صنعت حمل‌ونقل جاده‌ای و چالش‌های پیش‌رو (بخش نخست)
کامیون‌داران تلاشگران عرصه‌های زندگی (گزارش روز)
حسن آقایی
آنان که روز و شب زیر تیغه‌های آفتاب سوزان، بوران و باران، برف و یخبندان و سرما و جاده‌ای لغزنده و گاه مشکل‌ساز را تحمل می‌کنند. تلاشگرانی هستند که نیازهای تداوم امور زندگی عمومی و هزاران نوع کالای دیگر را از مبادی شهرها و بنادر کشور در اسرع وقت به سطح شهرها می‌رسانند تا چرخ تحولات سراسری همواره روغنکاری شود و ایمنی تعادل مصارف در سطوح گوناگون برقرار بماند.
پس این واقعیت هست که گفته می‌شود رانندگان کامیون جاده‌ای، سفیران حمل‌ونقل مایحتاج کشور و میلیون‌ها شهروند هستند. پس نباید چرخ زندگانی این جمعیت کثیر روی نیازهای متعارف و به حق، ساییده شود و یا در مقطع و یا در مواردی احتمالا جایی برای نگرانی باشد و بر هستی‌شان سایه افکند.
محورهای اصلی این سری گزارش، بیان و تشریح وضعیت راه‌ها و تسهیلات بین راهی، بیمه و خواست و نظرهای جامعه رانندگان حمل‌ونقل جاده‌ای کالا است.
رانندگان چه می‌گویند؟
در یک پایانه حمل‌ونقل کامیون جاده‌ای کالا، دو سه دقیقه‌ای است با یک راننده در خصوص وضعیت چرخش کارش گفت‌وگو می‌کردم که یک یک عده‌ای از همکارانش می‌آیند و هرازگاه کسی از جمع‌شان نظر خود را می‌گوید و دیگری مکمل گفتار همکار دیگرش می‌شود.
خلاصه جمع‌بندی نظرات آنان خواستن مکان مناسب استراحت بین راهی، رفع مشکل تامین گازوئیل از نیمه شب به بعد، هموارسازی بخش‌هایی از برخی جاده‌ها و نیز کنترل و ایمنی هر چه بیشتر و گردشی آن در راههای بین شهری است.
از «مسلم شعبانی‌زاده» راننده مسیر تهران- تبریز که 6-7 سال سابقه کار دارد وضعیت تسهیلاتی راه و بیمه را می‌پرسم. می‌گوید: «در جاده‌ها جایی برای ضرورت استراحت رانندگان وجود ندارد. در تهران که استارت می‌زنیم مجبوریم تا تبریز که حالا فصل سرما است یکسره پشت فرمان باشیم.»
او درباره بیمه اظهار می‌کند: «از طریق معرفی مسئول پایانه تبریز، بیمه هستیم.»
راننده دیگری در ادامه صحبت همکارش پیرامون وضعیت فیزیکی جاده‌ای، از امتداد دست‌انداز بزرگراه آزادگان می‌گوید و می‌افزاید: «جاده دلیجان در حال عملیات روکش آسفالت است ولی علایم هشدار و احتیاط در این محور نصب نشده است.»
وی در ادامه گفتارش از نیاز هر چه بیشتر به ایمنی در جاده می‌گوید و سپس در خصوص بیمه اظهار می‌کند با معرفی پایانه، بیمه شده و هر ماه یکصدوپنجاه تومان می‌پردازد.
ادامه بیان نظرات این راننده کامیون حاکی از بالا بودن مبلغ کمیسیون پایانه است و مثال می‌زند: «مثلاً یک میلیون و دویست هزار تومان بابت کرایه حمل بار است، به عنوان کمیسیون پانصدهزار تومان از آن مبلغ کسر می‌کنند. این در حالی است که من راننده شبانه‌روز کار می‌کنم.» از میان جمع رانندگان یک راننده می‌گوید: «داداش بنویس با 600-700 تومان مانده برای راننده چکار می‌شود کرد؟»
همان راننده که پیشتر دست‌انداز بزرگراه آزادگان را مطرح کرد، حال نیز از خرابی زیاد اتوبان ساوه - سلفچگان می‌گوید و نیز اضافه می‌کند پرداخت پنج هزار تومان بابت عوارض سلفچگان زیاد است.
مشکل دریافت گازوئیل در نیمه شب
اما راننده دیگری از مشکل تامین گازوئيل بعد از نیمه شب در برخی جاده‌ها می‌گوید:
«هاشمی» با ده سال سابقه کار، در این باره بیان می‌کند روزی یکصد و پنجاه لیتر گازوئیل هر لیتر دویست و پنجاه تومان مصرف کامیون است. در این حال از شیراز به مقصد تهران ساعت 12 شب پمپ‌های مسیر خاموش است،در حالی که در شهرها لازم است پمپ‌ها باز باشند.» راننده دیگری در همین ارتباط می‌گوید: «در جایی که صف کامیون‌ها در نوبت دریافت گازوئیل توقف کرده‌اند به یک یک رانندگان گازوئیل با قیمت بالا داده می‌شود.»
ویژگی‌های شاخص
حمل ونقل جاده‌ای
رئیس سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای، چندی پیش در پنجمین همایش سراسری کانون انجمن‌های صنفی رانندگان ناوگان جاده‌ای کشور طی سخنانی سهم حمل و نقل جاده‌ای نسبت به سایر شیوه‌‌های جابه‌جایی را از ویژگی‌های شاخص حمل و نقل جاده‌ای در کشورمان ذکر کرد و افزود این سهم چه در بخش بار و چه در بخش مسافر اعم از حمل و نقل عمومی و اختصاصی بیش از نود درصد است. دلیل آن انعطاف‌پذیری، در دسترس بودن، سهولت و نیز اقتصادی بودن این نوع جابه‌جایی است.
«مهندس داود کشاورزیان» در ادامه، شاخص دیگر حمل و نقل جاده‌ای در ایران را بالا بودن سن ناوگان باری با احتساب کارت هوشمند 16 تا 17 سال خوانده و نیز مشخصه دیگر حمل‌ونقل جاده را پایین بودن بهره‌وری گفته به طوری‌که یک کامیون در کشورهای مشابه شرایط کشورمان حدود دویست کیلومتر پیمایش دارد. این در حالی است که میزان مذکور در کشور ما با احتساب بارنامه و طی مسیر خالی به طور متوسط هفتاد هزار کیلومتر است و آنهایی که تعداد قابل توجهی بارنامه دریافت کرده بودند نیز تنها حدود نود و پنج هزار کیلومتر پیمایش داشتند.»
نوسازی ناوگان کالابر
نیاز به اعتبار کلان
معاون وزیر راه و شهرسازی در بخش دیگر بیانات خود کهنگی کامیون‌‌های کالابر جاده‌ای و نیز نیاز به اعتبار کلان به منظور نوسازی ناوگان را از دغدغه های اصلی بخش حمل و نقل جاده‌ای و اولویت برنامه‌های این سازمان مطرح و تصریح کرده در حال حاضر بالای یکصد و پنجاه هزار دستگاه کامیون فرسوده باید از بخش ناوگان خارج شوند، این در حالی است که در شرایط فعلی، رانندگان از عهده اقساط کامیون خود برنمی‌آیند و نوسازی ناوگان به حجم عظیمی اعتبار نیاز دارد که خوشبختانه یکصد میلیارد تومان تسهیلات برای این منظور تخصیص یافته است ضمن اینکه در ستاد هدفمندی یارانه‌ها نیز مقرر است مبلغی برای اسقاط وسایل نقلیه اختصاص یابد که در صورت تصویب می‌تواند کمک موثری برای بخش یاد شده باشد.
رویکردی با طعم آرامش خاطر
ادامه گفتار «کشاورزیان» آوای شایان برای انبوه سفیران راننده حمل و نقل جاده‌ای کالا است که می‌تواند طعم خوش و آسایش‌بخش در عرصه‌های زندگی‌شان باشد. به گفته وی رویکرد سازمان به معیشت رانندگان را با همکاری انجمن‌های صنفی امری ضروری خوانده و افزوده است: «قشر تلاشگر راننده که بخش اصلی چرخه حمل و نقل را عهده‌دار هستند باید با آرامش‌خاطر و دستیابی به حقوق خود خدمت کنند و مسایلی همچون بیمه درمانی خود و خانواده نباید موجبات نگرانی خاطر آنان باشد که در این راستا سازمان تلاش لازم را خواهد داشت.»
رئیس سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای، در قسمت پایانی صحبت‌شان با این اشاره که در کشور ما بخش حمل و نقل شغل است نه صنعت، خاطرنشان کرده که این مسئله به خلأ مدیریت برمی‌گردد هرچند همگان خواهان پویایی صنعت حمل‌ونقل و بازی برد - برد هستند و رسیدن به جایگاه واقعی در این صنعت نیاز به سال‌ها تلاش، برنامه‌ریزی، تعامل و همکاری تمامی بخش‌ها دارد.
ناوگان جاده‌ای کالا
شاهرگ حیاتی اقتصاد
مدیر یک شرکت حمل و نقل کامیون جاده‌ای کالا، با 45 سال سابقه متصدی‌گری حمل و نقل، موقعیت اشتغالی رانندگان جاده‌ای کالا را به عنوان شاهرگ‌های حیاتی اقتصاد می‌خواند و نیز توضیحاتی در زمینه چگونگی تسهیلات و بیمه آنان می‌دهد.
«کاظم عزیزیان» درباره وضعیت کاری رانندگان ناوگان جاده‌ای کالا با این بیان که راننده‌های تحت پوشش شرکت مذکور تک واحدی هستند می‌گوید: «آن‌ها در مسیر خود جایی برای استراحت ندارند در حالی که ضروری است امکانات مطمئن آسایش‌بخش داشته باشند.»
ادامه بیان نظرات وی پیرامون بیمه رانندگان با اشاره به آن که قبلا موسسات حمل و نقل برای بیمه شدن آنان اقدام می‌کردند، می‌افزاید:« از حدود 10-12 سال پیش و به واسطه اتحادیه کامیون‌داران و رانندگان، یک واحد جهت صدور و تامین ایشان ایجاد شده است.»
«عزیزیان» ادامه گفتارش راجع به صدور کارت‌های شناسه راننده و ناوگان است و توضیح می‌دهد: «این کارت‌ها یکی شامل ناوگان و دیگری برای خود راننده است و داشتن این دو کارت برای راننده الزامی است»
می‌پرسم خاصیت کارت‌ها چیست؟ پاسخ می‌دهد: «فواید کارت‌ها شامل مشخصات راننده و خانواده‌اش و ناوگان او می‌باشند که راننده هنگام لزوم امور بانکی به بانک‌ها مراجعه و از تسهیلات مربوطه برخوردار می‌شود.»
توصیه و هشدارهای پلیس به رانندگان جاده‌ای
به منظور ثبات ایمنی جامع تردد رانندگان حمل‌ونقل جاده‌ای کالا، فرماندهی انتظامی- شهرستان زرندیه، توصیه و هشدارهایی را برای حفظ جان و اموال رانندگان اطلاع‌رسانی کرده است. متن آن که در یک پایانه بار، در منظر عمومی نصب شده چنین است:
راننده گرامی- برای حفظ جان و اموال خود به موارد ذیل توجه فرمایید:
1- از توقف در کنار جاده جداً خودداری فرمایید.
2- به ایست افراد مامور که معمولاً با ماشین شخصی، چراغ گردان کوچک و تابلو ایست و بازرسی هستند توجه نکنید. بلافاصله با پلیس 110 تماس بگیرید.
3- در صورتی که افرادی با دادن علامت به شما اشاره کردند. خودرو یا بار شما دچار نقص شده است از توقف خودداری نمایید بلافاصله با پلیس تماس بگیرید.
4- اگر احساس کردید که خودرویی در حال تعقیب شما است سریعاً با پلیس تماس بگیرید.
5- مورد فوق را به همکاران خود نیز اطلاع‌رسانی کنید.
6- در صورت عدم توجه به مورد فوق، هرگونه مسئولیت متوجه شما است.
در گفت‌وگو با «هاشم مظاهری» عضو هیئت مدیره کانون انجمن‌های صنفی رانندگان جاده‌ای کشور، سؤالاتم پیرامون آمار است و وضعیت عمر ناوگان، تسهیلات آسایشی جاده‌ای و مشکلات شغلی رانندگان را مطرح می‌کنم. وی ضمن پاسخ دادن چند سویگی به پرسش‌ها، در خصوص این که رانندگان امانتداران پویایی اقتصاد کشور هستند، تحقق مجتمع‌های منفصل سراسری را موجب افزونی ایمنی می‌خواند و از سوی دیگر اثر وجود یکصد و پنجاه هزار کامیون کهنه جاده‌ای دارای 25 سال سن را افت بهره‌وری، هزینه سنگین، افزایش مصرف سوخت و سرمایه ملی بیان می‌کند و در این زمینه توضیحات و پیشنهادهایی هم ارائه می‌دهد.
در این شماره گزارش بخشی از گفتار «مظاهری» را درباره آمار ناوگان حمل‌ونقل جاده‌ای کالا دارندگان کارت هوشمند می‌خوانیم: «آمار وسایل حمل ونقل عمومی باری تا پایان سال 92 بیش از دویست و شصت هزار دستگاه برون‌شهری و یکصد و بیست هزار دستگاه درون‌شهری فعال و هفتاد و نه درصد ناوگان خود مالک هستند.»
وی در ادامه از ضرورت و توزیع کارت هوشمند برای رانندگان می‌گوید: «بنا به دستورالعمل سازمان حمل‌ونقل راهداری کشور در سال 1384 تمامی رانندگان حرفه‌ای شاغل در بخش حمل‌ونقل کشور مکلف به اخذ کارت هوشمند رانندگی شدند. براساس آخرین آمار حدود پانصد و هجده هزار نفر راننده حرفه‌ای دارای کارت هوشمند و فعال در کشور هستند.»