ماجرای انتقال نفت خام گوره به جاسک
تنگه هرمز آبراههای بین استان هرمزگان ایران و استان مسندم کشور عمان است که خلیجفارس را به دریای عمان و سپس آبهای اقیانوسی متصل میکند. باریکترین بخش تنگه هرمز ۲۱ مایل دریایی (۳۹ کیلومتر) عرض دارد که نیمی از آن جزء آبهای سرزمینی ایران و نیمی دیگر جزء آبهای سرزمینی عمان محسوب میشود و محدودهای در میانه آن به عنوان آبراه بینالمللی برای عبور کشتیها در نظر گرفته شده است. کارشناسان انرژی معتقدند که در صورت بروز مشکل در تردد نفتکشها در تنگه هرمز، بازارهای جهانی نفت با کمبود جدی مواجه میشوند و احتمال دارد که بهای نفت از مرز بشکهای ۲۵۰ دلار هم بگذرد. چرا که بسته شدن تنگه هرمز به معنای توقف صادرات ۹۰ درصد نفت منطقه و توقف معاملات تجاری بسیاری از کشورهای حوزه خلیج فارس خواهد بود.
نگرانی از پیامدهای تنشهای منطقهای در تنگه هرمز به عنوان یکی از مهمترین گلوگاههای نفتی دنیا، همواره در کانون توجه فعالان بازار نفت و کشورهای مختلف قرار داشته است و ایران نیز همچون سایر کشورهای ذینفع همواره این تحولات را مورد بررسی قرار میدهد. تحولات تنگه هرمز میتواند گروههای مختلفی از جمله مصرفکنندگان نفت خام در سراسر دنیا و تولیدکنندگان منطقه را تحت تاثیر قرار دهد. طبق آماری که در سال 2019 در گزارشهای EIA منتشر شده است، در سال 2018 مجموع صادرات نفت و مشتقات آن از تنگه هرمز، حدود 21 میلیون بشکه در روز بوده است که این میزان 21 درصد مصرف جهانی را تشکیل میداد. بررسی ارقام فوق به خوبی گویای اهمیت این تنگه است.
زیان اصلی ناشی از مسدود شدن احتمالی تنگه هرمز، از سويي معطوف به تولیدکنندگان نفت و گاز منطقه خواهد بود، زیرا در صورت بروز این شرایط، سودی از افزایش قیمتها نصیب تولیدکنندگان نفت خام منطقه نخواهد شد و آنها برای رساندن تولیدات خود به بازار، یا باید به روشهای دیگری روی آورند و یا تا حد زیادی نیازمند تنگه هرمز هستند و در سوی دیگر مشتریان نیز از تنش در تنگه هرمز آسیب خواهند دید. چرا كه بخش عمده نفتی که از تنگه هرمز عبور میکند به سمت چین، هند، ژاپن و کرهجنوبی میرود. این 4 کشور به تنهایی خریدار بیش از نیمی از نفت صادر شده از تنگه هرمز هستند و بیشترین زیان از اتفاقات احتمالی گریبانگیر این مشتریان خواهد شد.
به همين دليل، در طی سالهای گذشته کشورهای تولیدکننده نفت خام منطقه به دنبال راهکارهایی برای انتقال نفت خام کشور خود بدون نیاز به تنگه هرمز بودهاند و در این راستا برخی کشورهاي منطقه نيز اقدام به احداث خطوط لوله جهت انتقال نفت خام خود کردهاند. خط لوله شرق به غرب عربستان که به طول 1200کیلومتر از منطقه بقیق به بندر ینبع در حاشیه دریای سرخ میرسد، یکی از این خطوط لوله است. ظرفیت این خط لوله، حدود پنج میلیون بشکه در روز است، گرچه عربستان بهطور میانگین روزانه حدود 8 میلیون بشکه نفت خام صادر میکند و این خط لوله تمامی نیاز صادراتی این کشور را پوشش نمیدهد، اما در شرایط بحرانی وجود چنین خط لولهای برای اقتصاد این کشور حیاتی به نظر میرسد. همچنین عربستان مالکیت خط لوله ترانس عربی را با ظرفیت انتقال 550 هزار بشکه در روز داراست، گرچه این خط لوله هم اکنون به دلایل سیاسی مورد استفاده قرار نمیگیرد، اما از لحاظ فنی قابل استفاده است و همچنان به منزلۀ مسیر صادراتی بالقوه به اروپا و آمریکا، مطرح و حتی در بررسی هایی، هزینه های انتقال نفت از این خط لوله کمتر از انتقال آن با کشتی و از کانال سوئز به اروپا بیان شده است.
همچنین كشور امارات نيز با استفاده از خط لوله حبیشان – فجیره (ADCOP) كه با طول تقریبی۳۸۰ کیلومتر از ابوظبی به بندر فجیره در ساحل عمان میرود، ظرفیت انتقال حدود 1.5 میلیون بشکه نفت خام را در روز دارد. امارات متحده عربی حدود 2.5 میلیون بشکه نفت در روز تولید میکند و این خط لوله نیز گرچه نمیتواند تمامی نفت خام تولیدي اين كشور را انتقال دهد اما در معادلات منطقهاي خط لوله مهمي محسوب ميشود. عراق نیز برای صادرات نفت تولیدشده خود سه خط لوله کرکوک- جیحان (ITP)، کرکوک- بانیاس و عراق- عربستان(IPSA) را در اختیار داشته که به دلایل مختلف در طول تاریخ دو خط لوله کرکوک- بانیاس و عراق- عربستان تعطیل و یا از مالکیت این کشور خارج شدهاند و در حال حاضر فقط خط لوله کرکوک- جیحان با ظرفیت 500 هزار بشکه در روز قابل استفاده است.
در چنین شرایطی و با وجود قدرت کشورمان در منطقه خلیج فارس، در نظر گرفتن طرحی برای دور زدن تنگه هرمز در کشورمان نیز ضروری به نظر میرسد تا وابستگی کشورمان به تنگه هرمز برای انتقال نفت خام نیز تا حد امکان کاهش یابد و در شرایط اضطرار، اقتدار اقتصادی کشورمان نیز در کنار اقتدار سیاسی حفظ گردد. در همین راستا وزارت نفت طرح ملی انتقال نفت خام گوره به تاسیسات نفتی بندر جاسك را با هدف انتقال یك میلیون بشكه نفت خام سبك و سنگین صادراتی در روز از طریق یك خط لوله ۴۲ اینچ با طول تقریبی ۱۰۰۰ كیلومتر و با استفاده از ۵ تلمبهخانه بینراهی و ۲ ایستگاه توپکرانی، همچنین تعداد ۱۱ پست برق و خطوط انتقال برق به طول تقریبی ۱۸۰ كیلومتر آغاز کرد.
با احداث این خط لوله، کشورمان برای صادرات یک میلیون بشکه از نفت خام خود نیازی به تنگه هرمز نخواهد داشت و در شرایط تنشهای منطقهای صادرات نفت خام کشورمان تهدید نخواهد شد. همچنين احداث پايانه نفتي جاسك با ظرفيت صادراتي دو ميليون بشكه، ظرفيت صادراتي نفت خام كشور را افزايش و قدرت مانور ايران در شرايط طبيعي و تحريمي را بيشتر خواهد كرد. با همکاری پیمانکاران، سازندگان و شرکتهای داخلی در طرح ملی انتقال نفت خام از گوره به جاسک، امید میرود بخشی از این طرح در اواخر سال 99 عملیاتی شود و کل طرح در سال ۱۴۰۰ مطابق برنامه زمانبندی، به بهرهبرداری برسد.