رحیم چوخاچی‌زاده مقدم
پیدا کردن گاوداریی که نه تابلو دارد و نه آدرس درست و حسابی، کار خیلی سخت و دشواری به نظر می‌رسد. حتی مسیریاب گوشی همراهمان هم نتوانست کمک کارمان باشد. بالاخره به هرقیمتی بود پرسان پرسان گاوداری را در دل یکی از روستاهای اطراف تهران پیدا کردیم.
 گاودار‌ها به راحتی کسی را به گاوداری خود راه نمی‌دهند،هم به خاطر مسائل بهداشتی و هم به خاطر چشم زخم یا همان «شور چشمی »مصطلح خودمان که در قرآن نیز درآیه 51 سوره قلم برآن تاکید دارد. آیه‌ای که قاب شده آن معمولا در سردر ورودی بسیاری از ساختمان‌‌ها و روی دیوار خانه‌های اکثرخانواده‌‌ها نیز وجود دارد. «وان یکاد الذین ...».
پس از طی مسافتی از چند دالان تنگ و باریک، به یک محوطه باز و بزرگی می‌رسی که گاو‌ها گوش تا گوش در کنار هم قرار گرفته اند. فکشان مدام در حال حرکت است و هر بار که سرشان را از آخور بالا می‌آورند به روبرو زل می‌زنند و با ساییدن دندان‌‌ها روی هم با دقت جیره غذایی روزانه خود را می‌جوند.
شماره‌هایی که مثل گوشواره از گوش‌‌ها یشان آویزان است، حکایت از هویت گاو‌ها دارد. نشانگر سال تولد و کد کشوری را دارد که در آن به دنیا آمده اند. برای هر گاو پرونده بهداشتی تشکیل داده‌اند و روزانه کوچک ترین تغییرات ظاهری و شیردهی گاو را در آن ثبت می‌کنند. بهترین و تازه‌ترین غذا را به گاو‌ها می‌دهند، چون اگر این کار را نکنند، گاو‌ها بلا نسبت بیکار نیستند که هرکدام روزی درسه وعده 70 کیلو شیر تولید کنند.
 اگر تا به حال مثل تهیه‌کننده این گزارش فکر می‌کردید که غذای گاو فقط علوفه است، سخت در اشتباه هستید. غذای گاو‌ها ترکیبی از حداقل شش نوع غذا شامل کنجاله، جو، کلزا، سویا، یونجه و ذرت است به نام کنستانتره که هرکدام به طور مرتب و در کنار هم در انبار دپو شده اند.
 قیمت گاو‌ها در این گاوداری از 6 میلیون تومان است تا 14 میلیون، اگرکوچکترین تغییراتی درکمیت یا کیفیت غذای گاو‌ها داده شود، در میزان شیردهی و حتی مزه شیر تاثیر می‌گذارد. لحظه‌ای از خوردن دست برنمی دارند و لحظه‌ای هم از شیردادن طفره نمی‌روند. به اندازه می‌خورند (روزی 5 کیلو)، ولی چند برابر به صاحبشان محصول  تحویل می‌دهند. محبت خاصی به صاحبان خود دارند، با دیدن غریبه‌‌ها پراکنده می‌شوند، اما کافی است حضور صاحبشان را در محوطه حس کنند، هرجا باشند خودشان را به او می‌رسانند و با حلقه زدن به دورش، ابراز محبت می‌کنند.  
در دو قسمت پیشین گزارش کیهان درباره ماجرای وجود روغن پالم در شیربه آنالیز و ریشه یابی سروصداهایی پرداختیم که درباره شایعه وجود این روغن در صنایع لبنی به پاشده بود. دراین رابطه به پای استدلال‌های سه تن از مسئولان و مدیران ذیر‌ بط و تنی چند از شهروندان نشستیم. همگی به این نتیجه رسیدند، که  این موضوع آن‌قدرهم بزرگ نبود که نیازی به این سروصدا و زیر سوال بردن کل صنایع لبنی باشد، به طوری که وزیربهداشت و درمان نیز در آخرین اظهارات خود ضمن پذیرش اشتباه بودن نوع اطلاع رسانی برخطرناک نبودن روغن پالم نیز درصورت مصرف به اندازه آن تاکید کرد. دراین قسمت و درآخرین بخش از این گزارش بناداریم مشکلات گاوداران را زیر ذره بین ببریم و ازمسئولان بخواهیم تا در جهت حل این مشکلات پاسخگو باشند.
مشکلات گاوداران
محمد احمدیان یکی از گاوداران این دامداری در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان درباره مشکلات گاوداری می‌گوید: «از سال 85 به بعد به خاطر تحریم‌های اقتصادی که به کشور تحمیل شد، قیمت سوخت در این دوره به یکباره چند برابر شد و به تبع آن قیمت آذوقه دام هم به شدت افزایش چند برابری یافت و به ناچار قیمت شیر هم از 550 به حدود 750 تومان رسید، ولی چون حمایت دولت را در پی نداشت، بنابراین دخل و خرج گاودار‌ها باهم نخواند و به ناچار به جای توسعه گاوداری به فکر کاهش تعداد گاو‌ها افتادیم.»  
او در پاسخ به این سوال ما، که آیا افزایش 200 تومانی قیمت شیر درقبال گرانی‌های آن موقع رقم کمی بود، می‌گوید:«این شیوه افزایش قیمت به این می‌ماند که  یک چاه کنده‌ای و شیر را مستقیما به درون آن می‌ریزی. یعنی هرچه به قیمت آن اضافه می‌شود، زندگی دامدار کمترین تکانی نمی‌خورد. پاسخ به این سوال شما نیازمند پاسخ به چند سوال است. سوال اول اینکه،  چرا قیمت شیر باید از آب معدنی ارزان تر باشد؟ طبیعی است، علتش این است که متاسفانه قیمت‌گذاری شیر دست قشر دامدار نیست. جمع چهار نفره‌ای قیمت‌گذاری می‌کنند که یکی از آن‌ها از صنف دامداران است. مثلا در جلسه اخیرشان به قیمت کیلویی 1440 تومان رضایت دادند. چندین ماه از این مصوبه می‌گذرد، ولی هیچ گاوداری هنوز این قیمت را تجربه نکرده است!. در واقع 190 تومان آن یارانه است، ولی این یارانه را کی بدهند، خدا می‌داند.”
این گاودار ادامه می‌دهد: «سوال دوم اینکه، چرا باید یک گاودار برای دریافت یک وام خرید تراکتور 22 درصد بهره بدهد، تازه یک پنجم آن را هم باید نقدا بپردازد و حتما باید سند گاوداری به نامش باشد. آیا برای دامداری که «یونجه«برایش کیلویی 850 تومان تمام می‌شود درست است؟ و به نظر شما با این هزینه‌های سنگین می‌توان گاوداری را توسعه داد؟ در چنین شرایطی حتی فکرکردن در این رابطه نیزغیر ممکن به نظر می‌رسد چه رسد به اجرای آن. در همین  ماه گذشته قبض برق گاوداری بالای 550 هزارتومان به دستمان رسید، در حالی که به شدت صرفه جویی می‌کنیم و سعی مان براین است که غروب‌‌ها از برق استفاده نکنیم.«او می‌گوید:«ما حتی دنبال سبوس یارانه‌ای هم نرفتیم. قیمت آزاد سبوس در بازار 800 تومان است و قیمت یارانه‌ای آن 670 تومان، اما به شرطی به این قیمت به دامدار می‌دهند که باید امروز مبلغ آن را به حساب بریزیم تا یک ماه دیگر تحویل بگیریم! به نظر شما 130 تومان ارزش آن را دارد که یک ماه گاوهایم را در انتظار بگذارم؟!  تازه باید کلی مدارک هم ببرم تا بعد از یک ماه دوندگی سبوس بدهند.»
نظر این گاودار با تجربه را درباره قیمت واقعی شیرمی‌پرسم و او بلافاصله می‌گوید:«اگر قرار باشد به فکر توسعه گاوداری باشیم، حداقل قیمتی که می‌توانم بگویم 2000 تومان است. پدرم همیشه می‌گفت، اگر می‌خواهی درخت بخری، اول چاله اش را بکن. طبیعی است، اگر بخواهم تعداد گاوهایم را زیاد کنم، باید ریالش را تامین کنم و این میسرنخواهد شد، مگر آنکه از هر کیلو شیر حداقل 400 تومان سود عایدم شود تا پس از کسر هزینه‌‌ها بتوانم چیزی را برای هدف‌های بعدی پس اندازکنم. در غیر این صورت طولی نخواهد کشید که دامداری به یک رویاء تبدیل خواهد شد.»
احمدیان تاکید می‌کند:«اصلا مشکل واقعی ما افزایش مقطعی قیمت شیر نیست. بلکه به نظر ما  قیمت شیرباید آزاد شود. اگر شیر با قیمت آزاد به دست مردم برسد و تبلیغات واقعی و راهنمایی‌های جدی در مورد مصرف آن صورت گیرد، مردم خودشان مدیریت می‌کنند و دامدارهم راحت می‌شود. وانگهی وقتی گاودارهمه چیز را آزاد می‌خرد، پس چرا به شیر که می‌رسد، نباید آزاد باشد؟ شیر را آزاد اعلام کنید و برای  قشر آسیب پذیر جامعه هم مثل سابق یارانه شیر بپردازید.«
وی ادامه می‌دهد: "به نظر من اگر بتوانند بخش تعاونی را در این کار بیشتر رونق دهند، شاید اوضاع گاودار‌ها هم بهترشود، مثلا همین صندوق حمایت از بخش کشاورزی که مدتی است راه اندازی شده است کمک‌های زیادی  دربخش کشاورزی از قبیل خرید کود و بذر و اینطور چیز‌ها انجام داده است که امیدواریم در مورد دامداری هم کارهایی صورت گیرد.» احمدیان دامداری را شغلی می‌داند که درآن دامدار همیشه احساس می‌کند که نظر و لطف خدا بالای سرش است و فقط دلشان به این خوش است که چشمشان به بخش‌هایی از جامعه بسته است و به دور از هیاهو‌ها و آلودگی‌های شهری و به دور از بحران‌های فرهنگی به خدمت مشغول هستند.
 او در این رابطه تاکید می‌کند:«این حیوان‌‌ها واقعا از برخی از انسان‌‌ها که متاسفانه تعداد شان هم کم نیست‌بهترند، فریب و نیرنگ و مکر در کارشان نیست، با صداقت کامل به محبت انسان پاسخ می‌دهند. به اندازه می‌خورند و دقیقا اول صبح،  ظهر و شب به شما شیر می‌دهند. یک چیز جالبی بگویم وآن اینکه مدتی بود که دو کبوتر روی کف گاوداری لانه کرده بودند. تمام این گاو‌ها به قدری به این دو کبوتر احترام می‌گذاشتند که تا چند متری لانه آن‌ها نزدیک نمی‌شدند، تا مبادا کبوتر‌ها بترسند و لانه شان را ترک کنند. ذره ای مدفوع یا ادرار گاو سمت این‌‌ها ندیدیم. همین کبوتر‌ها امروز جلد این گاوداری شده‌اند و لانه شان را به جای دیگری از این مکان انتقال داده اند. این‌‌ها همه اش باید برای ما درس باشد.»
خواست گاوداران: آزادسازی قیمت شیر
«ناصر مسافری «یکی دیگر از دامداران جوانی است که سری پرشور و علاقه بسیار جدی در این کار دارد، او نیز دلایل زیادی برای آزاد‌سازی قیمت شیر در تایید سخنان همکار با تجره اش عنوان می‌کند و به گزارشگر ما می‌گوید:«قیمت فعلی شیرخام اصلا منطقی نیست، زیرا سویایی که سال گذشته  700 تا 750 تومان می‌خریدم امسال حدود 1800 تا 2000 تومان می‌خرم. هرگاوی برای اینکه شیر خوبی بدهد، روزانه فقط 5/2 کیلو سویا با قیمت کیلویی 1820 تومان می‌خورد. ذرت سال گذشته 500 تومان بود امسال با کرایه حمل آن 1050 تومان شده است. اگر به چارت سازمانی یک گاوداری نگاه کنید شیردوشی کار مستقلی است و ساخت جیره غذایی هم کار پر مسئولیتی است و حسابی از آدم انرژی می‌بر د. ولی همان طور که می‌بینید ما دراین گاوداری فقط یک کارگر داریم و برای اینکه هزینه‌‌ها را بالا نبریم خودمان هم چندین برابر کارمی کنیم. با همین  حساب و کتاب‌‌ها به این نتیجه  می‌رسیم که درآمد گاودار در چنین شرایطی با آن همه تلاش «یر به یر»می‌شود.”
هزینه‌های گاوداری فقط به جیره غذایی نیست، بلکه هزینه‌های دیگری هم دارد که جدا از هزینه‌های شیراست. این گاو‌ها به خاطر شیری بودن نمی‌توانند گوشتی باشند، مگر اینکه به هردلیلی از جمله بیماری حذف شوند که این هم یک نوع خسارت به گاودار است. حکم گاو، شبیه به ماشینی  است که وقتی تصادف می‌کند و خسارتی به آن تحمیل  می‌شود جدا ازهزینه استهلاک روزانه آن محاسبه می‌شود. همین چند مدت پیش گاوبارداری را به 9 میلیون تومان خریداری کردیم گوساله اش تا به دنیا آمد از بین رفت. خود گاو هم در اثراین زایمان ناموفق چسبندگی روده پیدا کرد و راهی کشتارگاه شد. وقتی کشتارگاه رفت آن چه  دست ما را گرفت فقط 2 میلیون و 700 هزارتومان بود. اگربیماری تب برفکی هم که بیاید اوضاع واویلا می‌شود چون بقیه را هم آلوده می‌کند. یک سال تب برفکی آمد. نزدیک 20 میلیون به ما خسارت زد. گاو بیمار حتی ارزش ذبح هم نداشت و یکراست لاشه آن را به درون چاه انداختند و یک خسارت 5/4 میلیون تومانی هم روی دستمان گذاشت. اگرچه بقیه گاو‌ها با هزینه 5/1 میلیون تومان دارو درمان شدند، ولی هرکدامشان 30 کیلو گوشت انداختند و یک ماه هم از دوره پرورششان عقب ماندند. این‌‌ها همه ضرر است. آن موقع گوشت کیلویی 10 هزارتومان بود بنابراین هرگاوی که به خاطر این مریضی 30 کیلو لاغر کرده بود 300 هزارتومان به گاودار خسارت وارد کرد.
از آقای مسافری در باره حق بیمه گاو و علت اینکه چرا گاوهایشان را بیمه نمی‌کنند می‌پرسم و او می‌گوید:«پاسخش مشخص است. شیوه غلط دریافت حق بیمه، ما را از خیر آن محروم کرده است. اگر یک گاو بود در پرداخت نقدی 200 هزارتومان حق بیمه آن حرفی نبود، اما وقتی تعداد گاو‌ها به 50 راس و بالاتر برسد، این رقم نجومی می‌شود و برای ما پرداخت نقدی آن غیر ممکن می‌شود.  
وی ادامه می‌دهد: «بیمه کردن در جای خودش خیلی خوب است و حسن‌هایی دارد، اما اگر مورد توجه و حمایت دولت قرار نگیرد کمر گاودار را خرد خواهد کرد. تنها راهی که به نظر ما می‌رسد این است که نصف حق بیمه را دولت و نصف دیگر را به طور قسطی دامداربپردازد. اما متاسفانه نه در دولت قبلی و نه دریک سال گذشته دولت فعلی به این مسئله توجه نشده است. اگر به ما وام 4 درصد بدهند تا بتوانیم کلیه ابزارهای مورد نیازضروری و به روزمان از قبیل تراکتور، شعله افکن و دستگاه خوراک سازدام تهیه کنیم قول می‌دهیم هم در جهت توسعه گام برداریم و هم اشتغالزایی کنیم.»
دامداران در انتظار حمایت دولت
مسافری درباره یارانه‌های مربوط به خوراک دام نیز نظر خاصی دارد، او می‌گوید:« اگر قرار است دولت در این رابطه نگاه حمایتی از دامداران داشته باشد( که هنوز هیچ اتفاقی نیفتاده است) بهترین کار این است که به جای آنکه این یارانه‌‌ها را در قالب نهاده‌های دامی پرداخت کند، پولش را به دامدار بدهد، چون خوراک‌هایی که در انبارهای دولت ذخیره شده زمانی به دست ما می‌رسد که تمام ارزش‌های غذایی و مواد معدنی اش را از دست داده است، ولی اگر یارانه به موقع به دست دامدار برسد دامدار به راحتی می‌تواند خوراک تازه با ارزش‌های غذایی بالایی تهیه کند. بنابراین  چنین اتفاقی هم به نفع صنایع شیر و هم به نفع دامدار و هم به نفع دولت خواهد بود چرا که دیگر نیازی به واردات نهاده‌های دامی نخواهد داشت.»سید احمد مقدسی رئیس انجمن صنفی گاوداران در تایید سخنان این دو دامداراضافه می‌کند: "من می‌گویم آزاد‌سازی و رهاسازی دو مقوله جداست.  به نظر من دولت باید امروز قیمت 1570 تومان را مصوب کند و کارخانه هم باید این مبلغ را به دامدار بدهد. از آن طرف هم سازمان حمایت هم به حسب وظیفه حمایتی عنوان می‌کند که چون مردم قدرت خرید ندارند افزایش قیمت شیر غیرقابل بررسی است در حالی که چنین استدلالی نمی‌تواند درست باشد چون همه می‌دانند که در چنین شریطی است که نقش حمایتی دولت مشخص می‌شود و باید خودش را نشان بدهد و این عدم توان مردم را در قالب یارانه نقدی بگذار روی آن 45 هزار تومان و بدهد به مردم. مگر نان 25 تومان 125 تومان نشد خب 4000 تومان یارانه اش را ریختند به حساب شد مردم. در مورد شیرهم اگر می‌خواهیم به این صنعت رونق بدهیم و ادعای حمایت از دامدار را عملی کنیم باید همین کار را کرد. والا اگر بخواهند به جای یارانه نقدی یارانه نهاده بدهند تجربه بار‌ها ثابت کرده  که این روش برای یک عده‌ای راه رانتخواری و دزدیدن از بیت المال و برداشتن از جیب مردم را بازمی کند. خواهش می‌کنم که این یارانه را اصلا  بدهید به خود مردم و بگذارید که ما روی پای خودمان بایستیم.»
مشکلات بیمه‌ای گاوداران
"مسئله دیگر اینکه حق بیمه به روز است اما غرامت آن ناچیز، آخر این چه منطقی است که من حق بیمه را به نرخ روز بدهم ولی غرامت را به نرخ دولتی دریافت کنم!»
رئیس انجمن صنفی گاوداران ضمن بیان مطلب فوق می‌گوید: "این‌‌ها یک سری جفایی است که اصلا با عقل و منطق نمی‌خواند. متاسفانه آقایان در اتاق‌های دربسته می‌نشینند و کتی را به تن تولید کننده‌‌ها می‌دوزند که آن‌قدر تنگ است که وقتی می‌پوشد پاره می‌شود، یا آنقدر گشاد می‌دوزند که وقتی می‌پوشد به تنش گریه می‌کند و وقتی ما می‌خواهیم حرفی بزنیم جایمان در این جلسات نیست!»مهندس حسین  چمنی مشاورمدیرعال صنایع شیرایران هم در واکنش به سخنان دامداران در پاسخ به این سوال گزارشگر کیهان می‌گوید:«اینکه مدام از طرف برخی از دامداران تاکید می‌شود که  صنایع شیر باید موظف شود تا قیمت اعلام شده توسط ستاد تنظیم بازار را رعایت کند، صحیح به نظر نمی‌رسد چون شرایط اقتصادی صنایع لبنیات به گونه‌ای است که چنین اجازه‌ای را به ما نمی‌دهد و این مسئله کاملا تحلیل اقتصادی دارد.»
او تاکید می‌کند:«این عده از دامداران معتقدند اگر صنایع لبنی زیان ببرد اشکالی ندارد، اما دامداران حتما باید سود ببرند. در حالی که صنایع لبنی حاشیه سوزشان بین 5/1 تا حداکثر4 درصد است و هرنوع هزینه اضافی که به این‌‌ها اگر تحمیل و تکلیف بشود، حتما باید ما به ازای آن  از طریق یارانه یا از طریق افزایش قیمت جبران شود درحالی که به هر حال هردوتای آن به نحوی به هم خورده و اجازه استفاده از آن‌ها داده نمی‌شود. ما با افزایش قیمت هم  مخالف هستیم چون هم مردم قدرت خریدش را ندارند و دیگراینکه این مسئله باید توسط دولت و ستاد تنظیم بازار حل بشود.»
بهمنی تاکید دارد:«در حال حاضرمشکلات صنایع لبنی خیلی بیشتر از دامداران است یعنی اگر موضوع را در شرایط مساوی ببینید متوجه خواهید شد که حاشیه سوزی دامداران خیلی کمتر از صنایع شیرکشوراست و باید در اظهاراتمان قدری انصاف به خرج بدهیم. بنابراین اگر بدون افزایش فراورده‌های لبنی  اقدام به کوچکترین تغییر در جهت افزایش  قیمت شیر خام کنیم مطمئن باشید که صنایع لبنی دچار زیان‌های شدید و ورشکستگی خواهند شد چون حاشیه سوزشان بسیار پایین است.»
 می پرسیم:آخرین مصوب قیمت خرید شیر خام از دامداران چقدر بوده ؟
در جواب می گویدآخرین مصوبه ابلاغی که مورد توافق هم صنایع لبنی هم دامداران و هم دولت قرار گرفته 1110 تومان است
از بهمنی سوال می کنیم مگر 1440 تومان نیست.؟.
او این گونه توضیح می دهد:1440 تومان چیزی است که اخیرا از اول تیرماه ستاد تنظیم بازار ابلاغ کرده که باید اجرا بشود. البته ما همان  موقع هم اعلام کردیم و 1110 توما ن به 1200 تومان شیفت کردیم. شیر ممتازی که در مصوبه به قیمت 1110 تومان قیمت‌گذاری شده بود الان به 1200 تومان می‌خرند.ما اعلام کردیم که الان اگر قرار باشد  1440 تومان عملیاتی شود  باید 16 درصد افزایش قیمت داشته باشیم که این نیز باید مصوب شود.بالاخره باید برای جبران این هزینه یک افزایش قیمت داشته باشیم،چون باید این هزینه از یک جایی جبران شود.