Research@kayhan.ir
در مورد شیوه پذیرش عضو در نهضت آزادی که می‌تواند شاخص خوبی برای نمایش ماهیت تشکیلات باشد، مهندس بازرگان گفته بود:
«ما حتی افراد بی دین را هم می‌پذیریم ... دین و سیاست ربطی به هم ندارند و از هم جدا می‌باشند ... هر کس می‌تواند در حزب ما اسم نویسی کند و ما با دین داشتن و نداشتن او کاری نداریم ». 1
یعنی در واقع، نهضت آزادی در راستای تز استعماری «جدایی دین از سیاست» گام برمی داشته است.
جالب آنکه فردی به نام حسن نزیه ـ منبع اطلاعاتی سازمان سیا ـ به عنوان سخنگوی نهضت آزادی انتخاب می‌شود که اهل نماز و روزه نیز نبود و اصلاً احکام اسلام را برای اداره کشور صالح نمی‌دانست ! 2
همین آقای حسن نزیه در نطقی که به مناسبت اعلام موجودیت نهضت آزادی ایراد کرد، اعلام داشت که در رژیم سلطنت مشروطه، شاه باید بماند و خاندانش نسلاً بعد نسل، سلطنت کنند. 3
بازداشت، محکومیت و عفو بازرگان
در سال 1341، در رابطه با ماجرای انجمن‌های ایالتی و ولایتی، سران جبهه ملی و نهضت آزادی با آیت‌الله شریعتمداری ـ مرتبط با دربار و ساواک ـ  مرتب در ارتباط بودند و او را در رابطه با مسائل سیاسی روز به اصطلاح راهنمایی می‌کردند. در همان روز‌ها، سران نهضت آزادی دسته جمعی به قم رفتند تا با امام خمینی ملاقات کنند. امام از پذیرش آنان خودداری ورزید. آنان برای جلب موافقت امام برای ملاقات، مرحوم علامه طباطبایی را واسطه قرار دادند لیکن آن مرحوم نیز نتوانست موافقت امام را برای این ملاقات جلب نماید. 4
پیش از برگزاری رفراندم ششم بهمن، سران اصلی نهضت آزادی به جز حسن نزیه [ منبع اطلاعاتی سیا ]، منصور عطایی خواهرزاده بازرگان، رحیم عطایی خواهرزاده دیگر بازرگان و مرتبط با سفارت آمریکا، و عباس سمیعی که یک توده‌ای همکار ساواک بود، مابقی در تاریخ اول بهمن 1341 بازداشت شدند. در بعضی از اسناد نهضت آزادی سعی شده تا تاریخ بازداشت رهبران نهضت آزادی، به جای اول بهمن، چهارم بهمن عنوان شود. علت این مسئله آن است که اعلامیه نهضت آزادی پیرامون به اصطلاح انقلاب سفید شاه که در تاریخ سوم بهمن 1341 منتشر شده بود، به بازرگان و دیگر سران زندانی نسبت داده شود و وانمود گردد که آن‌ها به خاطر موضع گیری علیه رفراندم ششم بهمن بازداشت شده‌اند ؛ در حالی که اعلامیه مذکور بعد از بازداشت سران اصلی نهضت آزادی منتشر شده بود .5
پس از ماجرای کشتار 15 خرداد 1342، هم سران جبهه ملی و هم سران نهضت آزادی، از موضع‌گیری نسبت به این جنایت وحشتناک رژیم پهلوی ـ که مورد حمایت مستقیم دولت آمریکا بود ـ خودداری می‌کنند و هیچ عکس العملی از خود نشان نمی‌دهند .6 علی رغم این خوش خدمتی، چندی بعد مهندس بازرگان در دادگاه بدوی به ده سال زندان محکوم می‌شود. 7
اما طبق یک گزارش محرمانه سازمان سیا به تاریخ دوم آبان 1342، جعفر شریف امامی ـ رئیس مجلس سنا، استاد اعظم لژهای فراماسونری و رئیس کانون مهندسان، که بازرگان نیز از اعضای آن بود ـ از شاه تقاضای عفو مهندس بازرگان را می‌کند.8
همچنین طبق یک گزارش محرمانه ساواک به تاریخ 22 دی 1342، شخصی به نام تاج بخش که از افراد شاهدوست بوده و با اغلب رجال معاشرت خانوادگی داشته، اظهار داشته:
«آقای مهندس شریف امامی بر حسب اصرار و خواهش اعضای کانون مهندسین ایران و مهندس ریاضی ( رئیس مجلس شورای ملی )، از پیشگاه اعلیحضرت همایون شاهنشاه استدعای عفو و تخفیف در مجازات مهندس بازرگان و چند نفر دیگر را کرده‌اند ».9
در سال 1343 نیز سران نهضت آزادی که امید داشتند مورد عفو ملوکانه ! قرار گیرند، از اعلام موضع پیرامون تصویب لایحه کاپیتولاسیون که در واقع سند بردگی ملت ایران توسط آمریکایی ‌ها به شمار می‌رفت، و همچنین علیه دستگیری و تبعید امام خمینی، خودداری کردند. اما در همان برهه زمانی، در مورد اعتصاب رانندگان تاکسی موضع گرفته و اعلامیه دادند !10
با کمال تعجب، یکی دیگر از کسانی که برای آزادی بازرگان واسطه می‌شود، امیر عباس هویدا ـ نخست وزیر بهایی و فراماسونر ـ می‌باشد ! 11
سرانجام، شفاعت امیر عباس هویدا ( بهایی فراماسونر )، جعفر شریف امامی ( استاد اعظم تشکیلات فراماسونری ) و عبدالله ریاضی ( فراماسونر ) و سفارش‌‌های پشت پرده مقامات آمریکایی، مؤثر واقع می‌شود و مهندس بازرگان در تاریخ چهارم آبان 1346 مورد عفو ملوکانه ! واقع و آزاد می‌گردد. مهندس بازرگان در یادداشت‌های خود می‌نویسد که سرهنگ کوهرنگی در تاریخ 20 مهر 1346 به وی اطلاع داد که بنا به دستور مخصوص اعلیحضرت قرار است در تاریخ چهارم آبان آزاد شود. 12
مهندس بازرگان پس از آزادی از زندان، فعالیت‌های سیاسی را به کناری می‌گذارد و تا سال 1356، صرفاً به کارهای علمی و فرهنگی مشغول می‌شود. 13
طبق اظهار جلال الدین فارسی، بازرگان در توجیه ر‌ها کردن مبارزه سیاسی گفته بود:
«چون هویدا نخست وزیر، در آزادی من دخالت داشته، لذا تا وقتی که او بر سر کار است، من دخالتی در سیاست نمی‌کنم ». 14
وی در بخش دیگری از سخنانش می‌گوید:
«من به خود مهندس بازرگان پس از آزادی از زندان گفتم که شما سخنرانی‌هایی در حوزه مذهب و سیاست بکنید و سکوت نکنید. گفت نه ؛ تا وقتی که هویدا سر کار است، اقدامی نمی‌کنم ». 15
فرح پهلوی نیز بعد‌ها در خاطرات خود می‌گوید:
«حقیقت این بود که آمریکا از گذشته‌های دور، ملی گرا‌ها و لیبرال ‌ها را سازماندهی کرده و آن‌ها را به عنوان آلترناتیوی برای روز مبادا نگهداری کرده بود. محمد رضا می‌گفت: حالا می‌فهمم که چرا از زمان سقوط دکتر مصدق، آمریکایی ‌ها به بهانه‌های حقوق بشر و امثالهم تلاش می‌کردند از دستگیری و مجازات یا تبعید افرادی نظیر بازرگان، سحابی و سایر اعضای نهضت آزادی و یا جبهه ملی، ممانعت به عمل آورند ».16
راه اندازی جمعیت دفاع از آزادی و حقوق بشر
مهندس بازرگان و دوستانش که تا سال 1356 از حضور در عرصه سیاست خودداری کرده بودند، پس از ایجاد فضای به اصطلاح باز سیاسی و برکناری هویدا از نخست وزیری، دوباره پا به میدان سیاست گذاردند.  در اسناد نهضت آزادی چنین آمده که اندیشه تأسیس جمعیت ایرانی دفاع از آزادی و حقوق بشر، به دنبال اعلام سیاست حقوق بشر دولت کارتر، در اوایل سال 56 در ایران مطرح شد ... اما فعالیت رسمی و علنی آن در شانزدهم آذر ماه 1356 با ارسال نامه 29 تن از  اساتید دانشگاه، حقوقدانان، نویسندگان و ... به عنوان مؤسسین جمعیت، به دبیرکل سازمان ملل متحد آغاز شد .17
پس از آن، در تاریخ 19 آذر 1356 نیز اعلام تأسیس این کمیته با امضای مهندس بازرگان و دکتر کریم سنجابی منتشر شد. 18
منابع در دفتر روزنامه موجود است