بنفشه خاموشی

***
خدیجه (س)، نخستین زن مسلمان
خديجه بنت خويلد بن اسد بن عبدالعزى بن قصىّ، اوّلين همسر پيامبر(ص) و اوّلين تصديق كننده رسالت وى بود. (السّيرة النبويّه، ابن هشام، ج 1، ص187 ـ 190؛ اسدالغابه، ج 7، ص80 ؛ الاصابه، ج 8، ص 99)
پیامبر(ص) پس از دریافت وحی الهی، به حکم طبیعی و الهی، رسالت خویش را بر حضرت خدیجه(س) و حضرت علی(ع) که در خانه اش می‌زیست، عرضه می‌کند تا این گونه خانواده خود را از آتش دوزخ حفظ کند. (تحریم، آیه 6) آنان نخستین زنان و مردانی بودند که به آن حضرت (ص) ایمان آورده و تصدیقش کرده و با جان و دل و مال و ثروت از او و رسالتش دفاع نمودند.
رسول خدا(ص) درباره مجاهدت‌های حضرت خدیجه (س) بار‌ها لب به سخن گشوده است. از جمله در جایی در پاسخ تعریض عایشه نسبت به علاقه مندی آن حضرت(ص) به خدیجه و یادکرد خاطراتش می‌فرماید: سوگند به خدا، خداوند بهتر از او به من نداد! وى ايمان آورد، زمانى كه مردم كافر بودند. مرا تصديق كرد، زمانى كه مردم مرا تكذيب كردند. مرا با اموالش همراهى كرد، زمانى كه مردم مرا محروم ساختند. (اسدالغابه، ج 7، ص 86 ؛ الاصابه، ج 8، ص 103)
ویژگی‌های خدیجه
برای حضرت خدیجه(س) ویژگی‌های بسیاری است که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد که برخی از آن‌ها ویژگی‌های شخصیتی و برخی اجتماعی اوست.
1- نخستین همسر پیامبر(ص): حضرت خدیجه(ص) نخستین همسری است که پیامبر(ص) انتخاب کرده است.  در برخی از روایات از پیامبر(ص) نقل شده که وی هنگام ازدواج دوشیزه بوده که دلالت بر عدم ازدواج پیشین او دارد: ان النبی (ص) تزوج بها و كانت عذرا؛ پیامبر گرامی(ص) با خدیجه ازدواج كرد در حالی كه خدیجه دوشیزه بود. (تنقيح المقال،ج3، ص77؛ ر.ك: بنات النبي(ص) ام ربائبه نوشته علامه سيد جعفر مرتضي، ص 88)
سن وی را در هنگام ازدواج 22 تا 40 گفته‌اند که به نظر می‌رسد که سن اخیر نمی‌تواند درست باشد؛ زیرا بر این اساس ایشان باید فاطمه(ص) را در سن 60 سالگی به دنیا آورده باشند. ظاهرا سن ازدواج ایشان نمی‌توانست بیش از 30 سال باشد، به ویژه که مرگ ایشان را سن 50 تا 55 سالگی دانسته‌اند و ایشان با حضرت محمد(ص) 25 سال زندگی کرده است. پس باید گفت که سن آن بانو در هنگام ازدواج 30 یا کمتر از آن بوده است.(نگاه کنید: الصحیح من سیره النبی الاعظم، جعفر مرتضی عاملی؛ بحارالانوار،ج16،ص3)
خدیجه(س) پیش ازپیامبر(ص) ازدواجی نداشته است و فرزندان منسوب به او، خواهرزادگان ایشان بوده که حضرت خدیجه(س) آنان را به فرزندخواندگی بر پایه رسوم جاهلی گرفته بود و به همین سبب ملقب به «ام الایتام؛ مادریتیمان» بود. فرزندخواندگی امری طبیعی در جاهلیت بود و شخص، فرزندان خویشان یا کسان دیگر را به عنوان فرزند خوانده می‌گرفت و کودک به نام همان شخص خوانده و معرفی می‌شد. مثلا می‌گفتند زینب دختر خدیجه؛ چنان‌که زید بن حارثه به عنوان فرزند خوانده پیامبر(ص) در خانه ایشان زندگی کرد و به عنوان زید بن محمد خوانده می‌شد. این رسم تا سال‌ها پس از اسلام وجود داشت و در مدینه و اواخر رسالت این رسم برداشته شد؛ زیرا قانون الهی مبنی بر نسبت دادن فرزند خوانده ‌ها به والدین اصلی نازل شد و از آن پس زید بن محمد(ص) را به نام پدرش، زید بن حارثه خواندند. (احزاب، آیه 4) با بیان حکم الهی، امکان ازدواج با زن فرزندخوانده پس از طلاق زن از سوی فرزند خوانده نیز مجاز دانسته شد و پیامبر(ص) خود به این قانون عمل کرد تا هر گونه شبهه‌ای را بزداید و اجازه بازگشت به رسوم جاهلی را در عمل سلب نماید. (احزاب، آیه 37) پس انتساب دخترانی به آن حضرت(س) بر اساس همین قانون و رسوم جاهلی وجود داشته و در اذهان مانده و به تاریخ کشیده و نوشته شد؛ این در حالی بود که حضرت خدیجه (س) پیش از ازدواج با پیامبر(ص) نه ازدواج داشته و نه فرزندی.
2- نخستین زن مسلمان: چنان‌که گفته شد حضرت خدیجه(س) همان طوری که نخستین همسر پیامبر(ص) بود، نخستین زنی است که به آن حضرت ایمان آورد.(السّيرة النبويّه، ابن هشام، ج 1، ص 187 ـ 190؛ اسدالغابه، ج 7، ص 80 ؛ الاصابه، ج 8، ص 99؛ تنقيح المقال،ج3،ص77)
3- السابقون الاولون: آن حضرت(س) مصداق این آیه است که می‌فرماید: وَالسَّابِقُونَ الأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ وَالأَنصَارِ وَالَّذِينَ اتَّبَعُوهُم بِإِحْسَانٍ رَّضِيَ اللّهُ عَنْهُمْ وَرَضُواْ عَنْهُ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي تَحْتَهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا ذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ؛ و پيشگامانِ نخستين از مهاجران و انصار و كسانى كه با نيكوكارى از آنان پيروى كردند، خدا از ايشان خشنود و آنان نيز از او خشنودند و براى آنان باغهايى آماده كرده كه از زير درختان‏ آن، نهر‌ها روان است. هميشه در آن جاودانه‏اند. اين است همان كاميابى بزرگ. (توبه، آیه 100)
بر هیچ‌کس پوشیده نیست که امام علی (ع) و خدیجه کبری (س) سابقان در ایمان و اسلام هستند و از همه زودتر به رسول خدا (ص) لبیک گفتند و در آن زمان که مورد مسخره و شماتت مردم مکّه قرار گرفته بودند، لحظه‌ای دست از دامان پاک پیامبر اکرم (ص) نکشیدند و با تمام قوا، یار و یاور و پیرو حضرت بودند
4- السابقون السابقون: در میان سابقان، آن حضرت(س) پیشگام و جلودار بود و در شمار اولین ‌ها بشمار می‌رود که خداوند در آیه پیشین و نیز آیه 10 سوره واقعه از آنان این چنین یاد کرده است: وَالسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ؛ و پيشى‏گيرندگان- به ايمان و جهاد و طاعت-، آن پيشى‏گيرندگان.
5- مقربان: خداوند درباره افرادی چون حضرت خدیجه(س) و امیرمومنان علی(ع) آنان را افزون بر صفاتی چون سابقون و اولون، به عنوان مقربان درگاه خویش معرفی می‌کند و در آیات 11 و 12 سوره واقعه می‌فرماید: أُوْلَئِكَ الْمُقَرَّبُونَ فِي جَنَّاتِ النَّعِيمِ آنانند همان مقرّبانِ خدایند که در بوستانهاى پر نعمت هستند.
6- ام‌المومنین: خداوند همسران پیامبر(ص) را به ام المومنین ستوده است. در این میان حضرت خدیجه (س) افزون بر افتخارات پیشین به این صفت نیز ستوده شده است. خداوند در آیه 6 سوره احزاب می‌فرماید: النَّبِيُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنفُسِهِمْ وَأَزْوَاجُهُ أُمَّهَاتُهُمْ ؛ پیامبر به مومنان از خودشان اولی و همسرانش مادرانشان هستند.
7. مادر ام الائمه: حضرت خدیجه (س) مادر حضرت فاطمه (ص) است که ایشان مادر تمامی امامان معصوم(ع) غیر از همسرش امام علی(ع) است.
8- مادر فرزندان رسول الله(ص): چنانکه پیامبر(ص) خود فرموده است حضرت خدیجه(س) تنها زنی است که نسل پیامبر(ص) از اوست و خداوند او را کوثری برای آن حضرت(ص) قرار داده است. البته از ماریه قبطی فرزندی به نام ابراهیم برای آن حضرت بوده که در کودکی از دنیا رفته است.
9- بهترین زنان: رسول خدا(ص)فرمود: «اَربعُ نِسوهُ سادات عالَمهنَّ: مَریَمُ بِنتُ عمران، آسِیهُ بِنتُ مُزاحِم، خَدیجهُ بِنتُ خُوَیلد وَ فاطَمَهُ بِنتُ محمّد (ص)؛ بهترين زنان دنيا چهار نفرند: مريم، آسيه، خديجه و فاطمه(عليها السلام). (اسدالغابه، ج 7، ص 84؛ الجامع لأحكام القرآن، قرطبى، ج 18، ص 133؛ روح المعانی ج3 ص155؛ ذیل آیه 42 سوره آل عمران) البته خدیجه(س) پیش از اسلام در میان مردم به عنوان سرور زنان قریش معروف بود.( شرح مواهب، زرقانی، ج1، ص199)
10- اسوه مومنان: بر پایه حدیث بالا و نیز آیات قرآنی، ایشان را می‌توان اسوه زنان نیز بر شمرد؛ زیرا قرار گرفتن ایشان در کنار مریم (س) و آسیه همسر فرعون(س) بیانگر اسوه بودن آن بانو برای هر مومن از زن و مرد است. در حدیث است که رسول خدا (ص) بار‌ها آن حضرت (س) را با مریم (س) مقایسه می‌کرده است و از جمله فرموده است: حضرت مریم سیده زمان خودش بود و حضرت خدیجه سیده این زمان. (ابن حجر عسقلانی، الاصابه، بیروت، چاپ دارالکتاب العربی، ج ۴، ص ۲۷۵، ذیل حضرت خدیجه).
11.  چشم روشنی پیامبر(ص): خداوند در آیه 74 سوره فرقان از مومنان نقل می‌کند که چنین دعایی دارند: وَالَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَذُرِّيَّاتِنَا قُرَّةَ أَعْيُنٍ وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِينَ إِمَامًا؛ و كسانى‏ هستند كه مى‏گويند: «پروردگارا، به ما از همسران و فرزندانمان آن ده كه مايه روشنىِ چشمان [ما] باشد و ما را پيشواى پرهيزگاران گردان.»
برخى از مفسران، مقصود از «من ازواجنا» در آيه را خديجه(س) دانسته‌اند كه پيامبر(ص)در دعاى خود از خدا خواست: همسران ما را مايه چشم روشنى ما قرار بده.( تفسير قمى، ج 2، ص 118؛ شواهدالتنزيل، حاكم حسكانى، ج 1، ص 539)
12.  معاونت در رسالت: حضرت خدیجه (س) همواره به عنوان معاون همسرش بود و در مشکلات و سختی‌های رسالت او را با جان و مال حمایت و یاری می‌رسانید. این در شرایطی بود که کمتر کسی به آن  حضرت (ص) ایمان آورده بود و او را حمایت می‌کرد. بنابراین، باید گفت که نخستین حامی و معاون پیامبر(ص) در رسالت الهی، حضرت خدیجه(س)بوده است.مفسران از خديجه در آغاز نزول وحى ياد كرده‌اند و گفته‌اند: در حالى كه پيامبر(ص) لرزش شديدى احساس مى‌كرد به خديجه فرمود: مرا بپوشانيد! بر من آب بريزيد! و خديجه وى را پوشانيد. در اين هنگام بود كه آيات اوايل سوره مدثر (74) نازل شد. (جامع البيان، ج 14، جزء 29، ص 179؛ الجامع‌الاحكام القرآن، قرطبى، ج 19، ص 40 و ج 20، ص 80 - 81 )
13.  خاطرات خوش پیامبر(ص): خدیجه تنها زنی است که پیامبر(ص) بار‌ها از خاطرات خوش زندگی با او سخن به میان می‌آورد و هر گاه دلگیر و غمین بود، با یاد و خاطرات خوش زندگی با خدیجه(س) خود را سرگرم می‌کرد. این رویه چنان بود که حساسیت زنانگی برخی از همسرانش را برانگیخت. عایشه یکی از همسران رسول خدا(ص) می‌گوید: هرگاه پیغمبر به یاد خدیجه می‌افتاد، او را می‌ستود و برای او طلب رحمت می‌کرد؛ روزی او را می‌ستود، رقابت زنانگی موجب شد که به آن حضرت گفتم: «به‌جای او خداوند زن جوانی به تو داده است»؛ پیامبر با شنیدن این سخن ناراحت و خشمگین شد... پس از آن فرمود: «چگونه این سخن را گفتی؟ سوگند به خدا! خدیجه هنگامی به من ایمان آورد که همه مردم کافر بودند؛ مرا هنگامی پناه داد که همه مرا ترک کرده بودند؛ نام مرا هنگامی تصدیق کرد که همه تکذیبم می‌کردند و از او دارای فرزندانی شدم. (بحارالانوار، ج ۱۶، ص ۱۲)
14.  طاهره: در کتب تاریخی و سیره‌ها آمده است که خدیجه (س) بانوی خردمند حجاز، سرآمد همه بود، هم ظاهر را می‌دید و هم باطن‌گرا بود. او ملکه کمال و جمال، ثروت و قدرت و شکوه و آزادگی در جهان عرب بود... تشکیلات منظم تجاری و اقتصادی داشت... او یک زن عادی نبود، برجسته و سرشناس و صاحب کمالات بود... پاک‌منش و شایسته‌کردار، آینده‌نگر و ژرف‌اندیش، حق‌جو و برخوردار از گوهرهای گران‌بهای پاکی بود به همین جهت به او «طاهره» می‌گفتند. (سیره حلبی، ج1، ص132)
15. خردمندترین: در کتب سیره آمده است: «کانَت [خدیجه] من اَحسَنِ النِّسا، جمالاً و اَکملهنّ عقلاً و اَتَمهنّ رَأیاً و اَکثرهنّ عِفّهً  دیناً و حَیاءً و مُرُوّهً و مالاً ... .» همانا خدیجه از زیباترین زنان بود. عقلش کامل‌ترین عقول، نظرش تمام‌ترین آراء در میان زنان بود. عفّت و دینداری و حیاء و مروّت و مال ... او زبانزد همه زنان و بیشتر از آنان بود. (ریاحین الشریعه ج2 ص204)
16.  سلام خداوند:  خداوند توسط جبرئیل(ع) سلام ویژه‌ای برای حضرت خدیجه(س) فرستاد که برای هیچ‌یک از زنان پیامبر(ص)  اتفاق نیفتاد. در کتب حدیثی و روایی و تاریخی آمده که  به خاطر روحیّه حق‌جویی و حق‌پذیری و ایمان خالص و اعمال نیکش هرگاه فرشته وحی  از سوی خدا به او وعده قصری بزرگ و زیبا در بهشت جاودان می‌داد. پیامبر خدا در مقابل برخی حسودان می‌فرمود: به خداوند سوگند، خدای متعال از خدیجه برتر به من همسری عطا نکرده است. (صحیح بخاری ج5 ص112؛ و نیز تذکره الخواص، ص 303)  طبق رواياتي از حضرت امام محمد باقر (ع)پيامبر اكرم(ص)هنگام بازگشت ازمعراج، به جبرئيل فرمود: «آيا حاجتي داري؟»
جبرئيل عرض كرد: خواسته‌ام اين است كه از طرف خدا و من به خديجه سلام برساني» (بحارالانوار،6،ص7) در روايتي ديگر می‌خوانيم: روزي خديجه به طلب رسول خدا(ص) بيرون آمد. جبرئيل به صورت مردي با وي روبه رو شد و از خديجه احوال رسول خدا(ص) را پرسيد. خديجه نمي‌توانست بگويد رسول خدا(ص) در كجا به سر مي‌برد. او می‌ترسيد اين مرد از كساني باشد كه قصد كشتن رسول خدا(ص) را دارد. وقتي كه خدمت آن حضرت رسيد و قصه را باز گفت، حضرت محمد(ص) فرمود: آن جبرئيل بود و امر كرد كه از خداتو را سلام برسانم. (رياحين‌الشريعه، ج2، ص206)
17.  از منتظران رسالت و وحی: ایشان از منتظران وحی و رسالت بود. در کتب سیره آمده است که خدیجه کبری همیشه از راه گفت و شنود با دانایان مذاهب الهی  مثل ورقه، نسطور و بُحیرا به خاطر نوید پیامبران الهی در انتظار ظهور نور و طلوع خورشید ایمان و آزادی و پیامبر خاتم بود... همین امر روشن می‌کند که او قبل از اسلام نیز موحّد و مؤمن به خدا بود.( سیره ابن هشام، ج1، ص199؛ بحارالانوار،16،ص61)
18.  همسر بهشتی پیامبر(ص): عایشه گفت: به هیچ یک از زنان پیامبر، به اندازه خدیجه حسادت نمی‌ورزیدم. با آنکه او را ندیده بودم. چرا که یاد او، قسمت وسیعی از قلب پیامبر را به خود اختصاص داده بود تا آنجا که پیامبر اعظم اگر گوسفندی ذبح می‌کرد، ابتدا سهم محبّان خدیجه را می‌داد... یک بار به خاطر کثرت حسادت، به رسول خدا اعتراض کردم که چرا این‌‌قدر از عظمت خدیجه و دوستی‌اش و عشق به او می‌گویی؟ پیامبر اعظم فرمود: هرگز خود را با او قیاس نکن... هرگز خداوند زنی برتر از او به من نداده است.... در جای دیگر پیامبر فرمود: ... «وکنتُ لها عاشقاً فَسَألتُ اللهَ اَن یجمعُ بینی و بینها...؛» از خداوند خواستم به خاطر عشقی که به او دارم در بهشت نیز مرا با او قرار دهد. (کفایه الطالب، گنجی شافعی، ص359)
19.  خدیجه کبری: لقب کبری را پیامبر(ص) به ایشان داده است. در عمده ابن بطریق آمده است: پیامبر اکرم (ص) به خاطر بلند مرتبه بودن و برتری خدیجه نسبت به دیگران، او را مشاور و همیار خود می‌پنداشت و خرد بزرگ و مدیریت تحسین‌برانگیز او را تجلیل می‌کرد و به او لقب «کبری» را عطا کرد.
وفات خديجه(س)
خديجه(س) در ماه رمضان (الاعلام النبلاء، ج2، ص112)، یا ماه رجب (المصباح، ص566) سال دهم بعثت در خارج از شعب ابوطالب (بحارالانوار،ج9،ص14) جان به جان آفرين تسليم كرد.
پيغمبرخدا(ص) خديجه(س)راغسل داد و حنوط كرد و با همان پارچه‌اي كه جبرئيل از طرف خداوند عزوجل براي خديجه(س) آورده بود، كفن كرد. رسول خدا(ص) درون قبر رفت و سپس خديجه(س) را در خاك نهاد و آنگاه سنگ لحد را در جاي خويش استوار ساخت.
حضرت محمد(ص) بر خديجه(س) اشك می‌ريخت، دعا می‌كرد و برايش آمرزش می‌طلبيد.آرامگاه خديجه در گورستان مكه در «حجون» واقع است. (بحارالانوار، ج9، ص14و 21)
حضرت امام صادق (ع) فرمود: وقتي خديجه(س) از دنيا رفت، فاطمه كودكي خردسال بود، نزد پدر آمد و گفت: «يا رسول الله اُمي» مادرم كجاست؟
 پيامبر(ص) سكوت كرد. جبرئيل نازل شد وگفت: خدايت سلام می‌رساند و می‌فرمايد: به زهرا بفرما، مادرت در بهشت و در كاخ طلايي كه ستونش از ياقوت سرخ است و اطرافش آسيه و مريم هستند، جاي دارد. (المجالس، ص110)