محمد قمی
 سینمایی که تا پیش از وقوع انقلاب اسلامی در گردابی از ابتذال دست و پا می زند و با وقوع معجزه انقلاب، جانی دوباره و خونی تازه یافت.خونی که در همه رگ های جامعه جریان یافته بود، سینما را هم به عنوان هنری مدرن و پرمخاطب دربر گرفت.
جشنواره فیلم فجر آغاز شده و بعد از گذشت سی و یک دوره، اکنون زمان مناسبی است تا فراز و فرودهای سینمای ایران را در طول دوره های گذشته پیش و پس از انقلاب به سنجش گذاریم و در این میان سره را از ناسره تشخیص داده و چراغی برای راه آینده مان سازیم.حقیقت آن است که با تحلیل تاریخ هنر هفتم در ایران به این نکته می رسیم که سینمای ایران با وقوع انقلاب اسلامی جانی دوباره یافت. بارقه هایی روشن که از دل یک حرکت دینی و فرهنگی و از باورهای حقیقی ملت مسلمان ایران نشأت می گرفت.
سینمایی که تا پیش از وقوع انقلاب اسلامی در گردابی از ابتذال دست و پا می زد و با وقوع معجزه انقلاب، جانی دوباره و خونی تازه یافت. خونی که در همه رگ های جامعه جریان یافته بود، سینما را هم به عنوان هنری مدرن و پرمخاطب دربر گرفت.پس از انقلاب، سینماگران ما عموما تلاش کردند تا در مسیر ارزش های بومی و آرمان های ملی، حرکتی نو و تلاشی جدی را سامان دهند.
بخصوص در سال های اولیه دهه 60 و حتی تا اواسط دهه 70 که اهل نظر آن را دوره طلایی سینمای پس از انقلاب می نامند، شاهد رشد و شکوفایی نهال سینمای پس از انقلابیم که با همت اهالی این هنر و ایمان قلبی و تلاش مومنانه شان در راه آرمان های ملت رشید ایران، قوام یافت و شکل گرفت.
شاید یکی از دلایل اصلی اینکه سینمای ایران پس از انقلاب با حرکتی رو به شد، ادامه یافت و طی دو دهه اول، هر سال شاهد نمونه هایی ارزشمند از آثار ملی و دینی در پیکره و بدنه این سینما بودیم این بود که پیشروان این سینما عزم خود را بر محور ایمان مردم و بر مبنای حرکت اصیل و دینی انقلاب اسلامی جزم کردند.
اما بی تردید پدیدآمدن این وضعیت و اعتماد به سینماگران در ابتدای انقلاب مرهون هدایت ها و حمایت های حضرت امام خمینی(ره) بود.امام خمینی در اولین سخنرانی شان پس از بازگشت به ایران در 12 بهمن سال57 در بهشت زهرا(س)در جملاتی مهم و تاریخی به یکی از مهم ترین موضوعات جامعه و مسایل مبتلابه آن اشاره کردند.موضوعی که آن قدر اهمیت داشت که امام در اولین سخنرانی خود که کانون تمام توجهات می شود و برای همیشه تاریخ در ذهن ها می ماند به آن موضوع اشاره و موضع خود را درباره آن اعلام کنند.
جمله امام درباره سینما بود:«ما با سینما مخالف نیستیم.ما با فحشا مخالفیم».
البته امام پیش از این نیز در گفت وگو با نشریه گاردين به تاريخ 10/5/57 اعلام كردند:«‌مخالفت با برنامه هاي فاسدكننده اخلاق جوان و مخرب فرهنگي اسلامي نبايد مخالفت با سينما به حساب آيد، ما با برنامه هايی كه تربيت كننده و به نفع رشد سالم اخلاقي و علمي جامعه باشد موافق هستيم.» مویدی دیگر بر این حقیقت است.
امام در گفت و گوي ديگري با نشریه اشپيگل همين مضمون را به بيان ديگري بازگو مي كنند:« شما يك سينماي اخلاقي و علمي بياوريد، ببينيد كسي با آن مخالفت مي كند؟»
تمام اين بيانات با اين وضوح و روشني و با‌ آن قاطعيت و جديت وقتي از جانب شخصيتي همچون امام خميني بيان مي شود مي تواند نقش موثري در پيشبرد و ارتقاء سينماي يك جامعه ايفا كند و كمك شاياني باشد براي اصحاب سينما براي تلاش و تكاپوي زنده و پويا.
اما اگر بنا باشد مروری تاریخی و تحلیل به ادوار مختلف سینمای ایران پس از انقلاب داشته باشیم باید از دهه 60 آغاز کنیم.دهه ای که در آن انقلاب ملت ایران مستقر شده بود و سینماگران و مدیران فرهنگی و هنری کشور هم همگام با نظام مردمی و مسلمان ایران به سیاست های مهمی همچون حذف تدریجی نفوذ و حضور فیلم های خارجی و محصولات آمریکایی و نمایش محصولات هالیوودی، فیلم های هندی و آثار سخیف تجاری دست زدند.
به دنبال این سیاست بود که به طور طبیعی و بنابر خواست عمومی و فضای جاری در کشور نمایش آثاری با مضمون مبارزه با امپریالیسم، رسوایی دستگاه های ساواک و جاسوسی غرب، فیلم های اروپای شرقی و نئورئالیسم ایتالیا و آثار روسی و فیلم هایی با مایه های دینی و اجتماعی رونق گرفت.
( فصلنامه فارابی، 1379،ص 31)
در حوزه مدیرتی کشور نیز بخش فرهنگ و هنر و خاصه سینما با تأسیس حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، بخش فرهنگی بنیاد مستضعفان، بخش سمعی بصری کمیته انقلاب اسلامی(نینوا اثر رسول ملاقلی پور)، تولیدات امور سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی( دیار عاشقان اثر حسن کاربخش) خون تازه ای بر رگ سینمای ایران دمیده شد.(فصلنامه فارابی، 1379، ص32)ناگفته نماند در چنین مسیری بود که «فرصت طلب»ها و همان ها که روزگاری با کاباره و رقص و آواز در سینمای ایران جولان می دادند با هیئت و شمایل دیگری حضور یافتند و به کار خود ادامه  دادند.
یکی از نوشتارهای جالب توجه در این خصوص در آن زمان در روزنامه جمهوری اسلامی منتشر شد که در بخشی از آن و به مثابه لب کلام آمده بود:
«فرصت طلب های قبل انقلاب، دوباره با ریش و تسبیح، کافه را به شکنجه گاه و جاهل را به مجاهد بدل می کنند و به قول خودشان فیلم اسلامی می سازند در صورتی که ادامه همان فیلم فارسی است.(روزنامه جمهوری اسلامی، 9\12\1360)
اما در حوزه مدیریتی و بدنه سینمای ایران تأسیس «بنیاد سینمایی فارابی» با سرمایه گذاری نهاد دولت، اتفاق مهم و خطیری خاصه در بخش تولید سینمای پس از انقلاب محسوب می شود.
یکی از ماندگارترین و خاطره انگیز ترین ساخته های پرمخاطب سینمای ایران- که اخیرا و پس از گذشت چند دهه، بخش دوم آن در حال ساخت است- یعنی فیلم«شهر موشها» از اولین تولیدات این بنیاد بود.
 اتفاقات مهمی که در دوران ریاست جمهوری رهبر معظم انقلاب، حضرت آیت الله خامنه ای رخ داد و گام های بلند و اساسی در هنر سینمای کشور با تدبیر و درایت و هنرشناسی حضرت ایشان رقم خورد.
اما با وقوع جنگ، مهم ترین ژانر و تنها گونه حقیقیِ بومی و ملی در سینمای ایران شکل گرفت: «سینمای دفاع مقدس».
گونه ای سینمایی که توانست به سرعت در بین مردم به محبوبیت برسد. اکثر فیلم هایی که در اوایل جنگ تحمیلی ساخته می شد با هدف تقویت روحیه عمومی مردم شکل می گرفت؛ یا موضوعات و قصه هایی شبیه این که گروهی ارتشی به خاک دشمن نفوذ کرده و پس از نابود کردن تجهیزات آنها با کمترین تلفات به کشور باز می گشتند . اقدامی طبیعی و قابل قبول و ستایش که با ساخت آثاری از این دست برای بالا بردن روحیه مردم بسیار موثر و دارای تبعات مهم و خطیری بود. فیلم هایی مثل«پایگاه جهنم»،«عقاب ها»، ، «گذرگاه» و .... از این نوع فیلم ها بودند.
پس از جنگ هم همان رویکرد ایمانی و همدلانه با خاطرات و روحیات انقلابی مردم مسلمان ایران البته با شمایلی نو و با حضور سینماگرانی تازه نفس، در هنر هفتم ایران ادامه یافت و بخصوص در فیلم هایی مهم و ماندگار همچون«دیار عاشقان»  «پرواز در شب» ،« دیده بان»
« مهاجر» و ... تجلی یافت.
اما بی تردید مهم ترین دستاورد و بارقه امیدبخش و پربرکت سینمای پس از انقلاب، پدیده ای بود به نام «سید مرتضی آوینی» که سال های حضورش با خلق زیباترین و جذاب ترین و اثرگذارترین آثار چه در حوزه فیلم و چه در بخش نقد و مقاله سینمایی ظهور و بروز یافت.کسی که لقب «سیر شهیدان اهل قلم» را از سوی مقام معظم رهبری دریافت نمود که براستی شایسته اش می نمود.
از آغاز جنگ شهید آوینی با فیلمسازی مستند در جنگ تحمیلی سینمای جنگ ایران را متحول کرد و ژانر و موضوع جدید سینمای دفاع مقدس را با نگاهی متفاوت به مقوله جنگ تحمیلی و حضور رزمندگان اسلام در آن پایه گذاری نمود.
این نوشتار را با جمله ای از شهید آوینی در بیانی زیبا و تأثیرگذار در باب دفاع مقدس ملت ایران و سینمایش به پایان می بریم که می گوید:
 «همه جنگ ها بد است مگر جهاد فى سبيل اللّه و لذا چون دفاع مقدس ما مسلخ و مقتل عُشّاق و عرصه حضور دليران حق پرستى چون همت و خرازى و ديگران كه از مقام خليفة الهى بشر دفاع مى كردند، بوده است سینمای دفاع مقدس ما با سینمای جنگ تفاوت های آشکار و بارزی دارد و اگر این چنین نبود وظيفه سينماگران نيز آن بود كه به جای مهاجر و دیده بان و سفر به چزابه، غلاف تمام فلزى بسازند و نظام نيهيليستى ارتش هاى دنيا را به استهزا بگيرند.»
آری؛ سینمای ایران سینمایی بود که تا پیش از وقوع انقلاب اسلامی در گردابی از ابتذال دست و پا می زد و با وقوع معجزه انقلاب، جانی دوباره و خونی تازه یافت.و این همان خونی بود که در همه رگ های جامعه جریان یافته و سینما را هم به عنوان هنری مدرن و پرمخاطب دربر گرفته بود.