«سند آمایش آموزش عالی» در پیچ و خم اما و اگرها!
در آموزش عالی کشور به لحاظ علمی در سطح وزارتخانه، استانی و منطقهای شرایطی وجود ندارد که دانشگاهها برنامه پایدار برای خود را تدوین کنند و آن را با پیشرفت منطقهای پیوند بزنند؛ چراکه شرایط پایداری وجود ندارد و استانها و نیروهای مختلف با استعدادهای گوناگون برنامه پیشرفت بومی ندارند. اگر بخواهیم روش و متد دانشگاههای ایران را اجرایی کنیم، ابتدا باید بصورت ملی و وزارتخانهای برنامههایی از جنس آمایش تدوین شوند و آن را با الگوی پیشرفت ایرانی اسلامی پیوند بزنیم و همچنین هر استان نیز برنامه پیشرفت خود را بر اساس استعدادها تدوین نماید. پس در اینجا نیاز است که براساس یک آمایش سرزمینی پیشرفت و توسعه علمی را انجام دهیم. از اینرو شورای عالی انقلاب فرهنگی از سالها پیش حرفهایی از آماده شدن این سند و اجرایی شدن آن میزند.
دولت در شرایط گوناگون بهجای آنکه به آیندهنگری بپردازد و استعدادهای ذهنی را مورد سرمایهگذاری قرار دهد، مسئله را طوری برنامهریزی میکند که خلاف مصالح علمی کشور پیش برود و در کارکرد مخرب دانشگاهی تاثیری مثبت به جای میگذارد.
همانطور که گفته شد سند آمایش آموزش عالی چندان در ساختار به آن توجه نمیشود چرا که در جلسه ۲۴۵ هیئت عالی جذب اعضای هیئت علمی دانشگاهها و مراکز آموزشی شورای عالی انقلاب فرهنگی که 19 اسفندماه برگزار شد خبری تازه از آزمایشی برگزار شدن این سند در برخی استانها به میان آمد.
رئیسهیئت عالی جذب، در این جلسه در مورد اجرای سند آمایش آموزش عالی در استانهای اصفهان، کرمان و آذربایجان شرقی به صورت آزمایشی ارائه میکند و میگوید: «در این مرحله رشتههای جدید و میان رشتهای اولویت قرار دارند و با توجه به ضرورت وحدت رویه در بررسی صلاحیت علمی و عمومی، گزارشی از انطباق دانشگاه با آمایش آموزش عالی برای ارائه در صحن شورای عالی انقلاب فرهنگی تهیه شود.»
البته این اولین بار نیست که این سند به صورت آزمایشی در برخی استانها اجرا میشود بلکه سابقه دارد اما چون هنوز برای اجرای آن شرایط مناسبی را پیشبینی نکردهاند همچنان در اجرای طرح به مشکلات پیش پا افتاده بر میخورند. یکی از نکاتی باید که در این سند آمایش مورد توجه قرار گیرد لزوم بازتعریف کارکرد دانشگاههاست چرا که در این صورت مدل مدیریت دانشگاهها روشن خواهد شد.
برای آنکه مشخص شود مدل مدیریتی دانشگاه ثابت نبوده است باید به تاریخچه شکلگیری این نهاد در کشور پرداخت. در یک زمانی از بعد فرهنگ به دانشگاه نگاه میشد ولی بعدها متوجه شدند کرسیهای دانشگاه نباید به تنهایی دستاوردهای غرب را تدریس کرده و خود باید مولد باشد ولی در عمل متناسب با اهداف وزارت علوم، تحقیقات و فناوری حرکت نکردند. از طرفی دیگر چون در کشور تنوع فرهنگی، بومی و انسانی وجود دارد این تنوع اجازه نمیداد سیاستی واحد از مرکز در کشور اجرایی شود و البته باید گفت تجربه نشان داده سیاستها منجر به بازتولید تمرکز در مناطق بهرهمند بوده است. بعنوان مثال برای حمایت از شرکتهای دانشبنیان 60 درصد به استان تهران اعطای منابع شده است؛ چراکه چنین شرکتی در سایر استانها وجود ندارد. لذا 1000 میلیارد تومان از پول دولتی به منابع مرکزی تخصیص یافته است و این خلاف آمایش سرزمینی است و آن نگاهی را که باعث میشود از طریق آمایش سرزمینی تمرکز از روزی مرکز برداشته شود را قبول ندارد.
در سایر کشورها نظیر آمریکا که با نظام فدرالی است یا در اتحادیه اروپا نیز همین روند سرزمینی اجرا شده و نتیجه داده است، در این کشورها توسعه نوآوری منطقهای وجود دارد و البته رفتاری را در سطحی بالاتر شکل دادهاند که منجر به پیشرفت و توسعه علم در کل کشور به طور تقریبا یکسانی شده است.
از آنجایی که بحث آمایش و منطقهبندی در کشور قطعی است و هیچ چارهای جز اجرای این طرح وجود ندارد و چون دیگر طرحها نیز بدون هیچ نکته مثبتی نتیجهای جز بیعدالتی دربر نداشتهاند باید مسئولان به فکر راهاندازی هرچه سریعتر آن در کل کشور باشند.
اگر این سند مانند سایر اسناد بالادستی که وضعیت فرهنگی، اجتماعی و حتی سیاسی را مشخص کردهاند نیز در لابلای دیگر اسناد قرار بگیرد و خاک بخورد نمیتوان انتظار داشت که مناطق کم برخوردار و غیر از مرکز به توسعه علمی و پیشرفت خواهند رسید و باید امیدوار بود تا براساس آنچه که وزیر علوم اعلام کرده است از ابتدای سال 99 این طرح در کل کشور اجرایی شود.
به نقل از خبرنامه دانشجویان؛ وزیر علوم، تحقیقات و فناوری 21 دی ماه 98 در جلسه ۳۳۶ شورای اسلامی شدن دانشگاهها و مراکز آموزشی با اشاره به مصوبه ساماندهی آمایش آموزش عالی و نظام رتبهبندی که در شورای عالی انقلاب فرهنگی تدوین شده گفته است: «اجراییشدن این مصوبات مورد توجه جدی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است. در این رابطه آمایش آموزش عالی کشور در حال نهایی شدن است تا وارد فاز اجرایی شود و به زودی به دانشگاهها ابلاغ خواهد شد و در نظر داریم ساماندهی آمایش آموزش عالی را از ابتدای سال ۹۹ ابلاغ کنیم.» اما از آنجایی که خبرهای خوبی در دانشگاهها در استانهای مختلف به گوش نمیرسد باید همچنان نگران این طرح باشیم!