ادامه می‌دهد:«هنگام شست و شوی فرش پس از انتخاب حلال سازگار با لکه مورد نظر چنانچه با حوصله چند بارعمل آغشته کردن لکه با حلال را صبورانه تکرار کنید، اثر ماده ریخته شده به‌طور کامل از بین می‌رود. سپس محل مورد نظر را با دستمال مرطوب تمیز کنید.برای برطرف کردن لکه شمع روی فرش، ابتدا تا حد امکان شمع ریخته شده را با دستمال بردارید. محل مورد نظر را به‌طور کامل با کاغذ بپوشانید. سپس اطوی گرم را روی کاغذ بکشید.برای رفع لکه‌های قدیمی بر جای مانده روی فرش که احتمالاً هنگام لک شدن متوجه آن نشده اید مقداری کف خمیر ریش روی محل لک بریزید. سپس محل را با پارچه‌ای مرطوب بمالید و بعد آن را با دستمال خشک تمیز کنید. محل لک را با پارچه تمیزی بپوشانید و جسم سنگینی مثل کتاب روی آن قرار دهید. هرگاه پارچه مرطوب شد، آن را عوض کنید تا پس از گذشت مدتی، رطوبت فرش از بین برود. در شست‌وشوی فرش می‌توانید از شامپو نیز استفاده کنید. تمیز کردن فرش با شامپو، ابتدا تمام سطح فرش را با جاروبرقی تمیز کنید تا گرد و غبار آن گرفته شود. سپس از شامپوی فرش استفاده کنید.»
یاد باد آن روزگاران یاد باد
چشمه‌علی یک از نقاط باستانی، دیدنی و تفریحی شهرری به شمار می‌رود که در جنوب تهران قرار دارد.این چشمه در همسایگی ابن بابویه، برج طغرل، دژ رشکان و در زیر باروی شهرری واقع شده است. قدمت چشمه علی به حدود ۸۰۰۰ سال پیش بر می‌گردد؛ زمانی که نخستین اجتماع در کنار چشمه‌ای دائمی واقع بربالای تپه‌ای گرد آمدند.
 رضایی مردی از ملک ری که از زمان تولد تا سپید شدن موهایش در صفاییه و محله چشمه علی زندگی می‌کرده می‌گوید:‌«بهار ری زمانی شهرت خاصی داشت، صفاییه تنها جای با صفا و سبز تهران بود، آن روزها گذشته... ولی هنوز می‌توان آثار آن همه زیبایی را در کنار چشمه علی و باروی ری یافت.»
وی عکسی را از کنار شجره نامه خانوادگی اش بر می‌دارد.چشمه علی آراسته به قالی‌های رنگارنگ و مردانی که روی قالی زیبایی نشسته‌اند و در سینی‌های بزرگ دیزی‌های سنتی قرار گرفته است. ولی زمان گذشته و تکنولوژی چون ریشه‌های خزنده گیاهی خودرو ‌همه شهرها را فرا گرفته، اکنون دیگر دستگاه‌های شوینده قالی به بازار آمده‌اند و کارگاه‌های قالی شویی بسیاری در سطح شهر برپا شده است.
وی ادامه می‌دهد:« با آمدن تکنولوژی جدید همه چیز تغییر کرده و قالی شویی نیز از حالت سنتی خود خارج شده و دوران استفاده از پارو و فرچه و چوب زدن برای گرفتن گردوخاک قالی‌ها به پایان رسیده است.»
با این وجود او نیز اعتقاد دارد که سنت قالی شستن همچنان باقی مانده و مردم به نوعی دیگر این رسم را به جای می‌آورند. قالی‌های شسته و آویزان از دیوار خانه‌ها و از سوی دیگر رجوع مردم به کارگاه‌های قالی شویی در سطح شهر نشان از حفظ این سنت دارد.
رضایی پیرمردی با موهای سفید و دستان لرزان در حالی که اشاره به دامنه‌های کوه سرسره می‌کند، هر بیننده حیرت زده از رویش این همه گل و سبزه را از اشتباه خارج کرده و یادآوری می‌کند که این‌ها هم فرش‌هایی است که برای خشک شدن در آفتاب گرم ری، روی دامنه کوه سرسره پهن شده‌اند.
وی می‌گوید:«این شیوه بهترین نحوه خشک شدن قالی‌ها از دیرباز تاکنون بوده است.پاروها روی قالی‌های پر از کف سفید کشیده می‌شود و از آن سوی قالی رنگ‌های سرخ و سفید نمایان می‌شود. بهار نزدیک است، قالی‌ها آمدن بهار را احساس می‌کنند، آنها در جشن نوروزی مردم سهیم شده و سال را با آوردن پاکیزگی به خانه‌ها جشن می‌گیرند.»
شیوه و دستگاه‌های مکانیزه شست و شو قالی
علی قریشی یک صاحب قالی شویی در تهران نحوه شست و شوی فرش را به سه شیوه سنتی،شست و شو به روش جدید در کارخانه و شست و شو در منزل تقسیم بندی می‌کند.
وی برایمان توضیح می‌دهد:«شست و شوی سنتی که همان شیوه قدیمی شستن فرش‌ها بر بالای پشت بام و یا در حیاط منزل است.شست و شوی در منزل با کمک شامپو فرش و مواد اینچنینی در خانه است. اما شست و‌شوی جدید در کارگاه‌های قالی شویی به کمک دستگاه‌های مکانیزه صورت می‌گیرد.»
این کارشناس اهل فن که خود سال‌ها در قالی شویی خدمت رسانی داشته در ادامه به توضیحاتی در باب شست و شوی قالی به شیوه جدید در کارگاه می‌پردازد.وی می‌گوید:« امروزه نيز در كارخانه هاي قاليشويي روش هايي شبيه به شيوه قديمي اجرا مي گردد.پس از آنكه تمام فرش به خوبي خيس شد مواد پاك كننده را به مقدار مناسب روي سطح قالي مي ريزند. سپس با برس هاي ويژه اي شروع به شستن فرش مي كنند.به این ترتیب قسمت‌های چروک فرش تمیز می‌شود.
    در برخی کارگاه‌های قاليشويي دستگاه هاي خاصي طراحي و ساخته‌اند كه داراي برس هاي بزرگ و دايره اي شكل مي باشد و توسط نيروي برق به حركت در مي آيد و به آهستگي سطح فرش را سائيده و نقاط تيره و چرك آن را مي شويد. پس از آنكه تمام فرش را شسته شده توسط شلنگ هاي آب كه داراي دوش هاي پخش كننده آب است و فشار آب قابل تنظيم مي باشد و تمام فرش را شسته و مواد شوينده را به خوبي از قالي دور می‌کنند.
    پس از آنكه مواد شوينده از لايه لاي پرز فرش خارج شد معمولاً فرش را به‌طور كامل و يكجا درون حوضچه‌هاي بزرگ آب فرو مي كنند تا به اصطلاح آبكشي شود. براي شست‌وشوي فرش بايد از مواد پاك كننده و خنثي و يا مواد شوينده مخصوص فرش استفاده شود بعد از شست‌وشو با صابون فرش را آبكشي كرده و پس از آب آن را از نظر قليايي با متل متالئين ارزيابي می‌کنند. پس از آبكشي فرش بايد كاملاً صاف و خنثي باشد.»
عمليات مکانیزه  قالي شویی به بهترين شكل
قریشی در مورد چرایی ساخت کارگاه‌های قالی شویی کنار نهرها و آب‌های جاری توضیح می‌دهد:«در صورتي كه در كنار كارگاه هاي قاليشويي نهرهاي آب روان موجود باشد و يا بتوان توسط چاه هاي آب، جريان سريع و رونده اي از آب فراوان ايجاد نمود، فرش را در داخل آن قرار داده و براي چند ساعت به حال خود رها مي سازند تا مواد شوينده بطور كامل از درون قالي پاك و خارج شود. شايد بتوان گفت اين روش از بهترين و موثرترين راه‌ها براي آبكشي فرش و زدودن مواد شوينده باشد و لذا به همين منظور است كه كارگاه هاي مدرن و مجهز قاليشويي كه امكان استفاده از نهرها و رودخانه هاي طبيعي براي نيل به اين منظور در دسترس دارند، مي توانند عمليات شور قالي را به بهترين شكل انجام دهند.
    به هنگام آبكشي فرش اغلب از پارو و برس هاي خاصي برای زدودن بهتر مواد شوينده و آلودگي‌ها استفاده مي کنند.
    در كارگاه هاي قاليشويي عموماً به جاي لوله كردن فرش و آبگيري آن تحت فشار قرار دادن از دستگاه هاي خاصي استفاده مي گردد كه عملكرد آن شبيه دستگاه هاي سانتريفوژ است. اين دستگاه‌ها محفظه اي استوانه اي هستند كه فرش را داخل آن و به ديواره فلزي و مشبك آن مهار كرده ،به سرعت و با حركت دوراني به چرخش در مي آيد .در اين حالت به خاطر نيروي گريز از مركز، بيشتر آب موجود در درون قالي به طرفين هدايت شده و از درون ديواره مشبك كه در پشت قالي قرار دارد خارج مي گردد. در بسياري موارد اين دستگاه‌ها مقداري حرارت توليد مي‌نمايند تا عمل خشك كردن قالي كمي تسريع يابد.پس‌از آبگیری فرش را به همان روش قدیمی یا برروی سطح زمین پهن می‌کنند تا خشک شود.همچنين فرش را بر روي دارها و داربست هاي بزرگ مي آويزند تا پس از چند روز و در مجاورت هواي آزاد و نور آفتاب خشك شوند. چنانچه فرش قبل از نيمه خشك شدن آويخته شود آب در پايين فرش جمع شده و باعث زردي و پوسيدگي قسمت انتهايي فرش خواهد شد.
 برخی از كارگاه هاي قاليشويي اقدام به ساخت گرم خانه هايي براي خشك كردن قالي نموده‌اند. در اين گرم خانه با ايجاد يك كانون حرارت مركزي توسط بخاري هاي بزرگ و يا ساير حرارت‌دهنده‌ها تمام فضاي گرم خانه را به‌طور مساوي حرارت مي دهند. سپس كليه فرش‌ها را به داربست هاي يژه اي آويزان و در كوتاه‌ترين زمان فرش‌ها را خشك مي کند.حرارت باید زیر چهل درجه سانتیگراد باشد.»