مربع راهبردی سال ۹۳
ترکیب نام سال ۹۳ یک چهار ضلعی مفهومی را تشکیل داده است. دو ضلع از این مربع موضوعاتی کلان (اقتصاد و فرهنگ) و دو ضلع دیگر موضوعات خردتری (عزم ملی و مدیریت جهادی) است؛ با این توضیح که تحقق دو موضوع اول باید مبتنی بر دو کلیدواژه بعدی باشد. برای یافت اهمیت و سیر تشکیل این ترکیب که در یک فرآیند زمانی چند ماهه از سوی رهبر انقلاب اسلامی پیگیری و نهایی شده است. از نکات مطروحه ایشان در طول یک سال گذشته مواردی احصا شده است که با کنار هم گذاشتن این قطعات، پازل مشبکی شکل می‌گیرد که می‌تواند در تحلیل نام و شعار متفاوت سال ۹۳ موثر باشد.
ضلع اول: اقتصاد
* اولین نکته سال
اولین سخنان رهبر انقلاب اسلامی در سال ۹۲ مثل هرسال سخنرانی ایشان در حرم رضوی بود. اولین نکته اولین سخنرانی در سال جدید این بود:
وظيفه‌ی همه‌ی ما اين است كه سعی كنيم كشور را مستحكم، غير قابل نفوذ، غير قابل تأثير از سوی دشمن، حفظ كنيم و نگه داريم؛ اين يكی از اقتضائات «اقتصاد مقاومتی» است كه ما مطرح كرديم. در اقتصاد مقاومتی، يك ركن اساسی و مهم، مقاوم بودن اقتصاد است. اقتصاد بايد مقاوم باشد؛ بايد بتواند در مقابل آنچه كه ممكن است در معرض توطئه‌ی دشمن قرار بگيرد، مقاومت كند. (۱۳۹۲/۰۱/۰۱)
* هدف از تحریم فشار بر مردم است
از ابتدای سال حماسه‌ی سیاسی و حماسه‌ی اقتصادی و در روزهای پایانی دولت دهم که بحث تحریم‌های همه‌جانبه و تأثیراتش بر اقتصاد و معیشت مردم داغ بود، رهبر انقلاب در دیداری که با کارگران و فعالان بخش تولید کشور داشتند فرمودند:
«دشمن با تحريم و با فشار اقتصادىِ گوناگون سعى کرد مردم را از ميدان خارج کند. می‌گويند که ما با مردم دشمن نيستيم. دروغ می‌گويند؛ راحت، با وقاحت! بيشترين فشار براى اين است که مردم ناراحت شوند، مردم در تنگنا قرار بگيرند، مردم زير فشار قرار بگيرند، شايد بتوانند به اين وسيله بين مردم و نظام اسلامى فاصله ايجاد کنند. هدف، فشار بر مردم است. اگر چنان‌چه اين حرکت عظيم اقتصادى، اين جهش اقتصادى، اين برنامه‌ريزى درست، چه در بخش قانون‌گذارى، چه در بخش اجرا، در سطوح مختلف، مورد توجه قرار بگيرد، همه‌ى اين فشار‌ها خنثى خواهد شد.» (۱۳۹۲/۲/۷)
* ترفند دشمن: گره زدن همه چیز به مسأله هسته‌ای
چند ماه بعد و با روشن شدن خط مشی دولتمردان ایالات متحده‌ی آمریکا در همان گام‌های قبل از مذاکره، رهبر انقلاب یک خط مشی را اعلام کردند و از بروز یک مغالطه‌ی سیاسی و رسانه‌ای خبر دادند؛ «پیوند زدن همه چیز به قضیه‌ی هسته‌ای»:
«يکى از ترفند‌ها و خلاف‌گويى‌‌ها اين است که اين‌جور القا کنند به افکار عمومى مردم که اگر ما در قضيه‌ى هسته‌اى، تسليم طرف مقابل شديم، همه‌ى مشکلات اقتصادى و معيشتى و غيره حل خواهد شد؛ اين را دارند تبليغ می‌کنند. البته تبليغاتچى‌هاى خارجى با شيوه‌هاى کاملاً ماهرانه‌ى تبليغاتى خط می‌دهند، در داخل هم بعضى از روى ساده‌لوحى و بدون اين‌که نيت سوئى داشته باشند، بعضى هم واقعاً از روى غرض همين را دارند تبليغ می‌کنند که اگر ما در اين قضيه کوتاه آمديم و تسليم شديم در مقابلِ طرف مقابل، همه‌ى مشکلات اقتصادى و مانند اين‌‌ها حل خواهد شد؛ اين خطا است.» (۱۳۹۲/۸/۱۲)
* چشممان به دست دیگران نباشد
سه ماه بعد (بهمن‌ماه) رهبر انقلاب در دیدار خود با مردم آذربایجان راه پیشرفت را نشان دادند. مضمونی که بعدتر هم در سخنرانی‌های ایشان مطرح شد:
«تا وقتى که ما چشممان به دست دیگران باشد، دنبال این باشیم که کدام مقدار از تحریم‌‌ها کم شد، کدام مقدار چنین شد، فلان حرف را فلان مسئول آمریکایى گفت یا نگفت - تا وقتى دنبال این حرف‌‌ها باشیم - به جایى نمی‌رسیم.» (۱۳۹۲/۱۱/۲۸)
* ابلاغ سیاست‌های اقتصاد مقاومتی
طرح مسأله‌ی اقتصاد مقاومتی در سال ۸۹ صورت گرفت، در سال ۹۱ تفصیل بیشتری پیدا کرد و در سال ۹۲ مورد تأکید ویژه‌ی رهبر انقلاب قرار گرفت و به حیطه‌ی گفتمان‌سازی ایشان وارد شد. تأکید بر اقتصاد مقاومتی درون‌زا اما برون‌گرا در برابر گفتمانی که اعتلای اقتصادی کشور را در برون‌گرایی صرف می‌دید، امری معنادار می‌نمود.
از ابتدای سال جاری، بررسی سندی بالادستی که سیاست‌های کلان اقتصاد مقاومتی بود در دستور کار نهادهای علمی و تقنینی کشور قرار گرفت؛ سندی که بر روی کلمه به کلمه‌ی آن فکر شده و محتوای آن برون‌داد جلسات کارشناسی بود. اواخر بهمن‌ماه سال ۹۲ سند سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی نهایی شد و از سوی رهبر انقلاب به قوای سه‌گانه و مجمع تشخیص مصلحت نظام ابلاغ شد. تنها ۱۰ روز مانده تا پایان سال ۹۲، رهبر معظم انقلاب دو دیدار مهم در این خصوص داشتند. دیدار اول با سران قوا بود و دیدار دوم با شرکت مسئولان، فعالان و صاحب‌نظران اقتصادی. رهبر معظم انقلاب در این دو دیدار به تبیین سیاست‌های کلی ابلاغ‌شده‌ی اقتصاد مقاومتی و توضیح و شرح این طرح راهبردی پرداختند. آیت‌الله خامنه‌ای در این دیدار فرمودند:
«مجموعه‌ی سیاست‌های اقتصاد مقاومتی در واقع یک الگوی بومی و علمی است که برآمده‌ی از فرهنگ انقلابی و اسلامی ما است؛ متناسب با وضعیت امروز و فردای ما است.» (۱۳۹۲/۱۲/۲۰)
ضلع دوم: فرهنگ
* فرهنگ، حاشیه نیست
دیدار اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال ۹۲، یکی از نقاط عطف در سیاست‌گذاری فرهنگ کشور بود. در این دیدار رهبر انقلاب یک بار دیگر از دغدغه‌های فرهنگی خود و خطراتی که فرهنگ ما را تهدید می‌کند سخن گفتند و آن‌چنان وارد مصادیق شدند که به مرز گلایه و شکایت نزدیک شد. اما از همه‌ی این‌‌ها مهم‌تر این بود که وضعیت دو مورد را از جایگاه رهبری نظام اسلامی تعیین تکلیف کردند. مورد یکم، جایگاه بحث فرهنگ بود:
«فرهنگ، هویت یک مaلت است. ارزش‌هاى فرهنگى روح و معناى حقیقى یک ملت است. همه چیز مترتب بر فرهنگ است. فرهنگ، حاشیه و ذیلِ اقتصاد نیست، حاشیه و ذیلِ سیاست نیست، اقتصاد و سیاست، حاشیه و ذیل بر فرهنگند؛ به این باید توجه کرد. نمی‌توانیم فرهنگ را از عرصه‌هاى دیگر منفک کنیم.» (۱۳۹۲/۹/۱۹)
* اصلاح فرهنگ، بدون برنامه‌ریزی نمی‌شود
و مورد دوم اصلاح این شائبه‌ی غلط بود که عرصه‌ی فرهنگ را نباید کنترل و راهبری کرد. انگاره‌ی غلطی که از مدتی قبل از آن دیدار، از سوی برخی در فضای رسانه‌ای مطرح می‌شد:
«فرهنگ، برنامه‌ریزى هم لازم دارد؛ نباید انتظار داشت كه فرهنگ كشور - چه فرهنگ عمومى؛ چه فرهنگ نخبگانى، دانشگاه‌‌ها و غیره و غیره - به خودىِ خود خوب بشوند و پیش بروند؛ نه، این برنامه‌ریزى می خواهد. حالا مسأله‌ى نظارت و رصد و این چیز‌ها را عرض خواهیم کرد؛ نمی‌شود مسئولین کشور مسئولیتى احساس نکنند در زمینه‌ى هدایت فرهنگى جامعه.» (۱۳۹۲/۹/۱۹)
تأکید بر موج تازه‌ی تهاجم فرهنگی، خطرات و آسیب‌هایی که زبان فارسی را تهدید می‌کند، موضوع فیلم و سریال‌های ایرانی و حتی بازی کودکان و عروسک‌هایی که برای بازی بچه‌های‌مان باید می‌ساختیم و حالا دیگران برای‌شان ساخته‌اند، از مصادیق و نمونه‌هایی بود که در آن دیدار با آن سطح کلان از سوی فرمانده جبهه‌ی فرهنگ انقلاب اسلامی مطرح شد.
* نگران فرهنگم
اما در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری یک بار دیگر زنگ خطر فرهنگی توسط رهبر حکیم انقلاب به صدا درآمد. انگار جلسات خصوصی و مدام رهبر انقلاب با مدیران ارشد فرهنگی، تذکرات پی در پی و اتمام حجت‌ها، خاطر رهبر انقلاب را هنوز جمع نکرده بود که با تاکید بر توجه به جوان انقلابی چنین گفتند:
«بنده هم نگرانم. مسأله‌ی فرهنگ، مسأله‌ی مهمی است. اساس این ایستادگی، این حرکت و در نهایت ان‌شاءالله پیروزی، بر حفظ فرهنگ اسلامی و انقلابی است و تقویت جناح فرهنگی مؤمن، تقویت این نهال‌هایی که روییده است در عرصه‌ی فرهنگ.» (۱۳۹۲/۱۲/۱۵)
ضلع سوم: عزم ملی
* مردم، مسأله‌ی اصلی
ضلع سوم مربع مفهومی نام سال ۹۳ مربوط به نقش «مردم» در دو موضوع اقتصاد و فرهنگ است. این «با» که قبل از «عزم ملی» آمده، معیت است. اقتصاد و فرهنگ همیشه نیاز به حضور و فعالیت مردم دارد، اما امسال تحقق اعتلای این دو حوزه منوط به همراهی ویژه‌ی مردم است.
عزم ملی در ادبیات راهبردی رهبر انقلاب جایگاه ویژه‌ای دارد. نظر به همین اهمیت است که اراده و عزم ملت ایران در بخش جُستار سایت اطلاع رسانی رهبر معظم انقلاب اسلامی (KHAMENEI.IR) دارای ۱۴۳ برگه است و عدد بالایی دارد. برگه‌هایی که از همان سال ۶۸ تاکنون ادامه‌دار بوده است.
دو سال پیش رهبر انقلاب در سفر به کرمانشاه در روزهایی که هنوز دامنه‌های فتنه برچیده نشده بود، در مورد سرمایه‌ی اجتماعی نظام اسلامی گفتند:
«مسأله‌ى اصلى ما، مسأله‌ى مردم است؛ حضور مردم، ميل مردم، اراده‌ى مردم، عزم راسخ مردم. اين را بايد عرض کنيم؛ در همه‌ى تحولات و جنبش‌هاى گوناگون اجتماعى بزرگ، نقش مردم، نقش معيار است. يعنى گسترش يک تحول، گسترش يک فکر، گسترش نفوذ يک مُصلح اجتماعى، وابسته‌ى به اين است که با مردم چقدر ارتباط داشته باشد. هرچه ارتباط او و آن جريان و آن جنبش و آن تحول با مردم بيشتر باشد، امکان موفقيت او بيشتر است؛ اگر از مردم منقطع شد، ديرى نخواهد پائيد، کارى نخواهد کرد. البته در تاريخ کشور ما جابه‌جایى‌هاى قدرت، آمدن سلسله‌هاى سلاطين و رفتن آنها، به مردم ارتباطى نداشته است؛ ليکن همين سلسله‌هاى حکومتى و سلطنتى‌اى که در طول تاريخ ما وجود داشته‌اند، هر کدام از آنها که توانسته‌اند رابطه‌ى خودشان را با مردم به يک نحوى محکم و گرم و دوستانه کنند، پايدارى‌شان، موفقيتشان در اداره‌ى کشور و در عزت ملى بيشتر بوده است؛ هر کدام، از مردم منقطع شدند، همه چيز را از دست دادند؛ که نمونه‌ى اتمّ آن، سلسله‌ى قاجار و سلسله‌ى منحوس پهلوى در اين دوره‌هاى اخير است.» (۱۳۹۰/۷/۲۰(
* نقش مردم
اما در سال ۹۲ رهبر انقلاب در متنی که برای تنفیذ حکم رئیس جمهور نوشتند اینگونه نقش مردم را یادآور شدند:
«آنچه ملت ایران همواره و اکنون، از حضور انتخاباتیِ پرشور و بی‌تنش به دست آورده است، تنها نقش‌آفرینی در مدیریت کشور و برگزیدن و برکشیدن خدمتگزارانی تازه‌نفس برای دوره‌یی تازه نیست، بلکه فراتر از آن، نشان دادن پختگی و بلوغ سیاسی‌یی است که اقتدار ملیِ او را با حکمت و عقلانیت درمی‌آمیزد و او را در افکار عمومی جهان، در رتبه‌ی والایی از عزت و شکوه می‌نشاند. آنان‌که خواسته‌اند با وسوسه‌های خود، این دریادلیِ ستایش برانگیز را برآشوبند و مرجعیت صندوق‌های رأی و چرخه‌ی قانونی آن را نفی کنند، هر بار به گونه ای، با سنگر استوار عزم ملی روبرو شده‌اند.» (۱۳۹۲/۵/۱۲)
* اثر عزم مردم
و ایشان در روزهای آخر سال در تحلیل وضعیت ملت ایران و دشمنانش یک جمع‌بندی صریح ارائه دادند:
«برخلاف آنچه که وانمود می‌شود که آنها در موضع فعال قرار دارند، نه، اين‌جور نيست؛ دشمن در مقابل ملت ايران در موضع انفعال است. ملتى با عزم راسخ، با بصيرت، با ايمان، می‌داند چه می‌خواهد، راه را هم بلد است، سختى‌‌ها را هم با شجاعتِ تمام تحمل می‌کند؛ در مقابل اين ملت، اسلحه‌هاى گوناگون سياسى و نظامى و امنيتى و اقتصادى کند است؛ لذا دشمن در حال انفعال است. دشمنان چون در حال انفعالند، حرکات غير منطقى می‌کنند.» (۱۳۹۲/۱۱/۲۸)
ضلع چهارم: مدیریت جهادی
* کارهای بزرگ، رویکرد جهادی می‌خواهد
چهارمین کلمه‌ی اصلی شعار نام سال «مدیریت جهادی» است. اصل مدیریت جهادی را رهبر انقلاب _ پیش از نامگذاری امسال _ در توضیح الگوی مدنظر از اقتصاد مقاومتی به عنوان ملزومه‌ی چهارم ذکر فرمودند. اقتصاد مقاومتی با حرکت عادی موفق نمی‌شود. کار بزرگ، حرکت جدی و پرتلاش می‌خواهد:
«نکته‌ی چهارم، رویکرد جهادی است که در این سیاست‌‌ها مورد ملاحظه قرار گرفته؛ همت جهادی، مدیریت جهادی. با حرکت عادی نمی‌شود پیش رفت؛ باحرکت عادی و احیاناً خواب‌آلوده و بی‌حساسیت نمی‌شود کارهای بزرگ را انجام داد؛ یک همت جهادی لازم است، تحرک جهادی و مدیریت جهادی برای این کار‌ها لازم است. باید حرکتی که می‌شود، هم علمی باشد، هم پر قدرت باشد، هم با برنامه باشد، و هم مجاهدانه باشد. من در جلسه‌ای که با رؤسای محترم سه قوه برای همین مسأله در هفته‌های گذشته داشتیم، مطرح کردم. خوشبختانه آقای رئیس‌جمهور با قاطعیت به من گفتند که آن کسانی که در دولت مسئول پیگیری این کار‌ها هستند، تصمیمشان بر همین حرکت جدی و مجاهدانه است؛ خب، این خیلی خوب است؛ یعنی این لازم است، بدون این نمی‌شود پیش رفت. (۱۳۹۲/۱۲/۲۰)
* راه حل مشکلات کشور
رهبر انقلاب در دیدار شهردار و اعضای شورای شهر پایتخت که در دی‌ماه سال گذشته برگزار شد هم از مدیریت جهادی سخن گفتند. آیت‌الله خامنه‌ای از مدیریت جهادی به عنوان یک راهبرد اصلی اینگونه یاد کردند:
«اگر مدیریت جهادی یا همان کار و تلاش با نیت الهی و مبتنی بر علم و درایت حاکم باشد، مشکلات کشور، در شرایط کنونیِ فشارهای خباثت‌آمیزِ قدرت‌های جهانی و در شرایط دیگر، قابل حل است و کشور حرکت رو به جلو را ادامه خواهد داد. (۱۳۹۲/۱۰/۲۳)
درسی از سال ۹۲ برای سال جدید
یکی از جملات رهبر انقلاب که زنگش هنوز در گوش بسیاری از دلسوزان این انقلاب و نظام اسلامی می‌پیچد، عدم موفقیت در تحقق حماسه‌ی اقتصادی در سال ۹۲ است؛ جمله‌ای که در پیام نوروزی ایشان وجود داشت. آیت‌الله خامنه‌ای در همان ماه‌های آغازین سال حماسه‌ی سیاسی و حماسه‌ی اقتصادی هشداری داده بودند که گویا در میدان پر رخداد انتخابات که صحنه‌ی اصلی حماسه‌ی سیاسی بود گم شد:
«حماسه‌ى سياسى و حماسه‌ى اقتصادى هر دو مقوله از مقولاتى است که آحاد ملت در آن می‌توانند نقش ايفاء کنند؛ و تا آحاد ملت نقش ايفاء نکنند، حماسه به‌وجود نمى‌آيد.» (۱۳۹۲/۲/۱۸)
حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای در پیام نوروزی سال ۹۳ رهبر انقلاب راه طی شده را اینگونه ارزیابی فرمودند:
در باب حماسه‌ی اقتصادی کاری که بايد انجام بگيرد و توقّع بود که اتّفاق بيفتد، اتّفاق نيفتاد. تلاشهايی انجام گرفت که مورد سپاس است، ولی کار بزرگی که بايد در زمينه‌ی حماسه‌ی اقتصادی انجام بگيرد، همچنان در پيش روی ما است و ما موظّفيم که اين حماسه را به وجود بياوريم. (۱۳۹۲/۱۲/۲۹)
باشد که در اسفند ۹۳، وقتی به پشت سر خود نگاه می‌کنیم، با عدم توفیق در دستیابی به بخش مهمی از اهدافمان مواجه نشویم...