نگاهی به هنر اصیل بافندگی ومزیتهای آن (بخش پایانی)
بافتن آسمان زندگی با کلاف رنگی پاییز
گالیا توانگر
از جمله مشکلات صنعت نساجی کشور این است که مردم آن طور که باید به کالاها و محصولات نساجی از جمله کامواهای ایرانی اعتماد ندارند و تصور میکنند محصولات ایرانی قابلیت رقابت با مشابههای خارجی را ندارد. بنابراین فروشندگان کاموا با نصب برند خارجی بر روی محصولات ایرانی زمینه افزایش فروش این کالاها را - به زعم خودشان - فراهم میآورند.شاید گزاف نباشد که بگوییم بخش عمدهای از کامواهای بافتنی موجود در بازار کشور که به اسم کاموای خارجی عرضه میشوند، در داخل تولید شدهاند. یکی ازچالشهای موجود در این باره نبود برند سازی و معرفی درست و حرفهای محصولات تولید داخل است.اگر هم برای معرفی کاموای ایرانی ژورنالی زده شود،قیمت همین ژورنال دو برابر ژورنالهای تولیدات خارجی خواهد بود!
اگر در زمان مادر بزرگهایمان بافتنی تنها یک پوشیدنی گرم به حساب میآمد؛ باید بگوییم امروزه دیگر بافتنی یک هنر همه جانبه شده که از آن میتوان برای تزیین هر گوشه از خانه ویا هر شیء و گیاهی استفاده کرد! کسانی که با هنر بافتنی آشنا هستند یا شاید هم خودشان در اینکار دستی دارند، میدانند که این کار هرچند سرگرمکننده، ولی چندان هم آسان نیست، اما ظاهرا این کار با تمام سختی هایش جهت ایجاد تنوع در نمای فضای سبز و المانهای شهری جایی برای مطرح شدن باز کرده است.برای مثال در پاییز میتوان تعدادی گل بافتنی و پروانه را به سرشاخههای درخت جلو خانهتان و یا باغچهتان آویزان کرده و از این نمای بسیار زیبا لذت ببرید. برخی از شهروندان سایر کشورها در فصول سرد برای تنه درختان پوشش بافتنی رنگین کمانی بافتهاند، گویی درختان شال گردنی به دورخود پیچیده باشند. بنابراین بافتنی سرگرمکننده پرکاربردی ست که میتوانید از رو قوری آشپزخانه تا پوششی برای درخت باغچه را با این هنر خلق کنید.
بافتنی کسرشأن نیست
هنوز هم هستند افرادی که با دیدن میله و کاموا لبخند تمسخرآمیزی بر لبانشان مینشیند و آن را هنر کهنه و برای مادر بزرگها تلقی میکنند.این در حالیست که این هنر هر روز با ابداع مدلها و طرحهای جدید بر تنوع و گسترهاش افزوده میشود.خیلیها هم بافتنی را هنر ضعفا و اقشار ضعیف تلقی میکنند!
ابراهیم رحیمی یک فروشنده کاموا در میدان حسن آباد تهران برایمان میگوید: «ازهمه قشری مشتری دارم، اما خوب از اقشار ضعیف و متوسط بیشترند. با چند کلاف پنج هزار تومانی میتوان یک ژاکت مردانه بافت که سر جمع سی هزار تومان هزینه اش میشود؛در حالی که در بازار یک ژاکت آماده با نخ نازک دست کم هشتاد هزار تومان آب میخورد. پولدارها حوصله وقت گذاشتن و بافتن را ندارند!»
این فروشنده کاموا ادامه میدهد:«تا یک دهه قبل به دلیل تاثیرات فیلمها و سریالهای تلویزیونی کمتر خانمی میله و کاموا به دست میگرفت، چون معمولا شخصیتهای منزوی، بافنده به تصویر کشیده میشدند وهمین مسئله باعث شده بود که بانوان بافندگی را کسر شان تلقی کنند، اما درحال حاضر با رونق گرفتن آموزش هنر بافتنی در آموزشگاههای هنری سرای محله، فنی و حرفهای و... دوباره این هنر از سمت خانمها با استقبال روز افزونی مواجه شده است.»
نسل کاموای ایرانی در حال انقراض است!
در همین حین که در میدان حسن آباد تهران چرخی میزنم وبه طور اتفاقی با بافنده خانمی مواجه میشوم. به کیف بافتنی ام خیره میشود و دست میبرد که مدل بافتش را از نزدیک ببیند. میگوید: «خودت بافته ای؟» پاسخ میدهم: «بله.» بعد هم کلی تشویقم میکند.
در دو دستش دو پلاستیک بزرگ لبریز کاموا میبینم. با تعجب میگویم: «چقدر کاموا خریدهاید؟!»وی پاسخ میدهد: «برای مشتری میبافم.بیشتر سفارش شال و کلاه میگیرم. چون زودتر تمام میشود، کلاف کمتری هم میبرد.برایم به صرفهتر است. ژاکت زمانبراست و کاموای زیادی هم باید صرفش کنم. اگر بخواهم کلاف عالی بگیرم هر کلافی 10تا15 هزار تومان آب میخورد. از آنسو دستمزد بافت هم هست و این باعث میشود هزینه کار خیلی بالاتر برود.معمولا مشتریها ژاکت آماده از بازار میخرند و سفارش شال و کلاه دست باف میدهند.»
از این خانم هنرمند درباره نوع کاموای مصرفی که برای سفارشات خود استفاده میکند، میپرسم؛ او نیز ضمن اشاره به اینکه در گذشته کاموای تولید داخل باقیمت مناسب بسیار زیاد یافت میشد، اضافه میکند: «من تعجب میکنم که درحالحاضر به جز یک یا دو مدل کاموای داخلی تمام بازار را تولیدات ترکیه فرا گرفته است. البته همین یکی، دو مدل داخلی هم تنوع ندارند و همه از جنس اکریلیک هستند.»
صنف کشباف، جوراب و کاموا داخلی
لبه پرتگاه قرار دارد
اکثر محصولات تولیدی در انبارها باقی مانده است. هیچ کنترل و نظارتی بر قیمتها وجود ندارد و تخلف در این حوزه کم نیست.محمدپور مزرعه رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و فروشندگان کشباف ، جوراب و کاموا چندی پیش در یک کنفرانس خبری گفت: «مواد اولیه برای تولید جوراب بسیار گران شده و در حال حاضر قیمت تمام شده جوراب به اندازه بهای مواد اولیه آن است. واردات جوراب ارزانتر از تولید آن تمام میشود. همین امر باعث شده اکثر محصولات تولیدی در انبارها باقی بماند. هیچ کنترل و نظارتی بر قیمتها وجود ندارد و تخلف در این حوزه کم نیست. بسیاری از کارخانه های تولیدی تعطیل شدهاند و اکثر تریکوها هم وارداتی هستند. وضعیت به گونهای شده که واردات کالا به صرفهتر از تولید داخل شده است و به نظر میرسد حمایت از تولید داخل در حد شعار باقی مانده است.»
محمد مروج حسینی رئیس هیئت مدیره انجمن صنایع نساجی ایران درباره چالشهای پیش روی تولید کاموای داخلی میگوید: «مشکل تولید کاموا از زمان ورود ماشینهای تولید فرش هزار و ۲۰۰ شانه به کشور آغاز شد. زیرا تا پیش از این تعدادی واحد تولیدکننده نخ کاموا وجود داشتند که مشغول کار بودند، اما متاسفانه از حدود یک سال پیش که ماشینهای تولید فرش هزار و ۲۰۰ شانه وارد کشور شد، چون این ماشینها به نخهای بسیار ظریف نیاز دارند و تولید این نخها از طریق کارخانهها و تولیدیهای نخ کاموا امکانپذیر است، بنابر این تعدادی از این واحدها که نخ کاموا تولید میکردند، درحالحاضر و به دلیل صرفه اقتصادی و سودآوری بیشتر نخهای بافت فرش و قالی تولید میکنند و این دلیل اصلی پایین بودن تولید نخ کاموا در کشور است.»
چه مدل کلافی و چه رنگی بخریم؟
عدهای هم به دنبال کلافهای ارزانتر بویژه برای عروسک بافی به میدان حسن آباد تهران میآیند.سودابه سیرجانی یک بافنده برایمان در مورد طرحها و مدلهای انتخابی کامواها میگوید: «اگر دلتان میخواهد بافتهایتان خیلی ساده نباشد و دنبال نخهای جدیدتر و رنگی هستید،میتوانید نخهایی تهیه کنید که خودِ کلاف رنگی رنگی است. برای مثال در یک متر از این نوع کاموا هر 10 سانت یک رنگ است و وقتی این کلاف بافته میشود، رنگهای آن در هم میپیچد و ترکیب جالبی ایجاد میکند. یکی ازمزایای استفاده از این نوع کلاف این است که اگر هنوز دربافتنی حرفهای نشدهاید و نمیتوانید با میل بافتنی طرح خاصی روی لباس بیندازید؛ درعوض با بافتن حتی یک مدل ساده، بلوز یا ژاکت شاد خواهید شد؛چون رنگهای کاموای آن لباستان را از سادگی درمیآورد.شاید هم دوست داشته باشید از آن برای بافتن شال و کلاه استفاده کنید اما به خاطر انعطاف کمی که دارد توصیه میکنیم از کامواهای دیگر استفاده کنید.»
وی ادامه میدهد:«هر کلافرنگی رنگی بین پنج تا هشت هزار تومان به طورمتوسط قیمت خورده است؛ البته گاهی برخی مغازههای حسن آباد نمونههایی را در سبد حراج ریخته و مقابل در مغازه شان میفروشند. در آن صورت همین کلافهای رنگی رنگی را میتوانید با قیمت ارزانتر هر کلاف 4هزار تا 4 هزار و 500 تومان نیز خریداری کنید. لازمه اش این است که گوش به زنگ باشد و فصل حراجها را درمیدان حسن آباد به خوبی بشناسید. تنوع کلاف برای بافتن شال و کلاه خیلی زیاد است. البته خیلیها ترجیح میدهند از همان نخهای کلاسیک استفاده كنند وبه جای آن کلاه را طرحدار ببافند، اما همه اینها بستگی به سلیقه شما دارد.»
این هنرمند درباره کلافهای جدید به ما این اطلاعات را میدهد: «یکی از این کلافها که طرح خاص دارد و این روزها مشتریان زیادی هم پیدا کرده، کاموای میله ابریشمی یا سنجدی است.فرض کنید روی کلاف کاموای ساده، سنجدهای پشمی با فاصله چند سانت از هم بنشیند.البته این کاموا بیشتر برای بافتن شال گردن بدون کلاه استفاده میشود.وجود سنجدهای پشمی هر چند در کلاه خیلی زیبا خواهد شد اما بافتن آن کمی سخت است. نوع دیگری از کلافها که برای بافتن شال و کلاه مورد استقبال مشتریان قرار گرفته، کاموای جدیدی به نام پنپن لا است.روی این کاموا گل یا برگهای کوچک و ریز وجود دارد. بافت این کاموا باعث میشود طرحها کنار هم قرار گرفته و طرحهای زیبایی ایجاد کند. ست شال و کلاه این کلافها هم برای بچهها و رنگهای سنگینتر آن برای بزرگسالان مناسب است.»
عکس یواشکی از مدلهای بافت
در مغازه کاموا فروشی
اگر بگویم تنها رنگ و طرح باعث پایداری هنر بافتنی طی سالیان متمادی بین مردم شده است، سخن عشق و مهر را نادیده گرفتهایم. برخی شعر میگویند، برخی داستان مینویسند و برخی هم با هنر بافتنی مهر خود را به اعضای خانواده و آشنایانشان منتقل کرده تا خاطرهای را دررجهای شالی، کلاهی، ژاکتی و این اواخرعروسکی همیشگی کنند.
اینها را مسعود تقی زاده که به عنوان فروشنده کاموا پنجاه سال است بین رنگها نشسته، برایمان میگوید. وی درباره بازار داغ متعلقات بافتنی توضیح میدهد: «میل بافتنی یکی از اصلیترین وسیله کار شماست؛ اگر میل گرد میخواهید یا میل معمولی، باید آن را متناسب با نوع لباسی که میخواهید ببافید، انتخاب کنید. برای مثال اگر میخواهید با کاموای تمپو کار کنید، میل معمولی کلفت را انتخاب کنید. قبل از سرزدن به بازار، مدلتان را انتخاب کنید تا برای انتخاب کاموا و میل سردرگم نشوید.علاوه بر این انواع دکمههای مناسب برای لباس بافتنی، نوارهای تزیینی برای کار و حتی کتابهای آموزش بافتنی را هم در اینجا پیدا خواهید کرد. بعضی از انواع کامواها یک تکه بافته شده وبه عنوان نمونه بافت در اختیار مشتری قرار میگیرد. میلهای بافتنی در این بازار از حدود 10 تا 30 هزار تومان بسته به کیفیت کار متفاوت است.کتابهای آموزشی هم قیمتهای متنوعی بین پنج تا 20 هزار تومان دارند که تهیه آن در انتخاب ایده برای بافت لباس و همچنین تمیز از آب در آمدن کار به شما کمک خواهند کرد.»
در همین حین یک مشتری خانم با گوشی تلفن همراهش مشغول گرفتن عکس از تکهای بافته شده بر روی میز کاموا فروشی است تا با بررسی طرح و مدل بافت بعدا برای شال گردنی استفاده کند. به من میگوید: «میشود اینجا بایستی من از مدل عروسکها هم عکس بگیرم، فروشنده نبیند؟!»
یوموش نام نوع دیگری ازکامواست که به علت زبری خاصی که دارد، عمدتا برای مصارفی غیر از لباس استفاده میشود. یکی از استفادههای رایج آن برای بافتن اسکاچ است. قیمت این کاموا نسبت به سایر کلافهای بازار کمتر است و جزو کارهای ارزان محسوب میشود. هر کلاف آن 2500 تومان قیمت دارد. اگر اهل بافتن اسکاچ با قلاب هستید، میتوانید از این کلاف بخرید و با هر عدد آن حداقل پنج اسکاچ ببافید. به خاطر کیفیت بالای این نخ کاموایی عمر اسکاچ شما طولانی خواهد بود، چرا که این کاموا بهراحتی شل و ریش ریش نمیشود. این روزها اسکاچ بافی به شکل میوه نیز در بساط فروش بافندهها جایگاه خاصی پیدا کرده است.