تلاش آتش‌نشانان و مشکلات پیش‌رو (بخش نخست)
پریدن از آتش برای نجات جان‌ها (گزارش روز)
گالیا توانگر
-الو... آتش، خانه‌مان سوخت، آتش...
-آدرس منزل؟
- خدایا! همه زندگی‌ام سوخت. کمک کنید.
-لطفا آرام باشید. آدرس دقیق محل آتش‌سوزی را بگویید.
- خ نبرد، کوچه... پلاک...
-خیابان اصلی؟
- به دلیل شوک ناشی از حادثه اسم خیابان اصلی یادش نمی‌آید. پس از نیم دقیقه گوشی تلفن را دیگری می‌گیرد و پاسخ می‌دهد: پیروزی... پیروزی...
- یک شاخص هم برای آدرستان بگویید. مسجد، درمانگاه، مدرسه و... نزدیک منزلتان.
-مدرسه راهنمایی دخترانه...
-بالاخره پس از شش دقیقه با ارزش آدرس تکمیل می‌شود!
امیر معماریان مدیریت منطقه 4 عملیات شهر تهران با اشاره به اینکه درحال حاضر میانگین رسیدن خودروهای آتش‌نشانی به محل حادثه 4 دقیقه در نظر گرفته شده، می‌گوید: «واقعیت امر این است که در برخی معابر پرپیچ و خم، باریک و پرترافیک شهر تهران شاید زمان رسیدن به محل بیشتر هم شود. در یک چنین محل‌هایی همکاری تنگاتنگ شهروندان را نیاز داریم. به هیچ‌وجه جلوی خودرو آتش‌نشانی را بويژه پس از شنیدن آژير خطر سد نکنند. در هنگام گزارش محل حادثه خونسرد و دقیق عمل کنند.
حتما در آدرس به خیابان اصلی و مکانی به عنوان شاخص اشاره شود. درحین عملیات اطفای حریق به متن حادثه وارد نشوند. شروع به عکس گرفتن با تلفن همراه و تبلت لااقل از داخل محل حادثه نکنند. نباید دست و پاگیر شوند و حواس عوامل آتش‌نشانی را پرت کنند.»
جلو خودرو آتش‌نشانی را سد نکنید
در یک صبحگاه دلپذیر پاییزی به ایستگاه 65 منطقه 4 عملیات آتش‌نشانی شهر تهران مهمان می‌شویم. منطقه‌ای که به دلیل رعایت نکردن خیلی از مسائل ایمنی خیلی از کوچه پس کوچه‌ها و منازلش می‌توانند خطرساز باشند.
امیر معماریان مدیریت منطقه 4 عملیات با 28 سال سابقه کار در بدنه سازمان آتش‌نشانی در گفتوگو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «اولین مشکل ما در این منطقه این است که خیلی از افراد بدون درنظر گرفتن مسائل ایمنی کاربری ملک شخصی خود را تغییر می‌دهند. مثلا در خیابان فتح و یا شهرک ولی‌عصر خیلی از کارگاه‌هایی را داریم که در دل منازل، در پارکینگ خانه‌ها راه‌‌اندازی شده‌اند.
پارکینگ آپارتمان به کارگاه تبدیل شده و پر از مواد منفجره نظیر چسب، تینر، پارچه، چوب و مواد لازم برای رویه‌کوبی مبل هستند. این درحالی است که در طبقات بالایی چندین خانواده زندگی می‌کنند.»
وی با ورق زدن خاطراتش در ذهن که با کوچک‌ترین جزئيات به یاد دارد، برایمان می‌گوید: «چند سال پیش در یکی از همین کارگاه‌های مخفی که در پارکینگ منازل برپا می‌شوند، صاحب کارگاه به جای گازوئيل در مخزن (تانکر) ماده سوختی دیگری ریخته بود. درجا تانکر منفجر و دو پسرش را از دست داد. وقتی به محل حادثه رسیدم تا از خسارت‌های وارد شده به خانه مذکور و نیز خانه‌های کنارش صورت جلسه‌ای تهیه کنم، دیدم خانمی جوان میانه کوچه شیون می‌کند و بچه نوزادش را می‌طلبد.
از روی بالکن طبقه دوم به طبقه سوم نردبان چوبی نظرم را جلب کرد. همسایه گفت: خسارت‌های طبقه سوم را هم یادداشت کنید. من همین که پایم را روی پله گذاشتم، او هم با صدای همسرش رفت! خودم را به بالا رساندم و از پنجره به داخل نگاهی انداختم. متوجه ملحفه سفیدی در داخل اتاق شدم که گویی موجودی در زیر آن تکان می‌خورد. به داخل رفتم و دیدم در داخل پارچه سفید، نوزادی صحیح و سالم شیون می‌کند. هیچ‌کس درآن نزدیکی نبود که بچه را به او بسپارم و خودم با خیال راحت از مسیر پله چوبی بازگردم. بچه را قنداق پیچ کردم و به دندان گرفتم. از فشار انفجار بچه از طبقات پایین به بالا پرتاب شده بود و حقیقتا یک معجزه الهی بود که در آن شرایط سالم مانده بود. بچه را تا میانه کوچه بردم. مادر با دیدن فرزندش آنچنان فریادی کشید که هنوز تا هنوز است آن ضجه از یادم نمی‌رود.»
وی درحین گفتوگو به مقوله سد نکردن جلو خودروهای آتش‌نشانی بسیار تاکید داشته و در این مورد نیز به بیان خاطره تکان دهنده‌ای می‌پردازد: «در منطقه حسن‌آباد با خودرو سازمان، گشت منطقه‌ای داشتیم. از طریق بی‌سیم خبر آتش‌سوزی منزلی را دریافت کردم. آژیر خودرو را به کار انداختم تا سریع‌تر به محل حادثه برسم. در مسیر متوجه مزاحمت یک وانتی شدم که راه را برایمان باز نمی‌کرد و تا محل حادثه جلو ما رانندگی کرد. صاحبخانه منزلی که دچار سانحه شده بود، در انبار جهیزیه دخترش را نگهداری می‌کرد. چون دیر به محل رسیده بودیم، کل جهیزیه و انبار خاکستر شد. پس از اطفای حریق متوجه مرد راننده وانتی شدم که پشت درخانه زانو زده و می‌گریست. خیلی متعجب شده بودم. راننده وانت در میان هق‌هق‌هایش، بریده بریده توضیح داد: «اینجا منزل خواهرم است و جهیزیه خواهرزاده‌ام خاکستر شد. به شانه‌اش زدم و گفتم: اگر جلو ما را سد نمی‌کردی، شاید الان لااقل بخشی از جهیزیه سالم مانده بود.»
تبلیغات ایمنی در رسانه را جدی بگیرید
خوشبختانه در سنوات اخیر به مدد تبلیغات گسترده‌ای که از سوی آتش‌نشانی صورت گرفته بیشتر شهروندان آگاهند که خدمات آتش‌نشانی حول سه محور حریق، نجات و خدمات ایمنی صورت می‌پذیرد.
عملیات نجات این موارد را شامل می‌شود: حوادث مثل سقوط در چاه، رودخانه، دریاچه، سقوط از ارتفاع، سقوط و خرابی آسانسور، فروکش کردن زمین بویژه در گودبرداری‌های غیراصولی، آوار، حوادث نشت موادشیمیایی، استنشاق گاز منواکسید کربن که به دلیل بی‌رنگ و بی‌بو بودن این گاز سمی مرگ ناشی از آن را مرگ خاموش می‌نامند و نیز ده‌ها حادثه دیگر در این لیست قرار می‌گیرند.
خدمات ایمنی شامل مواردی چون بروز حادثه در پی نشت آب و یا صید حیوانات وحشی از منازل می‌شود.
عملیات حریق هم که بالطبع از نامش پیداست به عملیات اطفای حریق می‌گویند.
مرتضی هاشم‌اصفهانی مدیر منطقه 5 عملیات آتش‌نشانی شهر تهران گله‌مندانه می‌گوید: «در حالی که صدا و سیما 24 ساعته مشغول تبلیغ کالاهای مصرفی و خوراکی‌هایی نظیر پفک، چیپس و... است، انتظار داریم رسانه در پخش تیزرهای تبلیغاتی ایمنی با سازمان آتش‌نشانی نیز ارتباط تنگاتنگ و منسجمی داشته باشد. سازمان آتش‌نشانی یک سازمان مصرفی است. بیشتر لوازم، قطعات و ابزار کارمان وارد می‌شوند. بنابراین نباید انتظار داشت که این سازمان بابت آگهی‌های ایمنی‌اش به رسانه پول هنگفتی بپردازد. به هر جهت نفع پخش تبلیغات ایمنی به کل جامعه می‌رسد.»
وی ادامه می‌دهد: «چون همواره شاهد قطع و وصل آگهی‌های ایمنی در صدا و سیما هستیم، متأسفانه نمی‌توانیم آن تأثیر پایدار و صددرصد مثبت را در کاهش آمار حوادث به مدد فرهنگ‌سازی به دست آوریم. همچنان‌که با شروع فصل سرما هر ساله شاهد آمار - کم و بیش مشابه سنوات گذشته - تلفات ناشی از آتش‌سوزی و یا استنشاق گاز منواکسید کربن بر اثر استفاده از بخاری‌های معیوب در منازل و کارگاه های تولیدی هستیم.»
مطمئنا با تقویت تبلیغات می‌توان از آمار خیلی از حوادث نظیر گاز‌گرفتگی، انفجار بخاری‌های معیوب و پیک‌نیکی‌ها و یا حتی تلفات ناشی از گودبرداری‌های غیراصولی به‌ویژه در کلانشهری چون تهران کم کرد.
ضمانت اجرایی نداریم
غلامرضا پرگر مدیریت پیشگیری منطقه 4 عملیات آتش‌نشانی شهر تهران در باب حوادث ناشی از گودبرداری غیراصولی در این کلانشهر توضیح می‌دهد: «همین چند وقت پیش از زیر آوار یک خانه واقع در خیابان زندیه به دلیل گودبرداری غیراصولی پروژه کناری‌اش فرو ریخته بود، تنها توانستیم یک دختربچه 4 ساله را زنده بیرون بیاوریم. کل خانواده‌اش را دریک لحظه غفلت دست‌اندرکاران ساخت و ساز خانه کناری از دست داد.»
این کارشناس اهل فن در مورد چرایی فروکش کردن زمین در برخی عملیات‌های گودبرداری به‌ویژه در شهر تهران به گزارشگر کیهان می‌گوید: «برخی مالکین چندروز مانده به گرفتن مجوز گودبرداری - با این توجیه که کارها زودتر به پیش برود - عملیات گودبرداری را بدون حضور مهندس ناظر شروع می‌کنند. چون مجوز گرفته نشده پس مهندس ناظر نیز بر سر عملیات گودبرداری حاضر نمی‌شود. با به کارگیری کارگران غیرمتخصص نیز نواقص و اشتباهات کار بالا می‌گیرد. من با جدیت می‌توانم بگویم که الان صددرصد شمع‌بندی‌هایمان غیراصولی‌اند. ضمن اینکه بدون کار کارشناسی و آزمایش خاک بیش از حد ضروری گودبرداری صورت می‌گیرد. همه این اشتباهات کافی هستند که دست به دست هم داده و حادثه‌ای مرگبار حین گودبرداری رخ دهد.»
یکی از خدماتی که سازمان آتش‌نشانی در سنوات اخیر به شهروندان ارائه می‌دهد، دادن مجوز ایمنی به مالکینی است که نکات ایمنی مدنظر سازمان آتش‌نشانی و دستورالعملهای ابلاغی این سازمان را در حین ساخت و سازشان رعایت می‌کنند.
سحر نمایشی، یک شهروند تهرانی در تماس تلفنی با گزارشگر کیهان خواستار این است که در گفت‌وگوی خود با عوامل و دست‌اندرکاران سازمان آتش‌نشانی از چگونگی ارائه این قبیل خدمات به شهروندان و نیز بعضا سختگیری‌هایی که به شهروندان تحمیل می‌شود، بپرسیم. نمایشی می‌پرسد: «درب ساختمان 5 طبقه در حال احداث ما واقع در منطقه 2 شهرداری کلانشهر تهران یکی دوبار تعویض و به سیستم اعلام خطر ساختمان ایراداتی وارد شده است، دلیل آن چیست؟»
غلامرضا پرگر مدیریت پیشگیری منطقه 4 عملیات آتش‌نشانی کلانشهر تهران به این شهروند پاسخ می‌دهد: «نظارت‌های ما مربوط به دو مرحله است. یک مرحله شامل نظارت‌ها و ابلاغ دستورالعملهای ایمنی قبل از ساخت می‌شود. مالک نقشه سازه خود را به سازمان آتش‌نشانی می‌آورد. نقشه‌ها در قسمت اداره مرکزی بررسی می‌شوند و مطابق نقشه ارائه شده، موقعیت و شرایط ساخت - قبل از ساخت - دستورالعملهای ایمنی به مالک تسلیم می‌کنیم. اما از آنجا که ما قدرت اجرایی نداریم تنها شیوه کار در حد ارائه توصیه‌های ایمنی است. اگر مالک توصیه‌های ما را تمام و کمال اجرا کند که به او گواهینامه ایمنی ساختمان اعطا می‌شود که یک فاکتور مثبت برای ساختمانی است که دارد می‌سازد.»
وی در ادامه می‌گوید: «مرحله دیگر مشمول ساختمان‌هایی می‌شود که قدمت بالای 30 سال دارند. برای مثال انبارهایی که بالای 30 سال عمر دارند و از لحاظ ایمنی نیز دچار مشکلات عدیده‌ای هستند. در این مورد هم بازدیدهایی از محل انجام داده و تذکرات لازم را به مالک می‌دهیم. اما نمی‌توانیم برخورد قانونی داشته باشیم. چرا که قدرت اجرایی - برای مثال اقدام به پلمب کردن - تعریف نشده است.»
دستورالعملهای ایمنی در گوشه‌نشینی
کیف مالکین
مدیریت پیشگیری منطقه 4 عملیات آتش‌نشانی کلانشهر تهران ادامه می‌دهد: «به محض ارائه دستورالعملهای ایمنی به مالک 4 تا 6 ماه بعد یک اخطار صادر می‌کنیم و از محل بازدید خواهیم داشت تا ببینیم که مطابق دستورالعملهای ارائه شده در این مدت چه کارهایی صورت گرفته است؟ در پی اخطار دوم و سوم بازدید‌های پی‌درپی از محل خواهیم داشت. ما در سطح حوزه عملیاتی خود (مناطق 9، 17 و قسمتی از 21) تاکنون بالغ بر 4523 دستورالعمل صادر کرده‌ایم که از این تعداد حدود سه تا چهار درصد درساخت و سازها آن هم به صورت ناقص انجام شده و مابقی انجام نشده است! یعنی اگر موفق شدیم که آمار رعایت دستورالعملهای ایمنی را به 20 درصد برسانیم، بسیار راضی خواهیم بود! این در حالی است که هیچ جریمه‌ای نیز برای مالکینی که نکات ایمنی را در ساخت و ساز رعایت نکرده‌اند، در نظر گرفته نمی‌شود. چون سازمان آتش‌نشانی قدرت اجرایی در این باب را نداشته و تنها کارش به ارائه توصیه‌های ایمنی در قالب دستورالعمل‌ها محدود می‌شود.»
پرگر در پاسخ به سؤال شهروند تهرانی سحر نمایشی می‌گوید: «سخت‌گیری‌های ما در دادن مجوز ایمنی به ساختمان برای حفاظت جان ساکنین است. مالک هزینه هنگفتی برای ساخت و ساز متحمل می‌شود اما چطور نمی‌خواهد زیربار این قبیل هزینه‌هایی که جان ساکنین ساختمان را بیمه کرده و اتفاقا در برابر هزینه کلی ساخت و ساز بسیار ناچیز شانه خالی کند؟ به لحاظ اینکه هر خانه و هر سازه با خانه و سازه دیگری نقشه و ساختارش فرق می‌کند، دستورالعملهای ما نیز پس از بررسی دقیق شرایط هر سازه صادره می‌شوند و دستورالعمل ثابتی وجود ندارد. در مورد درب منزل که خانم نمایشی گفته‌اند چندین بار تعویض شده تا به تأیید کارشناس آتش‌نشانی رسیده دلیلش این بوده که در باید قطر استانداردش 4 سانت و 4 میل باشد تا بتواند در برابر حریق مقاومت کرده و در موقع حادثه جلو سرایت آتش را به ساختمان‌های دیگر بگیرد. این قبیل درهای استاندارد حداقل 20 دقیقه در برابر آتش مقاومت می‌کنند. اما به نظر می‌رسد درهایی که توسط مأمور آتش‌نشانی تأیید نشده‌اند قطرشان از حد استاندارد به دلیل اعمال منبت‌کاری روی در کم شده باشد، مثلا به 3 سانت رسیده باشد.»
وی در باب سیستم‌های اطفای حریق که بعضا شرایطشان در ساختمان‌های بلند -بالای 5 طبقه- استاندارد تشخیص داده نمی‌شود، می‌گوید: «در ساختمان‌هایی با کاربری‌های متفاوت مسکونی، انبار، سوله و... شرایط پوشش‌دهی سیستم اعلام حریق و سیستم اطفای حریق فرق می‌کند. برای مثال در هر یک از این کاربری‌های ساختمانی ارتفاع نصب سیستم‌ها متفاوت بوده و باید ارتفاع نصب مطابق استانداردها باشد.»