kayhan.ir

کد خبر: ۳۶۰۱۶
تاریخ انتشار : ۰۷ بهمن ۱۳۹۳ - ۱۸:۵۲
راهکارهای پیشگیری از ابتلا به سرطان چیست؟ (بخش نخست)

خود مراقبتی، سپری مقابل سلول‌های شرور (گزارش روز)

صدیقه توانا

در دنیای کار و ماشینی امروز، همه رسم و رسوم‌های قدیمی به ورطه فراموشی سپرده شده و سبک زندگی کاملاً تغییر کرده است و متأسفانه شیوه طبخ و خوردن انواع غذاها بسیار متفاوت‌تر از گذشته می‌باشد. همین طور نوع تفریحات امروزی با گذشته قابل مقایسه نیست.
تفریح اغلب مردم در یک روز یا شب تعطیل، رفتن به رستوران‌ها و بخصوص فست‌فودها و در کنار آن کشیدن سیگار و... شده است، ورزش کردن و پیک‌نیک رفتن به یک تفریح شیک و لوکس تبدیل شده که مخصوص قشر خاصی از جامعه می‌باشد، حال بماند که در این بین برخی از روی تنبلی ورزش نمی‌کنند ولی اغلب فرصت زیادی برای این تفریح سالم و شاد ندارند و ترجیح می‌دهند به جای دو سه ساعت کوهپیمایی، یک ساعت در رستوانی بنشینند و غذایی میل کنند و سر بچه و اهل و عیال بدین ترتیب گرم شود و تا آخر هفته به اصطلاح کمی شارژ روحی شوند.
اما غافل از اینکه همین تنبلی‌ها و فرار از ورزش یا دوری کردن از تفریحات سالم قدیمی مثل پیاده‌روی، دید و بازدیدهای فامیلی در آخر هفته و به جا آوردن صله ارحام چقدر در پیشگیری از بیماری‌های روحی و روانی و فشارهای عصبی و بیماری‌های خاص مؤثر است. امروزه نه‌تنها زندگی‌ها ماشینی شده که عادات و رفتار ما آدم‌ها هم ماشینی شده، تفریح و سرگرمی‌ها هم ماشینی شده و خلاصه در دهکده‌ای از تکنولوژی اسیر شدیم که با دست خودمان عمرهایمان را کوتاه و کوتاه‌تر می‌کنیم.
سرطان بیماری است که شنیدن نام آن لرزه بر اندام هر شنونده‌ای می‌اندازد. سرطان بیماری نام‌آشنای زندگی ماشینی و مدرن امروزی است که به علت رشد بیش از حد سلول به وجود می‌آید.
این بیماری منفرد نیست و شامل بسیاری از بیماری‌ها می‌شود به‌طوری که بیش از 100 نوع متفاوت دارد. بیماری که عواملی مانند کم‌تحرکی، تغذیه نامناسب و عوامل محیطی در ابتلا به آن نقش مؤثری دارد.
باورهای غلط درمورد سرطان
بی‌تردید باورهای غلطی درمورد سرطان، علل و عوامل آن و راه‌های پیشگیری از این بیماری خطرناک وجود دارد که پاسخ به این شبهات خیلی از نگرانی‌های بی‌مورد این بیماری را از بین می‌برد.
دکتر اسدالله خیرالله‌پور انکولوژیست در پاسخ به این سؤال که آیا بیمار سرطانی همیشه محکوم به مرگ است؟ می‌گوید: «بیماری سرطان لزوماً به معنی مرگ نیست. ترس یک واکنش طبیعی است، اما با درمان مناسب بیشتر مردم از سرطان نجات می‌یابند و باعث خوشحالی است که بعد از درمان سرطان زندگی بیماران به صورت عادی برمی‌گردد.»
دکتر خیرالله‌پور در تعریف سرطان که در ابتدا ذهن هر فردی را به خود مشغول می‌کند، چنین می‌گوید: «سرطان شرارت بعضی از سلول‌های دستگاه‌های بدن است. به عبارت دیگر هرگاه سلول‌های هر یک از اعضاء بدن بدون توجه به نیاز آن عضو شروع به تکثیر بیش از اندازه نماید سرطان حاصل می‌شود.»
وی می‌گوید: «سلول‌های سرطانی گاه از طریق جریان خون به سایر اعضا بدن سرایت کرده و در محل جدید همچنان به تکثیر و رشد خود ادامه می‌دهند و بدین ترتیب برای سلول‌های مفید و حیاتی تولید مشکل و دردسر می‌نمایند.»
درمورد عوامل ابتلا به سرطان از این متخصص می‌پرسم، می‌گوید: «گرچه هنوز عامل اصلی بروز سرطان معلوم نیست، لیکن امروزه ما بسیاری از مواردی که سبب تسریع بروز این عارضه می‌شوند را می‌شناسیم. دود سیگار، تماس با مواد شیمیایی سرطان‌زا، قرار داشتن در پرتو اشعه‌های سرطان‌زا، همچون اشعه خورشید نیز سهم مهمی در بروز این بیماری دارند. همچنین بعضی از ویروس‌ها عامل بروز سرطان هستند و تحقیقات اخیر هم نشان داده‌اند که ژنتیک نیز در بعضی از انواع سرطان چندان بی‌تأثیر نیست.»
به اعتقاد این پزشک، عوامل دخیل در بروز سرطان بسیار متنوع است.
جنسیت، سن، نژاد، موقعیت جغرافیایی و... همه و همه در بروز سرطان، نوع سرطان خوش‌خیم یا بدخیم بودن آن مؤثرند. به عنوان مثال هنگ‌کنگی‌ها 10 برابر دانمارکی‌ها در اثر ابتلا به سرطان حنجره می‌میرند یا آنکه سوئدی‌ها 10 بار بیش از ژاپنی‌ها به سرطان پروستات مبتلا می‌شود. و این درحالی است که نسبت ابتلا به سرطان خون (لوسمی) در تمام دنیا برابر است.
سرطان قابل درمان
ابتلا به سرطان به راستی یک بدشانسی است، اما بیمار نیز خود چندان بی‌تقصیر نیست. اکثر غریب به اتفاق سرطان‌ها اگر در همان مراحل اولیه بروزشان شناخته شوند قابل درمان می‌باشند. چه کنیم که سرطان را به موقع تشخیص دهیم؟ دکتر اسدالله خیرالله‌پور پاسخ این سؤال را این‌طور می‌دهد: «هر عارضه‌ای علائمی دارد و هرچه این علایم سریعتر ظاهر شوند، سریعتر می‌توان درصدد درمان آن عارضه برآمد. علائم بعضی از بیماری‌ها را باید شناخت و در جست‌وجوی آنها برآمد. سرطان از جمله این بیماری‌هاست. هر فردی که به سلامتی خود علاقه‌مند است باید به خوبی علائم انواع سرطان‌ها را بداند. تشخیص به موقع سرطان یعنی آگاه شدن از ابتلا به این عارضه، پیش از آنکه سلول‌های سرطانی خود را به سایر قسمت‌های بدن برسانند.»
عوامل محیطی، ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهد
با توجه به آنکه یکی دیگر از عوامل ابتلا به سرطان عوامل محیطی و در واقع سبک زندگی است، چه راه‌هایی برای جلوگیری از ابتلا به این بیماری در این زمینه وجود دارد؟ دکتر مسعود کیمیاگر متخصص تغذیه در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان قبل از آنکه به پاسخ این سؤال بپردازد به عواملی محیطی که باعث بروز سرطان می‌باشد اشاره کرده و می‌گوید: «مصرف غذا و مایعات خیلی داغ، چاقی، مصرف بیش از حد گوشت قرمز و فرآورده‌های آن، مواد نگهدارنده موجود در برخی از غذاها، مصرف دخانیات و الکل، مصرف بی‌رویه غذاهای کبابی و دودی شده، بی‌خوابی‌های مفرط و غذاهای پرچرب از عواملی می‌باشند که در بروز ابتلا به سرطان نقش دارند.
وی با اشاره به اینکه کم مصرف کردن سبزی و میوه در جامعه به دلیل تغییر سبک زندگی باعث ابتلا به سرطان می‌شود، می‌گوید: «افزودنی‌ها به مواد غذایی‌ در دراز مدت ایجاد سرطان می‌کند. مواد افزودنی به سوسیس و کالباس، مواد سرخ‌کردنی و استفاده از غذاها و ته دیگ سوخته که ترکیبات حلقوی دارند سرطان‌زا می‌باشند. دکتر کیمیاگر می‌گوید: «30 تا 40 درصد سرطان‌ها ریشه در عوامل تغذیه‌ای دارند که اگر یک رژیم متعادل غذایی داشته باشیم و نصف بشقاب غذای ما سبزی و میوه و یک چهارم آن غلات کامل و سبوس‌دار باشد قطعاً افراد را در برابر بیماری سرطان مصون نگه می‌دارد.» این متخصص تغذیه در ادامه می‌گوید: «متأسفانه در کشوری هستیم که از افزودنی‌ها در مواد غذایی بی‌رویه استفاده می‌شود و کنترلی بر آنها نیست و فرایند مواد غذایی کنترل نمی‌شود و چون تولیدات به شکل انبوه است، سلامتی و تغذیه مورد غفلت قرار می‌گیرد.» وی می‌گوید: «اگر در این میان بتوانیم از غذاهای فرآوری شده کمتر استفاده کنیم، بهتر است.»
دکتر کیمیاگر توصیه می‌کند: «توصیه ما این است که غذاهای کم چرب و کم نمک بیشتر استفاده شود و میوه و غلات و حبوبات و سبزی‌ها بیشتر در برنامه‌های غذایی خانواده گنجانده شود.»
شاخص میزان بروز سرطان در کشور
شاخص میزان بروز سرطان در کشور پایین‌تر از متوسط جهانی است و باید با واژه‌های پزشکی در این مورد صحبت کنیم.
دکتر علی‌مطلق رئیس اداره سرطان وزارت بهداشت در پاسخ به این شبهه که مباحثی مبنی بر سونامی سرطان در کشور به راه افتاده با بیان مطلب فوق به گزارشگر کیهان می‌گوید: «موضوعی که وجود دارد این است که ما بر اساس شاخصی به نام «بروز استاندارد شده سنی» میزان بروز سرطان را عنوان می‌کنیم، یعنی بروز سرطان در هر 100 هزار نفر بر اساس هرم جمعیتی استاندارد است. در این شاخص میزان بروز سرطان در هر صد هزار نفر را تعیین و میزان بروز آن را ذکر می‌کنند.»
دکتر مطلق با اشاره به اینکه بر اساس این شاخص میزان بروز سرطان در ایران میان مردان 134 نفر و در زنان 128 نفر در هر یکصد هزار نفر است خاطرنشان می‌کند: «متوسط جهانی ابتلا به این بیماری 205 نفر در مردان و 165 نفر در زنان را نشان می‌دهد.»
به اعتقاد دکتر مطلق طبق آمارهای جهانی در سال 2000 حدود 10 میلیون نفر مبتلا به سرطان وجود داشت و تعداد مبتلایان در سال 2012 به 14 میلیون نفر رسیده است و پیش‌بینی می‌شود که این تعداد در سال 2020 به 20 میلیون و در سال 2030 به 27 میلیون نفر برسد، به این معنی که میزان بروز سرطان در فاصله بین سالهای 2012 تا 2030 یعنی در 18 سال تقریبا دو برابر خواهد شد.
از این میزان 70 درصد این افزایش‌ها مربوط به کشورهای در حال توسعه است و ایران نیز جزو این کشورهاست.
اما سوالی که در این میان مطرح است و خیلی قابل توجه می‌باشد این است که چه عواملی در ابتلا به سرطان تاثیرگذار است و چه راهکارهایی جهت پیشگیری باید انجام شود؟
رئیس اداره سرطان وزارت بهداشت در پاسخ به این سوال سه عامل اصلی سرطان را برمی‌شمرد و در توضیح بیشتر این عوامل خاطرنشان می‌کند: «سه دلیل عمده برای افزایش بروز سرطان در ایران وجود دارد، یکی از این علل، افزایش سن جمعیت است.»
وی با ذکر مثالی این مسئله را روشنتر می‌کند و می‌گوید: «سن جمعیت ایران حدود 35 سال گذشته تقریبا 58 سال بوده در حالی‌که در حال حاضر به حدود 74 سال رسیده است، یعنی تقریبا در یک بازه زمانی 35 ساله، امید به زندگی در ایران بین 15 تا 16 سال افزایش یافته است. بنابراین هر چه سن افزایش یابد احتمال ابتلا به سرطان نیز افزایش می‌یابد. بر این اساس اولین و مهم‌ترین دلیل افزایش سرطان در کشور، بالا رفتن امید به زندگی و سن جمعیت است.»
شاخص‌های محیطی
دکتر مطلق در ادامه صحبت‌های خود در مورد عوامل اصلی ابتلا به سرطان به یکی دیگر از عوامل مهم در این زمینه اشاره کرده و به گزارشگر کیهان می‌گوید: «دومین دلیل افزایش بروز سرطان شاخص‌های‌ محیطی است که شامل آلودگی هوا، آب و آلودگی‌های محیطی است.
وی برای توضیح بیشتر این مبحث هم با ذکر مثالی می‌گوید: مصرف انرژی در ایران در سال به ازای هر یک نفر 2800 کیلوگرم بود که در متوسط جهانی این میزان حدود 1700 کیلوگرم اعلام شده است، بنابراین هر چه مصرف انرژی در جهان و در یک کشور زیادتر باشد آلودگی نیز افزایش می‌یابد.»
شیوه‌های زندگی ناسالم
در ایران حدود 10 تا 11 درصد مردم سیگار می‌کشند که مصرف آن در مردان بیشتر از زنان است. شیوه‌های زندگی ناسالم و افزایش وزن سومین و یکی دیگر از علل اصلی ابتلا به سرطان در کشور شناخته شده است. دکتر مطلق در مورد این علل مهم ابتلا به سرطان توضیحاتی می‌دهد و می‌افزاید: «در ایران زنان بیش از 50 درصد و مردان کمتر از 50 درصد دچار افزایش وزن هستند. همچنین مصرف ناکافی میوه و سبزیجات از دیگر عوامل این موضوع است به طوری‌که تقریبا نزدیک به 90 درصد جمعیت ایران کمتر از 5 وعده از میوه و سبزی استفاده می‌کنند و فعالیت بدنی ناکافی هم از علل زمینه‌ساز بیماری‌هاست به طوریکه حداقل 35 تا 40 درصد جمعیت ایران فعالیت بدنی منظمی ندارند.»
وی در ادامه می‌گوید: «اگر بخواهیم در مورد نقش یا وزن این شاخص‌ها در بروز سرطان صحبت کنیم باید آمار کلی‌تری داشته باشیم.
اول اینکه 40 درصد سرطان‌ها قابل پیشگیری هستند و البته منظور آن است که بخشی از این قابلیت پیشگیری در اختیار سیاستگذار سلامت و دولت است و بخشی از آن هم مرتبط با بحث‌های خود مراقبتی و در اختیار مردم است.»
کمپین اطلاع‌رسانی و پیشگیری از سرطان
از رئیس اداره سرطان وزارت بهداشت می‌پرسم چه تمهیدات خاصی برای پیشگیری از ابتلا به سرطان در وزارت بهداشت اندیشیده شده است؟ می‌گوید: «کمپین پیشگیری از سرطان را طراحی کردیم و در روزهای منتهی به 15 بهمن که روز جهانی سرطان است با مشارکت وزارت آموزش و پرورش، صدا و سیما، سازمانهای مردم نهاد و افراد علاقه‌مند به این حوزه اجرایی می‌شود.
در این کمپین برنامه‌های آموزشی و اطلاع‌رسانی را به صورت پوسترهایی در سطح شهر و هم در سطح صدا و سیما و همچنین مسابقاتی را نیز در این زمینه برای جلب توجه مردم طراحی کرده‌ایم.»
وی می‌گوید: «البته کمپین برای مدت کوتاهی برنامه‌ریزی می‌شود و وزارت بهداشت برنامه آموزشی را با کمک آموزش و پرورش برای مدت طولانی‌تر انجام می‌دهد. زیرا بیشترین گروهی که این آموزش‌ها می‌تواند برای آنها تاثیرگذار باشد، گروههای نوجوانان و جوانان هستند.
مطلق می‌افزاید: «این برنامه‌ها برای پیشگیری است، اما از طرف دیگر نقشی که دولت می‌تواند در زمینه پیشگیری ایفا کند به جز خود مراقبتی بحث پیگیری‌هایی است که باید در مورد عوامل خطرآفرین سلامتی انجام دهد. مثل بحث سیگار، عوامل محیطی و عوامل دیگر که نیازمند این است از طریق شورای سلامت و امنیت غذایی پیگیری‌هایی صورت گیرد تا سایر ارگانهای دولتی و غیردولتی، که در زمینه آلودگی‌های محیطی نقشی دارند، نقش خود را ایفا کنند.