محمد رضا اسکندری
يکي از ديرپا ترين مفاهيم زندگي بشري مفاهيم دوست و دشمن است. اين دو مفهوم را می‌توان بطور همزمان در عرصه داخلي و خارجي به کار بست.گروهي مفهوم دشمن را انتزاعي و توهمي می‌دانند و آن را ساخته دست اقتدار مرکزي براي انسجام بخشي به داخل، مشروعيت کاربرد زور و توجيه شکست هاي داخل می‌دانند. گروهي از نظريه پردازان مفهوم دوست و دشمن را به هويت کنشگران و افراد نسبت می‌دهند. به عبارتي، هويت هاي متخاصم يکديگر را دشمن می‌پندارند. صرف نظر از همه اين مباحث، تحليل درست ما را به تمايز حقيقي بين دشمن حقيقي و دشمن ساختگي رهنمون می‌سازد. رهبر معظم انقلاب با اشاره به امکان سوء استفاده از مفهوم دشمن تاکيد می‌کنند که خداوند در سرتاسر قرآن از واژه شيطان استفاده کرده است تا دشمن آشکار و حقيقي از ياد انسان‌ها خارج نشود. ايشان گوشزد می‌کنند تاکيد بر دشمن به معناي توجيه همه شکست‌ها و اشتباهات داخلي با مفهوم دشمن خارجي نيست چرا که دشمن دروني در بسياري مواقع خطرناک‌تر از دشمن خارجي است. با توجه به اين مساله، مقاله حاضر تلاش می‌کند تا به مقوله دشمن در انديشه‌هاي رهبر معظم انقلاب بپردازد.
* شناخت نقشه دشمن در متوقف کردن حرکت علمي کشور
با توجه به نقش علم در پيشبرد اهداف هر ملت، نقشه دشمنان ملت ايران عدم دستيابي ايران به يک حرکت علمي مستمر است. لذا رهبر انقلاب تاکيد دارند که «مطمئنّاً انگيزه‌هايى وجود دارد در جبهه‌ى دشمنان ما براى متوقّف کردن حرکت علمى کشور... حالا [اينکه] شما ميگوييد برخوردمان با دشمن اين‌جور باشد، آن‌جور نباشد، بحث ديگرى است - دشمنىِ او را بايد فهميد، نقشه‌ى او را بايد تشخيص داد. يکى از نقشه‌هاى مهمّ دشمن، متوقّف کردن حرکت علمى در کشور است.» (بيانات معظم له در ديدار اساتيد دانشگاه‌ها( ۱۳۹۳/۰۴/۱۱)
*توجه به تمايز مخالف و دشمن و توجه به شيوه‌هاي خصومت در رقابت هاي گفتماني
نکته مهمي که مبحث دشمن شناسي را با مفهوم آزادي پيوند می‌زند تمايز بين دشمن و مخالف است لذا رهبر معظم انقلاب در اين باره هشدار می‌دهند که «در محيط دانشجويى، «رقابت گفتمانى» چيز خوبى است، درصورتى‌‌که با تحمل مخالف همراه باشد. از وجود مخالف نه بايد انسان تعجب بکند، نه بايد انسان خشمگين بشود، نه بايد انسان بيمناک بشود؛ .... اساس کار را هم در زمينه‌‌ى عملى، تقوا قرار بدهند و در زمينه‌‌ى فکرى، حد و مرز اسلامى و شناخت دشمن و شناخت شيوه‌‌هاى دشمنى که از سوى دشمن به کار ميرود.» (بيانات معظم له در ديدار دانشجويان ۱۳۹۳/۰۵/۰۱))
*توجه به مشکلات دروني در کنار توجه به مسئله دشمن
اگر در بررسي مشکلات همه عيب‌ها را به دشمن نسبت دهيم دچار يک تحليل اشتباه می‌شويم چرا که بسياري از مشکلات ريشه در سوء مديريت خودمان است اما نبايد از کيد و حيله دشمن غافل شد و نقش آن را در تحليل‌ها نا ديده گرفت.
«به ما اعتراض ميکنند که چرا مدام ميگوييد دشمن، دشمن؛ درحالى‌که شما قرآن [را] ملاحظه کنيد، مى‌بينيد اوّل تا آخرِ قرآن چقدر تکرار شده عنوان «شيطان»، عنوان «ابليس»؛ مکرّر گفته شده، مکرّر تکرار شده. از دشمن که نبايد غفلت کرد. دشمن ‌دانستنِ دشمن که عيب نيست؛ اينکه ما روى دشمن مدام تکيه ميکنيم، معنايش اين نيست که از عيوب خودمان و مشکلات درونى خودمان غافليم؛ نه، اَعدى‌ عَدُوِّکَ نَفسُکَ الَّتى بَينَ جَنبَيک؛(۱) از همه‌ دشمنها بدتر، دشمن درونى ما است، دشمن خود ما است، نفْسِ راحت‌طلب ما است، تنبلى ما است، تن‌آسايى ما است، عدم تدبير ما در پيشبرد امورمان [است‌] - اينکه معلوم است - اينها به جاى خود محفوظ؛ امّا غفلت از دشمن بيرونى، خطاى راهبردى عظيمى است» (بيانات معظم له در ديدار اساتيد دانشگاه‌ها ۱۳۹۳/۰۴/۱۱))
* دشمن اصلي و فرعي
اشتباه در تشخيص دشمن باعث « تحليل قوا و توان» و « نتيجه نامطلوب» می‌شود. «چالش درونى براى ملت ما عبارت است از اينکه روحيه و جهت نهضت امام بزرگوار را از نظر دور بداريم و فراموش کنيم و آن را از دست بدهيم... يا در شناخت دشمن اصلى و فرعى اشتباه بکنيم، اين هم خطر است. برادران عزيز، خواهران عزيز، عموم ملت ايران توجه داشته باشند که گاهى يکى با شما دشمنى ميکند، اما اگر دقت کنيد دشمنىِ او دشمنىِ‌اصلى نيست، تابعى است از يک عامل ديگر، از يک کس ديگر؛ دشمن اصلى را پيدا کنيد؛ والا [اگر] انسان با دشمن فرعى سينه‌به‌سينه بشود، هم قواى او تحليل ميرود، هم نتيجه‌ى کارْ نتيجه‌ى مطلوبى نخواهد شد.» (بيانات معظم له در مراسم بيست و پنجمين سالروز رحلت حضرت امام خميني(ره)( ۱۳۹۳/۰۳/۱۴)
* مديريت جهادي به مثابه استراتژي اصلي مبارزه با دشمن
ايشان در برابر متوقف کردن حرکت علمي کشور توسط دشمنان هشدار می‌دهند و توجه جامعه علمي را به راهکار اصلي مبارزه با دشمن يعني مديريت جهادي معطوف می‌سازند. البته جهاد علمي يکي از شقوق مبارزه با دشمن به حساب می‌آيد لذا می‌توان از جهاد صنعتي، اقتصادي و مانند آن نام برد.«يکى از نقشه‌هاى مهمّ دشمن، متوقّف کردن حرکت علمى در کشور است. خب، وقتى اين را فهميديم، برميگرديم به دانشگاه؛ اينجا آن مديريت جهادى که ما عرض کرديم، معنا پيدا ميکند. چون جهاد عبارت است از تلاشى که در مقابل يک دشمنى‌اى انجام ميگيرد؛ هر جور تلاشى جهاد نيست. جهاد عبارت است از آن تلاشى که در برابر يک چالش خصمانه از سوى طرف مقابل صورت ميگيرد؛ اين جهاد است. آن‌وقت معناى مديريت جهادى در اينجا اين است که توجّه بکنيد که حرکت علمى کشور و نهضت علمى کشور و پيشرفت علمى کشور مواجه است با يک چالش خصمانه، که در مقابل اين چالش خصمانه شما که مديريد، شما که استاديد، شما که دانشجو هستيد، بايد بايستيد؛ اين شد حرکت جهادى و مديريت دستگاه؛ چه مديريت دانشگاه، چه مديريت وزارت، چه مديريت هر بخشى از بخشهاى گوناگون اين عرصه‌ى عظيم، خواهد شد مديريت جهادى.» (بيانات معظم له در ديدار اساتيد دانشگاه‌ها (۱۳۹۳/۰۴/۱۱)
* جنگ داخلي راهبرد دشمنان در ميان امت و جوامع اسلامي
استراتژي تفرقه بيانداز و حکومت کن از مطلوب ترين استراتژي هاي دشمنان در دستيابي به اهداف شان در مقابله با امت اسلامي است. « سياست دشمنان اسلام اين است که در کشورهاى اسلامى در ميان جوامع اسلامى و در امّت اسلامى برادرکشى و جنگ داخلى را به نيابت از خودشان به‌راه بيندازند؛ خودشان کنار بنشينند و شاهد اين باشند که ما به جان هم افتاديم.» (بيانات معظم له در ديدار شرکت کنندگان در سى‌ويکمين دوره‌ى مسابقات بين‌المللى قرآن کريم ‌ ۱۳۹۳/۰۳/۱۳))
* خطاي محاسباتي در اتحاد با دشمنان
رهبر معظم انقلاب اتحاد با دشمنان اسلام را اشتباهي راهبردي می‌دانند. به نظر ايشان اين گروه به اشتباه خود را هدايت يافته می‌پندارند. «در ميان امّت اسلامى کسانى هستند که براى مقابله‌ى با برادران مسلمان خودشان با دشمنان اسلام دست‌به‌دست ميدهند؛ امروز ما اين را داريم؛ به شيطان نزديک ميشوند براى اينکه با برادران مسلمان خودشان بجنگند و مبارزه کنند و مقابله کنند؛ امروز کسانى هستند که حاضرند با رژيم صهيونيستى همکارى کنند، براى اينکه برادر مسلمان خودشان را به خاک بيندازند. اِنَّهُمُ اتَّخَذوا الشَّيطينَ اَولِياءَ مِن دُونِ الله وَ يحسَبُونَ اَنَّهُم مُهتَدُون؛ با شيطان ميسازند، دست‌به‌دست هم ميدهند و گمان باطلشان اين است که در راه هدايت دارند قدم برميدارند.» (بيانات معظم له در ديدار شرکت کنندگان در سى‌ويکمين دوره‌ مسابقات بين‌المللى قرآن کريم‌  (۱۳۹۳/۰۳/۱۳)
* بصيرت و ايجاد اتحاد امت اسلامي لازمه مبارزه با دشمن
بصيرت لازمه دشمن شناسي است. نبود بصيرت باعث اشتباه در يافتن دوست و دشمن و ايجاد اتحاد نادرست می‌شود.«گاهى ديده شده است که مجموعه‌اى از ما مسلمانها با دشمنان خودمان همدست شديم براى زدن دوستان خود، براى زدن برادران خود! خب، اين به ما لطمه ميزند، اين امت اسلامى را دچار آشفتگى ميکند، دچار ضعف ميکند؛ اين ناشى از نداشتن بصيرت است. امروز دنياى اسلام به اين بصيرت احتياج دارد، به اين تدبر و انديشه احتياج دارد، به اثاره‌ى دفائن عقول احتياج دارد: وَ يثيروا لَهُم دَفائِنَ العُقول. نياز مهم ديگر دنياى اسلام اتحاد است؛ بايد از اختلافات جزئى، اختلافات سليقه‌اى، اختلافات عقيدتى عبور کرد و امت واحده تشکيل داد» (بيانات معظم له در ديدار مسئولان نظام و سفراي کشورهاى اسلامى (۱۳۹۳/۰۳/۰۶)
*بي اعتبار دانستن دشمن
رهبر معظم انقلاب نظام دشمني عليه ايران را مبتني بر چند قدرت فاسد می‌داند که همين را نقطه دلگرمي می‌داند. «بايد از دشمني اشرار بيمناك نشويم. دشمني بالاخره وجود دارد. هيچ ملتي كه صاحب حرفي و ايده‌اي باشد و حركتي بكند، از دشمني دشمنان مصون نيست. امروز به نظر من اقبال ملت ايران اين است كه دشمن ملت ايران و دشمنان ملت ايران، جزو بدنام‌ترين‌ها در دنيا هستند. شما ملاحظه كنيد، امروز دولت آمريكا در سطح بين‌المللي يك بازيگر خشن و آلوده به جنايت معرفي شده كه واقعيت قضيه هم همين است... در داخل كشور خودشان هم به‌عنوان يك دولت و يك رژيم دروغگو و مزور معرفي شده ‌[كه‌] وعده ميدهد، عمل نميكند.» (بيانات معظم له در ديدار اعضاي مجلس خبرگان رهبري (۱۳۹۲/۱۲/۱۵) «دشمنان انقلاب ما امروز چه كساني هستند؟ دشمنان انقلاب چند قدرت فاسد دنيايند كه در دنيا بي‌آبرو هستند؛ اينها دشمنان ملّت ايرانند.» (بيانات معظم له در ديدار فرماندهان و کارکنان نيروي هوايي ارتش( ۱۳۹۲/۱۱/۱۹)
* دو چهره گي دشمن
سياست عصر مدرن و سياست جدا از خدا سياستي است که در آن فقط قدرت و منافع مادي اصالت دارد. لذا دو پهلويي و دو رويي از مشخصه هاي اين سياست است. تا آنجا که برخي از سياست پژوهان از تمايز سياست اعلاني و سياست اعمالي سخن می‌گويند. بدين معنا که در بيان چيزي گفته می‌شود و در عمل چيزي ديگري انجام می‌شود. دولت آمريکا هم در مقابل ايران از اين دو پهلويي استفاده می‌کند.
«امروز متأسّفانه انسان مشاهده مي‌كند در برخي از فاصله‌ها و مقاطع حرف هايي زده مي‌شود از سوي دشمنان؛ اين براي مردم ما مايه عبرت است. در همين مذاكرات گوناگوني كه در اين روزها انجام ميگيرد، ملّت ايران اين مذاكرات را زير نظر داشته باشند؛ اظهارنظرهاي بي‌ادبانه مسئولان آمريكايي را مردم ببينند، زير نظر داشته باشند، دشمن را بشناسند. بعضي‌ها مي‌خواهند نظر مردم را از دشمني دشمن منصرف كنند؛ نه، ببينيد دشمني را، ببينيد دورويي را. مسئولين آمريكايي در جلسات خصوصي با مسئولين كشور ما يك‌جور حرف مي‌زنند، به‌مجرّد اينكه از آنها جدا مي‌شوند، در بيرون يك‌جور ديگر حرف مي‌زنند.» (بيانات معظم له در ديدار فرماندهان و کارکنان نيروي هوايي ارتش( ۱۳۹۲/۱۱/۱۹)
* اشتباه در شناخت دشمن ناشي از ظاهرسازي‌هاي حقوق بشري غرب
رهبر معظم انقلاب تاکيد دارند که تمامي مسائل حقوق بشري غرب در مواجه با ايران را بايد ذيل مفهوم رويارويي غرب با اسلام ديد.«دولت، مسئولان، سياسيون، ديپلمات‌ها و مردم بايد تحركات و رفتارهاي پيچيده و ظاهرسازي هاي حقوق بشري غرب و امريكا را با نگاه واقع بينانه و در چارچوب رويارويي عميق و مبنايي غرب با اسلام تحليل كنند زيرا در غير اين‌صورت در تمايز ميان تاكتيك‌ها و راهبردهاي طرف مقابل و حتي شناخت دشمن دچار اشتباه خواهيم شد.» (ديدار ائمه جمعه سراسر کشور با رهبر معظم انقلاب (۱۳۹۲/۰۶/۱۸)
* بصيرت نسبت به سياست «پنهان سازي دشمني»
«پنهان سازي دشمني» ابزاري است که می‌تواند کاهش‌دهنده هزينه اعمال سياست خصومت ورزي باشد لذا روساي آمريکا تلاش دارند تا ويژه از اواخر دولت بوش به بعد از اين سياست استفاده کنند.
«اين هم يکي از آن لطائف عالم است که آمريکائي‌ها دشمني ميکنند، ميگويند شما نفهميد که ما با شما دشمنيم؛ مخالفت و عناد مي‌ورزند، متوقعند که ملت ايران نفهمد که آنها معاندند و دشمني مي‌کنند! اين سياست از اواخر دوران بوش در مقابل ايران شروع شده است، امروز هم متأسفانه همان سياست را دولتمردان آمريکا ادامه مي‌دهند؛ همان پنجه‌ چدني زير دستکش مخملي. من چند سال پيش اينجا در جوار بقعه ‌علي‌بن‌موسي‌الرضا (عليه السّلام) در همين سخنراني اول فروردين گفتم مراقب باشيد اظهار محبت شما، اظهار دوستي و موافقت شما به معناي اين نباشد که دستکش مخملي بر روي پنجه چدني کشيديد و مي‌خواهيد تظاهر به دوستي کنيد، اما در باطن دشمني مي‌کنيد.» (بيانات معظم له در حرم مطهر رضوي(۱۳۹۲/۰۱/۰۱)
بنابراين فهم و درک دشمني غرب با انقلابي که برخاسته از تفکر الهي است و در مخالفت با انديشه هاي اومانيستي و سکولار است، با مطالبه بصيرت دست يافتني است، لذا طرح عناويني در قالب آرايش هاي نوانديشانه و روشنفکرانه مبني بر نبودن دشمن خارجي و تصوير سازي از دشمن و بزرگ نمايي خيالات تهديد در راستاي خود فروشي و هم نوايي با دشمن و رسانه هاي غربي قابل ارزيابي است.
* جوانان اصلي ترين جامعه هدف دشمن
دشمنان جامعه هدف خود را کل يک ملت قرار می‌دهند منتهي با اولويت ترين گروه آن جامعه جوانان آن جامعه است. « جوانان که اکثريت جمعيت کشور را تشکيل می‌دهند، اصلي‌ترين هدف دشمن هستند، زيرا جوان موتور پيش برنده کشور است. بايد جوانان را از آسيب خطرهاي دشمن حفظ کرد»  (ديدار ائمه‌ جمعه‌ سراسر کشور با رهبر معظم انقلاب ۱۳۸۹/۰۷/۰۶)    
* قدرت تحليلي بالا لازمه دشمن شناسي
قدرت تحليل عامل موفقيت در رصد درست مسائل می‌شود. قدرت تحليل بالا در شناخت دشمن لازمه اش اين فرض اساسي است که نبايد دشمن را بزرگ‌تر و کوچک‌تر از آني که هست در نظر گرفت.«علت شکست هاي گوناگون در تاريخ، اين است که مردم، گاهي قدرت تحليل را از دست مي‌دهند. هر جا مردم نتوانستند درست تحليل کنند، آن‌جا نقطه خطرناکي است. آن‌جا، جايي است که ممکن است دشمن ضربه را وارد کند...البته دشمن را نبايد کوچک‌تر از آني که هست گمان کرد؛ چون انسان آن‌وقت ضربه خواهد خورد. اما نبايد هم دشمن را بزرگتر از آن‌که هست جلوه داد. يعني همان کاري که امروز دستگاه تبليغاتي صهيونيستها و مستکبرين، خودشان انجام مي‌دهند: از امريکا و از قدرتها غولي درست کردند، که اگر کسي تجربه نداشته باشد، خيال مي‌کند به يک اشاره اينها، همه جا دود خواهد شد، پودر خواهد شد و از بين خواهد رفت! اين حرفها چيست؟! اينها اگر قدرت داشتند، روزبه‌روز نهضت اسلامي در دنيا ريشه‌دارتر و پرشکوه‌تر نمي‌شد!»  (بيانات معظم له در ديدار جمعي از بسيجيان (۱۳۷۲/۰۸/۳۰)